Η μεταμόσχευση αποτελεί τη μόνη διαθέσιμη θεραπεία για ανεπάρκειες οργάνων ευρισκόμενων σε τελικό στάδιο, όπως το ήπαρ, οι πνεύμονες και η καρδιά, και την αποτελεσματικότερη θεραπεία για τη νεφρική ανεπάρκεια σε τελικό στάδιο, βελτιώνοντας ταυτόχρονα σημαντικά την ποιότητα ζωής.
Η επιστημονική και τεχνολογική εξέλιξη αυξάνει διαρκώς το θεραπευτικό αποτέλεσμα των μεταμοσχεύσεων και διευρύνει τον αριθμό των επιλέξιμων υποψήφιων ληπτών οργάνων. Σε συνδυασμό με τη συνεχή αύξηση του προσδόκιμου ζωής (για την Ελλάδα έχει ήδη υπερβεί τα 80 έτη) δημιουργούνται συνθήκες αυξημένης ζήτησης συμπαγών οργάνων προς μεταμόσχευση, με αποτέλεσμα η σοβαρή έλλειψη δωρητών να αποτελεί σημαντική πρόκληση για όλα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε.
Ταυτόχρονα, η δωρεά και μεταμόσχευση συμπαγών οργάνων αποτελούν ένα πολυδιάστατο και ευαίσθητο σύστημα, που εστιάζει στην ανθρώπινη ζωή και περιλαμβάνει πτυχές νομικού, οργανωτικού, τεχνολογικού, επιστημονικού, ερευνητικού και εκπαιδευτικού χαρακτήρα, αλλά και ταυτόχρονα αξίες ηθικού, κοινωνικοοικονομικού και πολιτιστικού περιεχομένου.
Με βάση τα στοιχεία της έκθεσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Newsletter Transplant, σε επίπεδο Ε.Ε. ο μέσος όρος του δείκτη δωρεάς οργάνων (αριθμός θανόντων δοτών ανά εκατ. πληθυσμού) για το 2022 ανέρχεται σε 18,1. Οι χώρες με τον υψηλότερο δείκτη δωρεάς οργάνων είναι η Ισπανία και η Πορτογαλία με 47 και 31,5 αντίστοιχα (οι οποίες εφαρμόζουν πρότυπα και ιδιαίτερα επιτυχημένα συστήματα δωρεάς και μεταμόσχευσης). Σημειώνεται ότι χώρες με υψηλό δείκτη οικονομικής ανάπτυξης, όπως η Γερμανία και το Λουξεμβούργο, παρουσιάζουν μικρό σχετικά δείκτη δωρεάς οργάνων, με τιμές 10,4 και 13,3 αντίστοιχα. Η Ελλάδα, με τιμή δείκτη 6,7, βρίσκεται στην 24η θέση της κατάταξης των 27 κρατών, ενώ κατέχει την 4η θέση στον δείκτη μεταμοσχεύσεων νεφρού από ζώντα δότη (ο δότης συνήθως προέρχεται από το οικογενειακό περιβάλλον), με τιμή δείκτη 8,1, έναντι 6,2 του μέσου όρου για την Ε.Ε.
Στην Ελλάδα το 2022 οι λίστες αναμονής για μεταμόσχευση νεφρού, ήπατος, καρδιάς και πνευμόνων περιλάμβαναν περισσότερους από 1.650 ασθενείς, εκ των οποίων το 88% για μεταμόσχευση νεφρού και 9% για μεταμόσχευση ήπατος. Οι λίστες αναμονής εκτιμάται ότι έχουν προοπτικές σημαντικής αύξησης, αφού από τους περισσότερους από 12.500 νεφροπαθείς τελικού σταδίου, οι οποίοι υποβάλλονται μακροχρόνια σε επώδυνη, πολύωρη εξωνεφρική κάθαρση, μόνον 1.453 περιλαμβάνονται στη σχετική λίστα. Από τα στοιχεία της τελευταίας εξαετίας προκύπτει ότι, κατά μέσον όρο, στην Ελλάδα κάθε 1 ημέρα προστίθεται ένας ασθενής στις λίστες αναμονής, ενώ περίπου κάθε 6 ημέρες αποβιώνει ένας ασθενής από τις λίστες αυτές.
Το Ιδρυμα Ωνάση το 2019 ανέθεσε στο London School of Economics (LSE) σε συνεργασία με το Imperial College London την εκπόνηση του Εθνικού Σχεδίου για τη Δωρεά και Μεταμόσχευση Οργάνων στην Ελλάδα, με επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας Ελλήνων και ξένων επιστημόνων τον καθηγητή Πολιτικής της Υγείας Ηλία Μόσιαλο και τον καθηγητή Χειρουργικής Μεταμοσχεύσεων Βασίλη Παπαλόη. Για την εκπόνηση της μελέτης αξιοποιήθηκαν η πλέον σύγχρονη επιστημονική γνώση και δεδομένα καθώς και οι βέλτιστες πρακτικές σε διεθνές επίπεδο από επιτυχημένα εθνικά συστήματα δωρεάς και μεταμόσχευσης οργάνων.
Νέο θεσμικό πλαίσιο
Η μελέτη αποτέλεσε τη βάση για την κατάρτιση του νέου θεσμικού πλαισίου για τη δωρεά και μεταμόσχευση οργάνων, το οποίο ενσωματώθηκε στον ν. 5034/2023. Το Εθνικό Σχέδιο για τη Δωρεά και Μεταμόσχευση Οργάνων στην Ελλάδα καλύπτει με ολοκληρωμένο τρόπο όλες τις επιμέρους πτυχές που διασφαλίζουν την επιτυχή λειτουργία του συνολικού συστήματος, με έμφαση στον θεσμό του συντονιστή μεταμοσχεύσεων. Η υλοποίηση των απαιτούμενων θεσμικού, διοικητικού και οργανωτικού χαρακτήρα ενεργειών για την πλήρη εφαρμογή των διατάξεων του ανωτέρω νόμου θα πρέπει να έχει ολοκληρωθεί πριν από την έναρξη της λειτουργίας του Ωνάσειου Εθνικού Μεταμοσχευτικού Κέντρου (αναμένεται στα τέλη του 2024).
Η τοποθέτηση ήδη, με πρωτοβουλία και χρηματοδότηση του Ιδρύματος Ωνάση, των πρώτων 7 συντονιστών μεταμοσχεύσεων στις ΜΕΘ μεγάλων νοσοκομείων αποτελεί το πρώτο βήμα για την αλλαγή του κλίματος στην προώθηση της δωρεάς οργάνων και την αύξηση των μεταμοσχεύσεων στην Ελλάδα. Παράλληλα, η εφαρμογή του Εθνικού Σχεδίου για τη Δωρεά και Μεταμόσχευση Οργάνων θα πρέπει να υποστηριχθεί από την κατάλληλη ενημέρωση του κοινωνικού συνόλου. Ο σχεδιασμός και η υλοποίηση μιας ευρείας έκτασης επικοινωνιακής στρατηγικής σε σχέση με τα οφέλη της δωρεάς και μεταμόσχευσης οργάνων, καθώς και την απομυθοποίηση λανθασμένων πεποιθήσεων, θα διασφαλίσουν την ευαισθητοποίηση των πολιτών, ώστε να αυξηθεί ο αριθμός των δωρητών.
Η επικοινωνιακή στρατηγική θα πρέπει να συνεχισθεί με συστηματικό τρόπο μέσω της περιοδικής προβολής των θετικών αποτελεσμάτων από την εφαρμογή του Εθνικού Σχεδίου για τη Δωρεά και Μεταμόσχευση Οργάνων, καθώς και προσωπικών ιστοριών. Σύμφωνα με την τελευταία έρευνα του Ευρωβαρόμετρου για τη δωρεά και τη μεταμόσχευση οργάνων (2009), μόλις 14% των Ελλήνων δήλωσαν ότι γνωρίζουν το ισχύον εθνικό θεσμικό πλαίσιο, 43% δήλωσαν ότι θα δώριζαν τα όργανά τους μετά τον θάνατό τους και 41% θα έδιναν τη συγκατάθεσή τους για δωρεά οργάνων στενού αποβιώσαντος συγγενούς τους. Ως σημαντικότερη αιτία άρνησης για δωρεά οργάνων δηλώθηκε η έλλειψη εμπιστοσύνης.
* Ο κ. Νίκος Παπαδάτος είναι γενικός γραμματέας Δ.Σ. Πανελλήνιου Συνδέσμου Μεταμοσχευμένων εκ Νεφρού.