Πώς μπορούν να θωρακιστούν τα ανθρώπινα δικαιώματα στο μέσον ενός πολέμου; «Το διεθνές δίκαιο ορίζει σαφείς κανόνες σε περιπτώσεις ενόπλων συρράξεων», ξεκαθαρίζει η δρ Φωτεινή Παζαρτζή, κάτοχος της Εδρας «Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής» της Σχολής Fletcher στο Πανεπιστήμιο Tufts της Βοστώνης, η οποία έχει διατελέσει αντιπρόεδρος της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ. Μιλώντας στην «Κ», στο περιθώριο του ACS Athens 2023 Gala and Alumni Achievement Awards, η καθηγήτρια της Νομικής Σχολής Αθηνών τονίζει ότι η Επιτροπή Ερευνας του ΟΗΕ για το Παλαιστινιακό συλλέγει ήδη στοιχεία για πιθανά εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας «που διαπράχθηκαν από όλες τις πλευρές στο Ισραήλ και στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη».
– To Ισραήλ δέχεται κριτική για το εύρος και την ένταση της επιχείρησης στη Γάζα. Πώς μπορούν να θωρακιστούν τα ανθρώπινα δικαιώματα εν μέσω ενός πολέμου; Ποιες είναι οι ασφαλιστικές δικλίδες που παρέχει το διεθνές δίκαιο;
– Το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο ορίζει σαφείς κανόνες σε περιπτώσεις ενόπλων συρράξεων, τους οποίους όλοι οι εμπλεκόμενοι οφείλουν να τηρούν. Στο επίκεντρο αυτών των κανόνων είναι η αρχή της προστασίας των αμάχων. Τόσο οι Συμβάσεις της Γενεύης του 1977 όσο και τα δύο Πρόσθετα Πρωτόκολλα του 1977 περιέχουν ένα πλέγμα κανόνων που αποσκοπούν στην προστασία του άμαχου πληθυσμού, την απαγόρευση να γίνονται στόχοι άμαχοι πληθυσμοί και υποδομές, καθώς και την τήρηση των αρχών της αναλογικότητας και της αναγκαιότητας στις στρατιωτικές επιχειρήσεις. Οι θάνατοι αμάχων, η χρήση των αμάχων ως ασπίδων, η σύλληψη ομήρων, οι επιθέσεις σε κοινωνικές υποδομές, όπως σε νοσοκομεία, σχολεία ή κέντρα υποδοχής προσφύγων, καθώς και ο αποκλεισμός, αποτελούν παραβιάσεις του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου.
– Προηγήθηκαν οι θηριωδίες της Χαμάς εις βάρος Ισραηλινών αμάχων. Το Ισραήλ αντέδρασε μάλιστα σε δήλωση του γ.γ. του ΟΗΕ, ο οποίος από τη μία καταδίκασε την τρομοκρατική επίθεση εις βάρος του, από την άλλη συμπλήρωσε ότι οι επιθέσεις της Χαμάς «δεν έγιναν στο κενό». Ποιες είναι οι σκέψεις σας;
Το σύστημα της Σύμβασης της Γενεύης δεν ήταν σχεδιασμένο για την αντιμετώπιση μαζικών προσφυγικών ροών, γεγονός που το καθιστά αναποτελεσματικό σήμερα.
– Ασφαλώς είναι καταδικαστέες οι ενέργειες της Χαμάς εις βάρος Ισραηλινών αμάχων. Από την πρώτη όμως μέρα του πολέμου μεταξύ Χαμάς και Ισραηλινών έγιναν εκκλήσεις προς όλες τις πλευρές να σεβαστούν το διεθνές δίκαιο, ενώ διατυπώθηκαν κατηγορίες για σοβαρές παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου και από τις δύο πλευρές. Η Επιτροπή Ερευνας του ΟΗΕ για το Παλαιστινιακό συλλέγει ήδη στοιχεία για πιθανά εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που διαπράχθηκαν από όλες τις πλευρές στο Ισραήλ και στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη.
– Στο μεταξύ, συνεχίζεται ο πόλεμος στην Ουκρανία. Σε ποιον βαθμό υπάρχουν ενδείξεις για εγκλήματα πολέμου στην περιοχή; Υπάρχει η νομική βάση για την παραπομπή της ρωσικής ηγεσίας σε διεθνές δικαστήριο;
– Η εισαγγελέας του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, Φατού Μπενσούντα, ήδη από τον Μάρτιο του 2022 ξεκίνησε έρευνα για πιθανά εγκλήματα που έχουν διαπραχθεί στο έδαφος της Ουκρανίας, κατόπιν παραπομπής από 41 κράτη-μέρη του Καταστατικού του Δικαστηρίου, καθώς και από την Ουκρανία, που έχει αποδεχθεί τη δικαιοδοσία του. Ωστόσο, η Ρωσία δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος στο Καταστατικό. Ενώ έχουν ήδη εκδοθεί εντάλματα σύλληψης κατά της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας της Ρωσίας, ξεκινώντας από τον πρόεδρο Πούτιν, τα εντάλματα θα παραμείνουν ανεφάρμοστα εάν δεν προσαχθούν πράγματι οι υπεύθυνοι ενώπιον του δικαστηρίου.
– Eνα άλλο «μέτωπο» αφορά το μεταναστευτικό, με την κοινωνική συνοχή στην Ευρώπη να δέχεται πιέσεις από συστημικά κύματα προσφύγων αλλά και οικονομικών μεταναστών. Σε ποιες περιπτώσεις οφείλουν τα κράτη να προσφέρουν άσυλο και σε ποιες όχι;
– Το άσυλο χορηγείται σε πρόσωπα που πληρούν τα κριτήρια της Σύμβασης της Γενεύης του 1951 σχετικά με το καθεστώς των προσφύγων. Η σύμβαση του 1951 καθορίζει το ποιος είναι πρόσφυγας και χαράσσει το πλαίσιο των βασικών δικαιωμάτων, τα οποία τα κράτη πρέπει να εγγυώνται για τους πρόσφυγες. Μια από τις πιο θεμελιώδεις αρχές που καθορίζονται στο διεθνές δίκαιο είναι ότι οι πρόσφυγες δεν πρέπει να επιστρέφονται ή να επαναπροωθούνται σε καταστάσεις όπου κινδυνεύει η ζωή ή η ελευθερία τους. Το σύστημα της σύμβασης του 1951 δεν ήταν όμως σχεδιασμένο για την αντιμετώπιση μαζικών προσφυγικών / μεταναστευτικών ροών, όπως αυτές που βλέπουμε σήμερα στην Ευρώπη, γεγονός που το καθιστά αναποτελεσματικό μπροστά στις σύγχρονες εξελίξεις.
