Ξαφνικά, όλη η φιλοσοφία της ζωής είχε χωρέσει σ’ εκείνο το κατάφωτο σαλόνι. Είχαν καθίσει όλοι δίπλα δίπλα για την καθιερωμένη «καλημέρα». Απόφοιτοι διαφορετικών ετών του ΚΕΘΕΑ Ιθάκη, «καθαροί» χρόνια τώρα από τις εξαρτήσεις τους, μοίραζαν αβίαστα ελπίδα και αγάπη, παίρνοντας τον λόγο ο ένας μετά τον άλλον. Παρότι οι περισσότεροι δεν είχαν συναντηθεί ποτέ μεταξύ τους μέχρι εκείνη τη στιγμή, δεν σταμάτησαν να επαναλαμβάνουν πως επιστρέφοντας στο σπίτι του ΚΕΘΕΑ επέστρεφαν σπίτι τους κι έτσι όλοι οι άνθρωποι γύρω τους ήταν οικογένειά τους. Σ’ εκείνο τον κύκλο που είχαν σχηματίσει την Κυριακή το πρωί, έμοιαζαν όλοι σαν αδέλφια: γελούσαν, έκλαιγαν, αγκαλιάζονταν. Και μοιράζονταν τις αλήθειες της ζωής τους με έναν τρόπο χειμαρρώδη και αφιλτράριστο.
Οι απόφοιτοι είχαν την ευκαιρία να επιστρέψουν στο σπίτι του ΚΕΘΕΑ Ιθάκη στη Θεσσαλονίκη για ένα Σαββατοκύριακο, στο πλαίσιο του εορτασμού των 40 ετών λειτουργίας του Κέντρου Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων. Η «Κ» βρέθηκε εκεί την Κυριακή το πρωί και συνομίλησε με μέλη της κοινότητας που απεξαρτήθηκαν παρακολουθώντας το πρόγραμμα και μέχρι σήμερα απέχουν από τα ναρκωτικά.
«Εμενα στον δρόμο»
Λέγοντας στη Χριστίνα πόση εντύπωση μου έκανε ο πρωινός κύκλος των αποφοίτων, απάντησε αυθόρμητα: «Αυτό είναι το ΚΕΘΕΑ». Η Χριστίνα ξεκίνησε τα ναρκωτικά στα 13 της και στα 29 της βρέθηκε στη φυλακή, όπου γνώρισε για πρώτη φορά το ΚΕΘΕΑ. Στη φυλακή «καθάρισε» και έπειτα εντάχθηκε στο σπίτι της κοινότητας για να συνεχίσει και να ολοκληρώσει το πρόγραμμα. Επέλεξε να φωτογραφηθεί στο δωμάτιο στο οποίο είχε πρωτομείνει. Τη ρωτάω γιατί. «Δεν είχα κρεβάτι για πολλά χρόνια, έμενα στον δρόμο 2,5 χρόνια και όσο ήμουν στη φυλακή με είχαν φάει οι κοριοί. Οταν ήρθα και μου έδωσαν κρεβάτι και σεντόνια και καλάθι να βάζω τα άπλυτα και έκανα μπάνιο με καυτό νερό –έφυγε η πέτσα μου, τόση ώρα καθόμουν από κάτω– είπα “έχω σπίτι”». Στο σπίτι βρήκε μάνα, πατέρα και αδέλφια. «Με διάλεξαν και τους διάλεξα. Εδώ έκανα γενέθλια. Δεν είχα κάνει ποτέ γενέθλια ως παιδί. Εκανα από τότε πολλά γενέθλια στο εσωτερικό μου παιδί και τώρα κάνω γενέθλια με τούρτες και μπαλόνια στον γιο μου. Το πιο σημαντικό είναι αυτό». Οπως λέει η ίδια, το βασικό που κάνει το ΚΕΘΕΑ είναι να δίνει χώρο, χρόνο και ασφάλεια στους ανθρώπους που έρχονται. «Δεν μπορείς έναν άνθρωπο να τον δέχεσαι και να του λες “έλα να κάνουμε δύο ατομικά ραντεβού την εβδομάδα” και έτσι να μείνει καθαρός. Θέλει κόπο, επιμονή και υπομονή και κυρίως θέλει ομοίους. Θέλει ανθρώπους που περνάνε το ίδιο». Σήμερα η Χριστίνα εργάζεται στο ΚΕΘΕΑ, πρώτα στις φυλακές και πλέον στη γραμματεία. Είναι παντρεμένη και έχει ένα μικρό παιδί.
«Εδώ νοιάζονται»
Μπαίνοντας στο σπίτι της «Ιθάκης», ο Νίκος είδε ξανά τον εαυτό του «καθαρό» ύστερα από 17 χρόνια χρήσης ηρωίνης, από τότε που είχε πάει στον στρατό. Αρχισε να απολαμβάνει ξανά απλά πράγματα, που είχε τελείως ξεχάσει: να πιει έναν καφέ και να νιώσει τη γεύση του, να πεινάσει, να νυστάξει και να κοιμηθεί. «Νιώθω ότι γεννήθηκα ξανά και μεγάλωσα. Το ΚΕΘΕΑ το καταφέρνει αυτό με την αλληλεπίδραση μεταξύ των μελών, χωρίς υποκατάστατα». Στο «σπίτι» ο Νίκος επέστρεψε ύστερα από χρόνια σε ένα κανονικό οικιακό πρόγραμμα, που ακολουθούσε μαζί με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας: ξυπνούσαν, πλένονταν, συμμάζευαν το δωμάτιο, έτρωγαν πρωινό, έπλεναν τα πιάτα, παρακολουθούσαν τις θεραπευτικές ομάδες κι έπειτα τα εκπαιδευτικά προγράμματα: από τυπογραφία μέχρι κηπουρική. «Συνήθισα να λέω πως εμείς απεξαρτηθήκαμε με τα αγγουράκια και τις ντοματούλες μας». Μέσα από τις δράσεις αυτές ένιωσε ότι ενεργοποιήθηκε κι άρχισε να αναλαμβάνει ξανά την ευθύνη του εαυτού του. Αντιλήφθηκε όμως και τη θεραπευτική ιδιότητα του ανήκειν σε μια κοινότητα ανθρώπων.
«Δεν μπορείς να λες σε έναν άνθρωπο “να κάνουμε δύο ραντεβού την εβδομάδα” και να μείνει “καθαρός“. Θέλει κόπο και, κυρίως, θέλει ομοίους».
«Η εξάρτηση έχει πολλή μοναξιά, παραβατικότητα, δεν νοιάζεται κανένας για κανέναν, το μόνο που σε νοιάζει είναι η χρήση. Ερχόμενος εδώ “φεύγεις” απ’ αυτό και βρίσκεσαι σε έναν κύκλο ανθρώπων που νοιάζονται πραγματικά για σένα, νοιάζονται να είσαι καλά, σε αγαπάνε, σε φροντίζουνε, όλα τα μάτια είναι πάνω σου, σε περιμένουν σαν να είσαι δικός τους άνθρωπος». Ο Νίκος αποφοίτησε από το ΚΕΘΕΑ το 2017 και από τότε παραμένει «καθαρός». Εργάζεται σε εργοστάσιο που κάνει σπιράλ. Την τεχνική την έμαθε στα εκπαιδευτικά προγράμματα της κοινότητας, που ήταν κι αυτή που τον σύστησε στη συγκεκριμένη επιχείρηση. «Η ζωή είναι δύσκολη. Θέλει να είσαι όρθιος, διεκδικητικός, να βάζεις τα όριά σου και να παλεύεις τα πάντα». Ωστόσο, ο Νίκος έχει πλέον μεγάλη όρεξη να ζήσει τα πάντα, εύκολα και δύσκολα, και κάθε πρωί που μυρίζει τον καφέ που ετοιμάζεται να πιει, θυμάται το «γιατί».
Για τον Γιάννη, το «γιατί» είναι –ανάμεσα σε άλλα– τα μάτια της κόρης και της γυναίκας του. Η παραμονή του στο ΚΕΘΕΑ ήταν η τέταρτη προσπάθεια απεξάρτησης. Ηρθε το 2017 και κάθισε έναν χρόνο στην κοινότητα και τα επόμενα δύο χρόνια συμμετείχε στην επανένταξη και το follow up αντίστοιχα. Για τον ίδιο, το ΚΕΘΕΑ είναι το σπίτι του και πλέον ο χώρος εργασίας του. Ενα μέρος που νιώθει ασφάλεια και ζεστασιά. «Είναι διαφορετικός ο έξω δρόμος από τον μέσα, έχει άλλη ακουστική, άλλη μυρωδιά, άλλον ήχο εδώ. Εμένα με ηρεμεί. Οταν μου έγινε πρόταση να δουλέψω εδώ, ούτε το σκέφτηκα δεύτερη φορά». Ο ίδιος πήγε στην κοινότητα έπειτα από υποτροπή. «Είχα μείνει έξι χρόνια “καθαρός”. Υποτροπίασα. Μου πήρε ένα 6μηνο να ξανασηκώσω τα μούτρα μου και να έρθω εδώ. Ηξερα γιατί ήπια. Εγκλωβίστηκα και δεν ζήτησα βοήθεια. Δεν χρησιμοποίησα το πρόγραμμα. Υποτίμησα την κατάσταση. Ξύπνησα ένα πρωί και απλώς πήγα και έκανα χρήση».
Από τις εμπειρίες που θυμάται εντονότερα από το πρόγραμμα ήταν τα χαρτάκια που έγραφε με τα συναισθήματά του. Τα έγραφε και τα έβαζε έπειτα σε ένα κουτί, τα διάβαζε το προσωπικό και ό,τι χρειαζόταν συζητιόταν στην ομάδα.
Η οικογένεια
Για τον Γιάννη, το πιο σημαντικό ολοκληρώνοντας το πρόγραμμα ήταν να επανενωθεί με τη γυναίκα και την κόρη του, οι οποίες τον είχαν επισκεφθεί και στην κοινότητα. Από τη στιγμή που είχαν χωρίσει, μέχρι την πρώτη επίσκεψή τους, είχαν μεσολαβήσει 14 ολόκληροι μήνες. Παρότι τα κατάφερε και επανενώθηκε με την οικογένειά του, καταλάβαινε πως η κόρη του φοβόταν συνεχώς πως ο πατέρας της θα τους εγκατέλειπε. «Εβγαινα με φίλους και ρωτούσε πότε θα γυρίσω». Δεν μπορούσε να συνεχιστεί αυτό, είπε. Αποφάσισε έπειτα και από την καθοδήγηση συμβουλευτικού προγράμματος, να της μιλήσει. Η μικρή ήταν μόλις 8 ετών. «Εκανε την ερώτηση: έκανες ναρκωτικά, μπαμπά; Της είπα “ναι” και τραβήχτηκε πίσω και είπα “χάθηκαν όλα, ρισκάραμε και χάσαμε”. Και μου βγήκε αυθόρμητα μετά: “Δηλαδή δεν θα μ’ αγαπάς;” Και μου λέει: “Σ’ αγαπάω πάρα πολύ”. Της είπα να πάμε μια βόλτα. Με πήρε αγκαλιά και περπατήσαμε. Ξεμπλοκάραμε».
Κινδυνεύει το ΚΕΘΕΑ από τον νέο οργανισμό κατά των εξαρτήσεων;
Η «Ιθάκη» δημιουργήθηκε το 1983 και αποτέλεσε την πρώτη θεραπευτική κοινότητα για χρήστες ναρκωτικών στην Ελλάδα. «Είχαμε τη χαρά, με αφορμή τη συμπλήρωση των 40 ετών, να υποδεχθούμε αποφοίτους, κάποιοι από τους οποίους έχουν μείνει 30 χρόνια μακριά από τα ναρκωτικά. Η ελπίδα ότι αυτό μπορεί να γίνει πραγματικότητα πρέπει να διατηρηθεί», σημειώνει ο Αντώνης Ραφτόπουλος, υπεύθυνος θεραπευτικών προγραμμάτων του ΚΕΘΕΑ για τη Βόρεια Ελλάδα.
Ο κ. Ραφτόπουλος εκφράζει την ανησυχία του, ωστόσο, πως αυτό που βίωσαν οι άνθρωποι αυτοί θα χαθεί με το σχέδιο νόμου που ετοιμάζεται από το υπουργείο Υγείας για έναν ενιαίο φορέα για τις εξαρτήσεις, κάνοντας λόγο για τη δημιουργία ενός συγκεντρωτικού, γραφειοκρατικού και αθηνοκεντρικού οργανισμού, αποκομμένου από τις τοπικές κοινωνίες και τις διαφορετικές τους ανάγκες. Βασικό στοιχείο που σχολιάζει είναι η δημιουργία έξι διευθύνσεων, η καθεμιά από τις οποίες θα ασχολείται με διαφορετικό στάδιο της απεξάρτησης. Θεωρεί ότι αυτό το σύστημα διοίκησης δεν είναι συμβατό με τη δική τους φιλοσοφία. «Το ΚΕΘΕΑ», εξηγεί, «βασίζεται στη συνέχεια της θεραπείας: την παρακολούθηση της πορείας ενός ανθρώπου σε όλα τα στάδια όπου η απεξάρτηση δεν αποκόπτεται από την εκπαίδευση, την επανένταξη και την επαγγελματική αποκατάσταση». Ακόμα σημειώνει πως σύμφωνα με τα όσα έχουν δημοσιευθεί, κυριαρχεί η φιλοσοφία παροχής υπηρεσιών, όπου κάποιοι ξέρουν καλύτερα τις ανάγκες του εξυπηρετούμενου. Στο ΚΕΘΕΑ ωστόσο, αναφέρει, η συναπόφαση με τους εξαρτημένους για το θεραπευτικό τους πλάνο είναι κεντρικό στοιχείο. «Φοβάμαι πως με μια συγκεντρωτική διαδικασία, αυτό θα εξαφανιστεί. Είναι γνωστό ότι η συμμετοχή των εξαρτημένων είναι το Α και το Ω σε οποιαδήποτε θεραπευτική διαδικασία».
«Καλύτερη οργάνωση»
Η «Κ» επικοινώνησε με τον υφυπουργό Υγείας Δημήτρη Βαρτζόπουλο, ο οποίος δήλωσε πως δεν θα υπάρξει καμία παρέμβαση στη δομή και στον τρόπο λειτουργίας των θεραπευτικών προγραμμάτων, αλλά θα υπάρξει καλύτερος συντονισμός μεταξύ τους, πολύ καλύτερη οργάνωση πρόληψης, πολύ περισσότερες δυνατότητες ενδοκλινικής αποκατάστασης και χρήσης χρηματοδοτικών εργαλείων και συνεργασία με άλλες κρατικές υπηρεσίες, όπως οι υπηρεσίες απασχόλησης. Ο υφυπουργός υπογράμμισε ότι «ο ασθενής θα διαλέγει μόνος του το θεραπευτικό πρόγραμμα, αλλά θα του δίνεται η δυνατότητα και σωματικής αποτοξίνωσης σε ένα δίκτυο κλινικών στην Ελλάδα, ενώ θα μπορεί να καθοδηγείται από ειδικό ψυχικής υγείας και να βλέπει σε ποιο πρόγραμμα υπάρχουν κενές θέσεις. «Αφορμή για το νομοσχέδιο ήταν η διοικητική πανσπερμία και η ασυνεννοησία», σημείωσε, λέγοντας πως ο Eθνικός Οργανισμός Πρόληψης και Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων θα είναι ένας οργανισμός απολύτως δημόσιος, που χρηματοδοτείται απολύτως από το ελληνικό Δημόσιο και οι υπηρεσίες που θα προσφέρει θα είναι όλες δωρεάν.