Λίγο πριν από τις επτά το απόγευμα –όπως κάθε μέρα την ίδια ώρα– η Αννα Δούκα φτάνει στον σταθμό των απορριμματοφόρων του Δήμου Αθηναίων, στην Ιερά οδό. Το ραντεβού μας ήταν στο γραφείο των εργαζομένων, εκεί όπου συνήθως κάνει μία σύντομη στάση για μια «καλησπέρα», προτού ξεκινήσει τη νυχτερινή της βάρδια πάνω στο απορριμματοφόρο. Επτά το απόγευμα έως τέσσερις τα ξημερώματα. Αυτό είναι το ωράριο που επέλεξε όταν προσλήφθηκε στη διεύθυνση καθαριότητας, πριν από 17 μήνες. Αυτή θα ήταν και η πρώτη της δουλειά στα βαρέα και ανθυγιεινά.
«Ξαφνικά βρέθηκα πάνω στο σκαλοπάτι, με όλες τις δυσκολίες και όλους τους κινδύνους. Τον πρώτο καιρό φοβήθηκα για το αν θα τα καταφέρω. Επρεπε να συνηθίσω στις καιρικές συνθήκες, στο βάρος που έχει ο κάδος, στην κίνηση, στα οχήματα που έρχονται με φόρα από πίσω», μου λέει.
Η βροχή είναι το πιο δύσκολο γιατί γίνεσαι μούσκεμα, αλλά η δουλειά δεν μπορεί να σταματήσει. Μόνο αν γίνεται κατακλυσμός σταματάμε για να μην κινδυνεύσουμε.
«Ο περσινός ήταν ο πρώτος μου χειμώνας πάνω στο απορριμματοφόρο. Η βροχή είναι το πιο δύσκολο γιατί γίνεσαι μούσκεμα, αλλά η δουλειά δεν μπορεί να σταματήσει. Μόνο αν γίνεται κατακλυσμός σταματάμε για να μην κινδυνεύσουμε. Κάθε φορά που έβρεχε, φοβόμουν μήπως γλιστρήσω και πέσω, όμως γρήγορα έμαθα πώς να στέκομαι στο σκαλί και το ξεπέρασα. Μετά αντιμετώπισα για πρώτη φορά το κρύο. Ειδικά τη νύχτα δεν συνηθίζεται εύκολα. Αλλά ακόμη και αυτό με τον καιρό μαθαίνεται. Οταν μπαίνεις στον χορό, τελικά χορεύεις», λέει χαμογελώντας.
Η νυχτερινή βάρδια είναι πιο δύσκολη. Οι δρόμοι αδειάζουν, τα αυτοκίνητα τρέχουν με μεγαλύτερη ταχύτητα, το κρύο είναι πιο δυνατό. Ομως, η Αννα δεν την επέλεξε τυχαία. Τη νύχτα θα δούλευε, τη μέρα θα φρόντιζε τα παιδιά. Πέφτει για ύπνο λίγο πριν ξημερώσει και σηκώνεται στις 07:30 κάθε πρωί.
«Εχω δύο παιδιά, 8 και 9 ετών. Το πρωί τα πηγαίνω στο σχολείο και μετά μαγειρεύω. Οταν επιστρέψουν διαβάζουμε μαζί για την επόμενη μέρα και ύστερα τα πηγαίνω στις δραστηριότητες. Ο άντρας μου επιστρέφει το απόγευμα από τη δουλειά για να τα φροντίσει και εγώ μπορώ μετά να πάω στη δική μου. Επέλεξα τη νύχτα γιατί ήταν η πιο ασφαλής και πιο βολική επιλογή. Θα ήμουν μακριά από το σπίτι σχεδόν μόνο τις ώρες που κοιμούνται», λέει στην «Κ».
Η Αννα, 36 χρονών σήμερα, είναι μία από τις περίπου 120 γυναίκες που εργάζονται στα απορριμματοφόρα του δήμου. Περιγράφει μια άριστη σχέση με τους άντρες συναδέλφους της. Αλλωστε η μόνη τους διαφορά, όπως λέει, είναι στη σωματική δύναμη.
«Δεν έχω παράπονο. Με προσέχουν και αυτό το εκτιμώ πολύ. Οταν χρειαστεί, θα με βοηθήσουν. Βέβαια, και εγώ ρίχνομαι στη δουλειά και κουβαλάω. Αισθάνομαι την ανάγκη να βοηθώ τους συναδέλφους μου, από τη στιγμή που κι εκείνοι με στηρίζουν στα πιο δύσκολα», εξηγεί.
Η δουλειά τις Κυριακές είναι μέσα στο πρόγραμμα. Αλλωστε καταβάλλονται υπερωρίες και στο τέλος του μήνα ο μισθός βγαίνει μεγαλύτερος. Μια δουλειά στα βαρέα και ανθυγιεινά που έχει όλα τα θετικά και τα αρνητικά αυτής της κατηγορίας των επαγγελμάτων.
«Είναι “βαριά” εργασία. Λαμβάνονται μέτρα, αλλά πάνω στη δουλειά μπορεί να συμβεί οτιδήποτε αν δεν προσέξεις: Από το να τραυματίσεις το χέρι σου, να πέσει ένα αυτοκίνητο πάνω σου, να χτυπήσεις το κεφάλι σου σε κάποιο απότομο φρενάρισμα. Θυμάμαι τη συμβουλή των προϊσταμένων μου, από την πρώτη μου μέρα στο απορριμματοφόρο: “Αφήνουμε τα προβλήματα στο σπίτι κι ερχόμαστε με καθαρό μυαλό να δουλέψουμε”».
Η επαφή με τους περαστικούς, τους οδηγούς, αλλά και τους ανθρώπους που ζουν και εργάζονται μέσα στην πόλη είναι κομμάτι της καθημερινότητας. Τις περισσότερες φορές είναι ευχάριστη, αλλά όχι πάντα.
«Υπάρχουν μερικοί που είναι ανυπόμονοι και όταν είμαστε μπροστά τους, κορνάρουν και μας φωνάζουν. Υπάρχουν, όμως, κι εκείνοι –ευτυχώς οι περισσότεροι– που με μεγάλο σεβασμό μας αφήνουν να κάνουμε τη δουλειά μας. Κάποιοι μας πιάνουν την κουβέντα και άλλοι θέλοντας να μας δείξουν την εκτίμησή τους, βγαίνουν από τα μαγαζιά που δουλεύουν για να μας προσφέρουν ένα νερό ή μια τυρόπιτα», λέει η Αννα. «Εχει αλλάξει η παλιά νοοτροπία κάποιων ότι είμαστε οι σκουπιδιάρηδες. Σήμερα μας βλέπουν αλλιώς. Κι εμείς νιώθουμε πάρα πολύ υπερήφανοι για τη δουλειά που κάνουμε».
Βαρέα και ανθυγιεινά στην Ιχθυόσκαλα
Η Παναγιώτα Πατρώνα είναι η μοναδική γυναίκα ανάμεσα σε 49 άντρες που έχει στήσει τον πάγκο της στην Ιχθυόσκαλα του Κερατσινίου. Ξεκίνησε αυτή τη δουλειά πριν από δέκα χρόνια, όταν ο πατέρας της έπρεπε να αφήσει πια το ιχθυοπωλείο για να συνταξιοδοτηθεί. «Αποφάσισα να πάω ένα βράδυ για να δω πώς είναι αυτή η δουλειά. Μία που κατέβηκα, μία που κόλλησα με τα λέπια και μία που έμεινα», λέει στην «Κ».
Τη «βαριά» μυρωδιά του ψαριού μέσα στην αγορά τη γνώριζε από μικρή. Επρεπε και να τη συνηθίσει.
«Θυμάμαι παλιά όταν γύριζε ο πατέρας μου στο σπίτι που του έλεγα ότι δεν αντέχεται αυτή η μυρωδιά. Τώρα πλέον μου φαίνεται περίεργο που δεν μυρίζει το λέπι. Η “ψαρίλα” με τον καιρό συνηθίζεται».
Η δουλειά της συγκαταλέγεται στην κατηγορία των βαρέων και ανθυγιεινών. Αλλωστε οι συνθήκες κάθε άλλο παρά εύκολες περιγράφονται. Το «χρηματιστήριο» των ψαριών στην Ιχθυόσκαλα ξεκινά γύρω στη μία μετά τα μεσάνυχτα και τελειώνει αφού έχει πλέον ξημερώσει. Μέσα στη νύχτα, χρειάζεται να κουβαλήσει τελάρα, να αντέξει την υγρασία που «χτυπά» τα κόκαλα και να αντεπεξέλθει σε ακραίες καιρικές συνθήκες, που χειμώνα – καλοκαίρι δυσκολεύουν τη δουλειά.
«Μπορεί να σηκώνω τελάρα και να δουλεύω στην υγρασία, αλλά η βασική δυσκολία σε αυτή τη δουλειά είναι ότι πρέπει να ξεχνάω πως είμαι γυναίκα και να δουλεύω σαν άντρας. Καθετί που ακούω, να μπαίνει από το ένα αυτί και να βγαίνει από το άλλο», λέει η 43χρονη Παναγιώτα, προσθέτοντας ωστόσο ότι οι άντρες συνάδελφοί της με τα χρόνια την αποδέχθηκαν στην ευρύτερη «οικογένεια» της Ιχθυόσκαλας.
Αν και είμαι η μοναδική γυναίκα στην Ιχθυόσκαλα, δεν είμαι μόνη μου. Οι άνδρες συνάδελφοι με προστατεύουν κάθε φορά που χρειάζεται. Αλλά και εγώ για εκείνους έγινα η μητέρα τους, η αδερφή, ακόμη και η ψυχολόγος.
«Εχει τύχει να μου την “πέσει” ένας υπάλληλος φορτηγού που δεν με ήξερε και οι συνάδελφοί μου τον σταμάτησαν λέγοντάς του “επ, τι κάνεις;” Αν και είμαι η μοναδική γυναίκα στην Ιχθυόσκαλα, δεν είμαι μόνη μου. Με προστατεύουν κάθε φορά που χρειάζεται. Αλλά και εγώ για εκείνους έγινα η μητέρα τους, η αδερφή, ακόμη και η ψυχολόγος».
Ολοι, κάθε βράδυ, μοιράζονται την ίδια αγωνία: Πώς θα καταφέρουν να πουλήσουν τα ψάρια στις καλύτερες δυνατές τιμές. «Υπάρχει η ίδια στεναχώρια όταν δεν πωλούνται, πέφτουμε όλοι σε μελαγχολία γιατί ξέρουμε ότι θα τα πληρώσουμε χωρίς να τα έχουμε πουλήσει», λέει η Παναγιώτα, περιγράφοντας την πολύτιμη εμπειρία που έχει αποκτήσει με τα χρόνια στην Ιχθυόσκαλα.
«Γίνονται συχνά καβγάδες μεταξύ των εμπόρων πάνω στον ανταγωνισμό, αλλά σε αυτές τις περιπτώσεις δεν τους αφήνω. Μπαίνω στη μέση για να τους προστατεύσω. Οι γυναίκες έχουμε μία εσωτερική δύναμη και κάποιες φορές καλύτερη στρατηγική από τους άνδρες στη δουλειά. Ισως είναι ο τρόπος μας, το ζεστό χαμόγελο, αλλά πολλές φορές στο εμπόριο τα καταφέρνουμε καλύτερα από τους άντρες».
Η Ιχθυόσκαλα έγινε με τα χρόνια το δεύτερο σπίτι για την Παναγιώτα. Στο πρώτο, την περιμένουν κάθε πρωί τα δύο της παιδιά. Αυτό σημαίνει ότι ο ύπνος δεν είναι προτεραιότητα.
«Μετά από μία ανδρική δουλειά, γυρίζεις στο σπίτι και παίρνεις τον ρόλο της μαμάς. Δεν έχω κάποιον να με περιμένει για να μου έχει το φαγητό ή τα ρούχα έτοιμα. Ευτυχώς τα παιδιά μου είναι πλέον μεγαλύτερα, αλλά και αυτά έχουν ακόμη την ανάγκη της φροντίδας. Μένω ξύπνια μέχρι αργά το απόγευμα για να κάνω ό,τι χρειάζεται και κοιμάμαι λίγες ώρες μέχρι να ξεκινήσει το πρόγραμμά μου από την αρχή».
Η προσδοκία της είναι ότι αυτό το ιδιαίτερο βαρέων και ανθυγιεινών επάγγελμα θα μπορέσει στο μέλλον να την ανταμείψει. «Δουλεύω στη Σκάλα για να μπορέσω κάποτε να πάρω μια καλύτερη σύνταξη».