Την πρώτη φορά που η Αϊσέ Καραχουσεΐν είδε κίτρινα τριαντάφυλλα ήταν 6 ετών. Είχε πάει με τον πατέρα της στο Κέντρο Υγείας στο Σουφλί, την πόλη του Εβρου στα σύνορα Ελλάδας – Τουρκίας που ήταν γνωστή για τη βιομηχανία μεταξιού της. Για την Αϊσέ, έγινε ο τόπος που οι άνθρωποι είχαν αυτό το όμορφο λουλούδι. «Γύρισα στο χωριό και νόμιζα ότι όλοι οι Χριστιανοί έχουν κίτρινα τριαντάφυλλα», λέει στην «Κ».
Το χωριό στο οποίο αναφέρεται είναι η Ρούσσα, ένα χωριό του Εβρου στο οποίο ζουν μέλη της κοινότητας των Αλεβιτών – Μπεκτασήδων –σήμερα υπολογίζονται σε περίπου 3.500–, στην οποία ανήκει και η Αϊσέ Καραχουσεΐν. Οι Μπεκτασήδες είναι ένα μουσουλμανικό μυστικιστικό τάγμα, το οποίο ανήκει στο δόγμα των Αλεβιτών. Eίναι σιίτες μουσουλμάνοι που πίνουν αλκοόλ, δεν νηστεύουν στο Ραμαζάνι, και πολύ συχνά θεωρούνται αιρετικοί. Φοβούμενοι δυνητικές διώξεις, καθώς ιστορικά αισθάνονταν ανασφάλεια ανάμεσα στους σουνίτες, οι Αλεβίτες της Θράκης ζούσαν για χρόνια όσο το δυνατόν πιο αθόρυβα και απομονωμένα γινόταν. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’90, στη Ρούσσα δεν μπορούσες να πας χωρίς την επίδειξη ταυτοποιητικών εγγράφων.
«Οταν ήμουν πολύ μικρή», αφηγείται η κ. Καραχουσεΐν, «νόμιζα πως όλος ο κόσμος είναι Μπεκτασήδες». Από το χωριό δεν έφευγαν εκτός αν ήταν ανάγκη, όπως όταν χρειάστηκε να πάει στο Σουφλί, και δεν συναναστρεφόταν με κόσμο εκτός της κοινότητας. «Οταν ήμασταν μικροί, μας έλεγαν “μην πείτε ότι είστε Μπεκτασήδες”», σημειώνει. «Είμαστε μια μειονότητα μες στη μειονότητα, κι επειδή είμαστε και μακριά από την Αθήνα και τις μεγάλες πόλεις, είμαστε λίγο ξεχασμένη κοινότητα, μέχρι πρόσφατα δεν βγαίναμε έξω, δεν τολμούσαμε», λέει στην «Κ» ένα άλλο μέλος της κοινότητας των Μπεκτασήδων της Θράκης, η Αϊσέ Καρά.
Η εξωστρέφεια της κοινότητας έγινε ακόμη μεγαλύτερη με το πρώτο διεθνές συμπόσιο για τον Αλεβιτισμό – Μπεκτασισμό στην Ελλάδα, με τίτλο «Μπεκτασήδες και Αλεβίτες στα Βαλκάνια και την Ανατολή». Το διοργάνωσε το Ερευνητικό Κέντρο MOHA στο ξενοδοχείο «Ιμαρέτ» στην Καβάλα, ένα σπάνιο δείγμα των μεγάλων ιδρυμάτων της τελευταίας οθωμανικής περιόδου, που χτίστηκε μεταξύ 1817-1821 και λειτουργούσε ως θρησκευτικό, εκπαιδευτικό και φιλανθρωπικό ίδρυμα. Τα τελευταία χρόνια έγιναν εργασίες αναστήλωσης και μετασκευής του και σήμερα λειτουργεί ως ξενοδοχείο.
«Την ιδέα του συμποσίου είχε η Αννα Μισσιριάν, ιδρύτρια του Κέντρου και ιδιοκτήτρια του ξενοδοχείου», λέει στην «Κ» ο Βαγγέλης Αρεταίος, δημοσιογράφος και ερευνητής στο MOHA. «Πιστεύει ακράδαντα ότι οι Αλεβίτες – Μπεκτασήδες αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του πολιτισμικού πλούτου της Θράκης και του Θρακικού Ισλάμ, ενός ζωντανού και δραστήριου πλούτου που πρέπει να διατηρηθεί», αναφέρει για την κ. Μισσιριάν. Στο συμπόσιο, το οποίο διήρκεσε από τις 3 μέχρι τις 5 Νοεμβρίου, συμμετείχαν Ελληνες και ξένοι καθηγητές, όπως ο Κωνσταντίνος Τσιτσελίκης, ο οποίος διδάσκει στο Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, και ο Χιθ Λόρι, καθηγητής Οθωμανικών και Μοντέρνων Τουρκικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον, αλλά και μέλη της κοινότητας των Μπεκτασήδων της Θράκης. «Οι στόχοι του συμποσίου ήταν να συνεισφέρει στην επιστημονική γνώση της διεθνούς ακαδημαϊκής κοινότητας για τους Αλεβίτες – Μπεκτασήδες γενικά αλλά και για τους Αλεβίτες – Μπεκτασήδες στη Θράκη ειδικότερα και να γίνει και μια πρώτη συνεύρεση Αλεβιτών – Μπεκτασήδων από την Τουρκία, τα Βαλκάνια, και την Ευρώπη, στην Ελλάδα», συμπληρώνει ο κ. Αρεταίος.
«Βρήκαμε το θάρρος»
Η κ. Μισσιριάν γνώρισε την κοινότητα αρχικά μέσω του Χιθ Λόρι, ο οποίος, όταν ταξίδευε στην περιοχή για έρευνα, έμενε στο «Ιμαρέτ» – «μου έδειξε τον Μπεκτασισμό ως τρόπο ζωής», δηλώνει η ίδια στην «Κ». «Βλέπω μια περιοχή που έχει να πει ατελείωτα πράγματα», τονίζει, «η Θράκη είναι ένα φοβερό μωσαϊκό – δεν μιλάμε αρκετά για την ιστορία της, και τον πολιτισμό της». Και η ίδια η κοινότητα όμως έχει αποφασίσει να γίνει πιο εξωστρεφής. «Οι γονείς μας κρυβόντουσαν», εξομολογείται στην «Κ» ο πρόεδρος της επιτροπής Αλεβιτών – Μπεκτασήδων Θράκης, Αχμέτ Καραχουσεΐν. Εχει μάτια ανοιχτόχρωμα, όταν δεν μιλάει κρατάει τα χέρια του μπλεγμένα μπροστά στο σώμα του. Σε αντίθεση με τα περισσότερα μέλη της κοινότητας, φοράει κοστούμι. Φαίνεται χαμηλών τόνων και μετρημένος, είναι ένας άνθρωπος που δεν επέλεξε ο ίδιος να εκπροσωπήσει την κοινότητά του – η κοινότητα επέλεξε να τον κάνει πρόεδρό της. «Μετά ο κόσμος άλλαξε», συνεχίζει, «βρήκαμε το θάρρος κι εμείς και ανοιχτήκαμε, δεν υπάρχει λόγος να κρυβόμαστε πια».
Διοργανώθηκε το πρώτο διεθνές συμπόσιο για τον Αλεβιτισμό-Μπεκτασισμό στην Ελλάδα, με τη συμμετοχή Ελλήνων και ξένων καθηγητών.
Συζητάμε στο κουρμπάνι, το οποίο λαμβάνει χώρα σε έναν λόφο λίγα χιλιόμετρα πιο βόρεια από τη Ρούσσα. Κουρμπάνι σημαίνει θυσία, και ο κ. Καραχουσεΐν εξηγεί στην «Κ» πως το κρέας που μοιράζεται σήμερα η κοινότητα –και όποιος άλλος, ανεξαρτήτως θρησκείας, θέλει να παρευρεθεί στη γιορτή– προέρχεται από ζώα που πρώτα διαβάστηκαν και μετά θυσιάστηκαν. «Τα πιο πολλά είναι ταμένα», λέει, εξηγώντας πως με το κουρμπάνι του Νοεμβρίου τιμούν τη λήξη του καλοκαιριού. «Με το παλιό ημερολόγιο, 8 Νοεμβρίου είναι η πρώτη μέρα του χειμώνα, ο οποίος τελειώνει στις 6 Μαΐου», εξηγεί.
Εκτός από τα πελώρια καζάνια, στα οποία βράζει το κρέας και το ρύζι, στον λόφο έχουν στηθεί δεκάδες πάγκοι και άσπρες πλαστικές καρέκλες, στις οποίες κάθονται άτομα όλων των ηλικιών, περιμένοντας να ετοιμαστεί το φαγητό. Σε αντίθεση με τις νεότερες, οι μεγαλύτερης ηλικίες γυναίκες φορούν χιτζάμπ και σάλι. Από τα ηχεία παίζει μουσική που μπερδεύεται με τις φωνές των πωλητών οι οποίοι επιδεικνύουν το εμπόρευμά τους – μπαχάρια και βότανα, μέλι και όσπρια, κάλτσες, παπούτσια, ρούχα, χαλιά, οι επιλογές είναι αμέτρητες.
Πριν από το κουρμπάνι επισκεφτήκαμε τον Τεκέ του Σεγίτ Αλή Σουλτάν, τρία χιλιόμετρα μακριά από τη Ρούσσα. Τεκές στα αραβικά σημαίνει «ιερός χώρος» – ο συγκεκριμένος, που παραπέμπει σε μοναστήρι, είναι το μέρος όπου ο Δερβίσης Σεγίτ Αλή Σουλτάν ήρθε το 1354, από όταν οι Μπεκτασήδες ξεκινούν την παρουσία τους στη Θράκη. Για τους Μπεκτασήδες, ο Τεκές της Ρούσσας θεωρείται ο δεύτερος πιο σημαντικός ιερός χώρος παγκοσμίως. Στον Τεκέ ζει μόνο ο 47χρονος Ζεκή Τσολάκ-Αλί, και η οικογένειά του, συνεχίζοντας για τέταρτη γενιά την παράδοση της οικογένειας. Είναι οι φύλακες του Τεκέ.
«Ανοιχτός σε όλο τον κόσμο»
«Εδώ γεννήθηκα, εδώ μεγάλωσα, εδώ μεγαλώνουν τα παιδιά μου – φροντίζω ο χώρος να είναι καθαρός, τον συντηρώ», λέει στην «Κ» ο Ζεκή Τσολάκ-Αλί, τονίζοντας πως τον επισκέπτονται συνεχώς Αλεβίτες. «Είναι όμως ανοιχτός σε όλο τον κόσμο, δεν έχει σημασία το χρώμα ή το πιστεύω του», σημειώνει. Οι θρησκευτικές τελετές γίνονται εδώ κάθε 15 μέρες. Για να συμμετάσχει κανείς σε τέτοια τελετή, θα πρέπει να έχει δώσει το «ικράρ», την ομολογία πίστεως. Σε ένα βίντεο στο πλαίσιο του συμποσίου, παρακολουθούμε απόσπασμα μιας τελετής. Οπως και η θρησκεία τους, έτσι και η τελετή αφορά πολύ το φως, με το άναμμα κεριών να αποτελεί βασικό κομμάτι της.
Βγάζουμε τα παπούτσια μας και μπαίνουμε στον χώρο των τελετών – το πάτωμα είναι ξύλινο, υπάρχει εδώ ένα μεγάλο τζάκι και παράθυρα, μια μεγάλη, επίπεδη, ιερή για τους ίδιους, πέτρα, στην οποία προσεύχονται. Η τιμωρία που μπορεί να υποστεί ένα μέλος της κοινότητας αφορά συνήθως την απαγόρευση εισόδου για ορισμένο χρονικό διάστημα σε αυτές τις θρησκευτικές τελετές, στο «τζεμ». Οταν δίνεις το ικράρ, υπόσχεσαι μεταξύ άλλων ότι θα είσαι σωστός άνθρωπος, ότι δεν θα μαλώνεις, δεν θα κλέβεις, θα σέβεσαι τα ζώα, τη γη, τα πάντα, λέει στην «Κ» ο πρόεδρος κ. Καραχουσεΐν. Αν κάποιος κριθεί πως δεν είναι σωστός, τιμωρείται.
«Μπορεί και για πέντε χρόνια να μην τους επιτραπεί να μπουν στη λειτουργία», εξηγεί. Αυτές τις αποφάσεις τις παίρνει η επιτροπή της οποίας είναι πρόεδρος. Η ελπίδα του είναι να μη χαθεί η παράδοση των Αλεβιτών, να καταφέρουν οι νέες γενιές να τη διατηρήσουν, γιατί όπως τονίζει, «αυτά τα πράγματα δεν ξαναβρίσκονται εύκολα».