«Λερναία Υδρα» η έμφυλη βία στην Ελλάδα

Ανησυχητικά είναι τα ευρήματα της έρευνας για τη βία κατά των γυναικών που διενήργησε η Eurostat στην πλειονότητα των χωρών της Ευρωπαϊκής Ενωσης μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Στη χώρα μας η έρευνα με τίτλο «Εμφυλη βία κατά των γυναικών και άλλες μορφές διαπροσωπικής βίας στην Ελλάδα» «έτρεξε» από τον Ιανουάριο του 2021 έως τον Απρίλιο του 2023 σε δείγμα σχεδόν 12.000 γυναικών ηλικίας 18-74 ετών.

Τα αποτελέσματα, τα οποία είναι για πρώτη φορά μετρήσιμα και εξασφάλισε και παρουσιάζει πρώτη η «Κ», είναι αποθαρρυντικά, καθώς σύμφωνα με τον Απόστολο Παπαδόπουλο, επιστημονικό υπεύθυνο της έρευνας και διευθυντή του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών, το οποίο την υλοποίησε, η Ελλάδα βρίσκεται στην 4η χειρότερη θέση μεταξύ των 11 χωρών που έχουν ήδη αναλύσει σε αυτή τη φάση τα δεδομένα που συγκέντρωσαν -τα συνολικά θα ανακοινωθούν τον Ιανουάριο του 2024.

Οι μορφές βίας που εξετάστηκαν είναι οι ακόλουθες: 

 ● Ψυχολογική βία (συμπεριλαμβανομένης της οικονομικής βίας).
 ● Μη εμφανής παρακολούθηση/παρενόχληση (stalking).
 ● Σωματική βία.
 ● Σεξουαλική βία (συμπεριλαμβανομένου του βιασμού).
 ● Σεξουαλική παρενόχληση (στην εργασία).

Σε ό,τι αφορά το προφίλ των γυναικών που συμμετείχαν, η πλειονότητα των γυναικών του δείγματος ζουν ή ζούσαν με έναν σύντροφο, ενώ περίπου το ένα τέταρτο δεν έχει παντρευτεί ή συνάψει ποτέ σύμφωνο συμβίωσης.

«Είναι η πρώτη φορά που έχουμε ποσοτική μέτρηση για την έμφυλη βία στη χώρα μας μέσα από ένα πολύ μεγάλο δείγμα σχεδόν 12.000 ερωτηματολογίων».

Η πλειονότητα των γυναικών έχει αποφοιτήσει από την κατώτερη ή ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (ποσοστό περίπου 54%) και είναι αυτές μάλιστα που εμφανίζονται πεπεισμένες να μιλήσουν ανοιχτά για το θέμα. Το 16% έχει ολοκληρώσει την «κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση», ενώ περίπου το 3% έχει λάβει μονάχα «πρωτοβάθμια εκπαίδευση». Τέλος, περίπου το 25% έχει μεταπτυχιακό ή διδακτορικό τίτλο σπουδών. 

Η καμπάνια που έτρεξε στο πλαίσιο της πανευρωπαϊκής έρευνας για την έμφυλη βία, στην Ελλάδα

Συνοψίζοντας τη βαρύνουσα σημασία της έρευνας, ο κ. Παπαδόπουλος σημειώνει ότι «είναι η πρώτη φορά που έχουμε ποσοτική μέτρηση για την έμφυλη βία στη χώρα μας μέσα από ένα πολύ μεγάλο δείγμα- σχεδόν 12.000 ερωτηματολογίων. Κι έχουμε μάλιστα μια ποσοτική αποτίμηση των διαφορετικών μορφών βίας και όχι απλώς ένα γενικό νούμερο».

Το 90,1% των γυναικών πιστεύουν ότι η άσκηση οποιασδήποτε μορφής βίας εναντίον τους από στενό/ή σύντροφο στην Ελλάδα σήμερα είναι αρκετά ή πολύ συχνή.

Επίσης, για πρώτη φορά έχουμε δεδομένα και για τις 13 περιφέρειες της χώρας, με την Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και τα νησιά να πρωταγωνιστούν αρνητικά στο φαινόμενο.

Τα θλιβερά νούμερα στην Ελλάδα

Το πιο ουσιώδες ίσως εύρημα είναι σύμφωνα με τον κ. Παπαδόπουλο πως το 90,1% των γυναικών πιστεύουν ότι η άσκηση οποιασδήποτε μορφής βίας από στενό/ή σύντροφο στην Ελλάδα σήμερα, είναι αρκετά ή πολύ συχνή, σαν μια εμπεδωμένη πια κατάσταση.

Τέσσερα ακόμη αλληλένδετα ζητήματα που επισημαίνονται είναι τα ακόλουθα:

Πρώτον, η σωματική κατά κύριο λόγο και η σεξουαλική βία δευτερευόντως, αναφέρθηκαν συχνά στις σχέσεις των γυναικών με τον τωρινό ή κάποιο πρώην σύντροφο.

Δεύτερον, η σωματική και η σεξουαλική βία κατά των γυναικών σε πολλές περιπτώσεις αφορά πολύ συχνά και άνδρες δράστες που δεν είναι σύντροφοι των θυμάτων.

Τρίτον, η σεξουαλική παρενόχληση στον χώρο της εργασίας αποτελεί ένα επίσης σημαντικό πεδίο όπου οι άνδρες, τις περισσότερες φορές ευρισκόμενοι σε υψηλότερη ιεραρχική θέση συγκριτικά με τις γυναίκες, κάνουν κατάχρηση της θέσης τους και ασκούν βία κατά των εργαζόμενων γυναικών. Ενδεικτικά, οι περισσότερες από τις μισές γυναίκες του δείγματος νεότερων ηλικιών, οι οποίες εργάζονται ή έχουν εργαστεί στο παρελθόν, αναφέρουν ότι έχουν υποστεί σεξουαλική παρενόχληση στον χώρο εργασίας.

Τέταρτον, παρατηρείται αξιόλογο ποσοστό μη εμφανούς παρακολούθησης/παρενόχλησης (stalking) των νεότερων σε ηλικία γυναικών (μια στις τρεις νέες γυναίκες υφίσταται τέτοιες συμπεριφορές). Το φαινόμενο αυτό μπορεί να ματαφραστεί στη λήψη ανεπιθύμητων μηνυμάτων (και μέσω κοινωνικών δικτύων), τη λήψη άσεμνων, απειλητικών ή ενοχλητικών τηλεφωνημάτων, την εμπειρία στενής παρακολούθησης, την προσβολή ή/και τον εξευτελισμό τους (και μέσω κοινωνικών δικτύων), κ.λ.π.

Οι περισσότερες από τις μισές γυναίκες του δείγματος νεότερων ηλικιών, οι οποίες εργάζονται ή έχουν εργαστεί στο παρελθόν, αναφέρουν ότι έχουν υποστεί σεξουαλική παρενόχληση στον χώρο εργασίας.

Από το σύνολο των γυναικών που συμμετείχαν στην έρευνα και έχουν ή είχαν στενή σχέση, σχεδόν το 42% έχουν βιώσει ένα ή περισσότερα περιστατικά/επεισόδια ψυχολογικής, σωματικής ή σεξουαλικής βίας από κάποιον (νυν ή τέως) στενό τους σύντροφο κατά τη διάρκεια της ενήλικης ζωής τους.

Ειδικότερα ανά ηλικιακή ομάδα, διαπιστώθηκε ότι το 23,49% των γυναικών ηλικίας 18-29 ετών και περίπου 2 στις 10 γυναίκες 30-44 ετών έχουν υποστεί σεξουαλική βία που αφορά την ανεπιθύμητη σεξουαλική συμπεριφορά που επιβάλλεται συμπεριλαμβανομένου του βιασμού και της απόπειρας βιασμού.

Επίσης, περισσότερες από 2 στις 5 γυναίκες που συμμετείχαν στην έρευνα (42,6%) και εργάζονται ή είχαν εργαστεί στο παρελθόν φέρονται να έχουν υποστεί σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία τους τουλάχιστον μια φορά κατά τη διάρκεια του εργασιακού τους βίου.

Σε πολλές περιπτώσεις ο θύτης είναι ο σύντροφος της γυναίκας με το 20,4% να αναφέρει σωματική βία, το 5,9% σεξουαλική βία και το 21,7% σωματική ή σεξουαλική βία.

Σε σχέση με τη μη εμφανή παρακολούθηση (stalking) το 26,1% δήλωσε πως έχει βιώσει κάποια μορφή της, με το κυρίαρχο συναίσθημα να είναι ο φόβος για την ασφάλειά τους.

Σε ό,τι αφορά το ποσοστό των γυναικών που έχουν υποστεί σωματική ή σεξουαλική βία ανέρχεται στο 29,6%. Το 18,1% δήλωσε ότι έχει υποστεί σεξουαλική βία και το 36,5% σωματική ή σεξουαλική βία. Σε πολλές περιπτώσεις ο θύτης είναι ο σύντροφος της γυναίκας με το 20,4% να αναφέρει σωματική βία, το 5,9% σεξουαλική βία και το 21,7% σωματική ή σεξουαλική βία.

Η ψυχολογική βία, η οποία ασκείται μόνο σε στενές σχέσεις συντρόφων, εμφανίζεται ως η πιο συχνή μορφή βίας που δηλώνουν ότι υφίστανται οι γυναίκες σε ποσοστό 40,4%.

Σημειώνεται πως σύμφωνα με τη μεθοδολογία της έρευνας, η ψυχολογική βία περιλαμβάνει συμπεριφορές που παραπέμπουν σε πράξεις συναισθηματικής κακοποίησης και ελεγκτικής συμπεριφοράς (ενδεικτικά αναφέρεται η υποτίμηση και ταπείνωση, απαγόρευση επαφής με φίλους, γονείς ή συγγενείς, απειλή κακοποίησης των παιδιών ή στέρησης των γονεϊκών δικαιωμάτων, κ.λ.π.).

«Η βία προς ένα θύμα έχει την τάση να επαναλαμβάνεται και να πολλαπλασιάζεται σε βάθος χρόνου».

Παρόλα αυτά, όπως τονίζει ο κ. Παπαδόπουλος, «υπάρχει ένας κρυφός, ένας θολός πληθυσμός γυναικών, όχι εύκολα ανιχνεύσιμος, μιας και οι καταγγελίες που φτάνουν στην Αστυνομία είναι λίγες, ο οποίος υφίσταται διάφορες μορφές έμφυλης βίας, αλλά δεν καταγράφεται. Γι’αυτό και έχουν σημασία αυτές οι έρευνες. Η προηγούμενη καταγραφή πραγματοποιήθηκε πριν από δέκα χρόνια όπου είχαν καταγραφεί όμως, μόνο κάποιες μορφές βίας. Η παρούσα έρευνα θα επαναληφθεί με τον ίδιο εξειδικεύμενο τρόπο, σε πέντε χρόνια». 

Από την πλευρά της η Δήμητρα Κονδύλη, διευθύντρια ερευνών του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών, σημειώνει ότι «κατά τη διάρκεια των ερωτήσεων στις συνεντευξιαζόμενες, όταν παίρναμε σαφείς απαντήσεις για περιστατικά βίας, τόσο άνοιγαν οι ερωτήσεις και προσθέτονταν κι άλλες. Από την έρευνα φάνηκε ότι η βία προς ένα θύμα έχει την τάση να επαναλαμβάνεται και να πολλαπλασιάζεται σε βάθος χρόνου. Πολύ τυπικό παράδειγμα αυτό που ένας άντρας σπρώχνει για παράδειγμα τη σύντροφό του σε τακτά χρονικά διαστήματα επί σειρά ετών».

Ο παράγοντας της αστικοποίησης

Από το σύνολο των γυναικών του δείγματος που κατοικούν στην Αττική, μία στις δύο γυναίκες δηλώνει ότι έχει υποστεί σωματική ή σεξουαλική βία, ενώ υψηλά ποσοστά καταγράφηκαν και στην Κρήτη (46,6%), στην Κεντρική Μακεδονία και τη Δυτική Ελλάδα (34,4%) αλλά και στα Ιόνια Νησιά (31,2%).

Μία στις δύο γυναίκες στην Αττική δηλώνει ότι έχει υποστεί σωματική ή σεξουαλική βία, ποσοστό που φθίνει στις λιγότερο πυκνοκατοικημένες περιοχές. 

Ο βαθμός αστικοποίησης της περιοχής κατοικίας φαίνεται να διαφοροποιεί το ποσοστό των γυναικών του δείγματος οι οποίες είναι θύματα σωματικής ή σεξουαλικής βίας, καθώς τα αντίστοιχα ποσοστά φθίνουν, κυμαινόμενα από 42,2% σε 22,6%, όσο λιγότερο πυκνοκατοικημένες είναι οι περιοχές κατοικίας των ερωτώμενων.

Οι γυναίκες που αναφέρουν συχνότερα τις κακοποιητικές συμπεριφορές ή/και την έμφυλη βία που έχουν βιώσει, διαθέτουν σχετικά καλύτερη (ή πολύ καλή) εκπαίδευση, είναι σχετικά νεότερες σε ηλικία, είτε είναι διαζευγμένες είτε δεν έχουν παντρευτεί και είναι ενταγμένες στην αγορά εργασίας.