Η αλήθεια είναι πως όσο προσεκτικά κι αν κοιτάξεις είναι δύσκολο να τις ξεχωρίσεις μέσα σε ένα δάσος καμένων κορμών. Αλλωστε, εσκεμμένα δεν έχουν κάτι που να τις κάνει να διακρίνονται από μακριά – εκείνοι στους οποίους απευθύνονται ξέρουν πώς να τις βρουν. Οι τεχνητές φωλιές που τοποθετήθηκαν τις προηγούμενες ημέρες στη Δαδιά έχουν ως μοναδικό στόχο να «πείσουν» τα λιγοστά ζευγάρια του μαυρόγυπα (είδος υπό εξαφάνιση) να παραμείνουν στην περιοχή. Ενα πείραμα που γίνεται για πρώτη φορά στη χώρα μας και χρειάστηκε μια ολόκληρη επιχείρηση για να υλοποιηθεί.
Στην περιοχή του Εβρου ζούσαν μέχρι πρότινος περίπου 120 μαυρόγυπες – τα ζευγάρια που ενδιαφέρουν κυρίως τους βιολόγους ως οι συνεχιστές του είδους είναι 30-35. Οι φωλιές τους υπολογίζονται σε 55-60, καθώς κάθε ζευγάρι χρησιμοποιεί ένα δίκτυο από φωλιές, όχι απαραίτητα την ίδια κάθε χρόνο, αλλά σίγουρα σε κοντινή απόσταση. Αυτή είναι και μια από τις ιδιαιτερότητες του μαυρόγυπα: ξαναγυρίζει εκεί όπου γεννήθηκε, δύσκολα θα μετακινηθεί μόνιμα σε άλλη περιοχή. Επίσης, η διατήρηση ενός πληθυσμού μαυρόγυπα δεν είναι απλή υπόθεση: ο γύπας είναι μονογαμικός, κάνει μόνο ένα μικρό τον χρόνο και από όσα μικρά γεννιούνται επιζούν τελικά τα μισά.
Μετά τη μεγάλη φωτιά του 2011 στον Εβρο, οι επιστήμονες του τότε φορέα διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου Δαδιάς (σήμερα Μονάδα Διαχείρισης των Εθνικών Πάρκων Δαδιάς και Δέλτα Εβρου του ΟΦΥΠΕΚΑ) παρατήρησαν ότι οι μαυρόγυπες επέστρεφαν για να φωλιάσουν στις καμένες περιοχές, παρότι αυτές είχαν πληγεί. Η συμπεριφορά αυτή τους έκανε να ελπίζουν μετά τη χωρίς προηγούμενο καταστροφή του καλοκαιριού του 2023 (που οδήγησε στην απώλεια 930.000 στρεμμάτων δάσους στον Εβρο) ότι οι μαυρόγυπες θα παραμείνουν στην περιοχή, παρότι περισσότερες από τις μισές φωλιές τους κάηκαν.
«Οι φωλιές είναι καταγεγραμμένες. Ετσι γνωρίζουμε ότι απέμειναν 10, κυρίως σε νησίδες δάσους που διασώθηκαν στον μικρό πυρήνα του εθνικού πάρκου», εξηγεί η Σύλβια Ζακκάκ, βιολόγος στη Μονάδα Διαχείρισης. «Περαιτέρω, οι 20 μαυρόγυπες στους οποίους έχει τοποθετηθεί πομπός είναι όλοι ζωντανοί και κινούνται στην περιοχή. Ολα αυτά μας κάνουν να ελπίζουμε».
Για να φτάσουν τα νέα δέντρα στο κατάλληλο ύψος θα χρειαστούν 30-40 χρόνια, οπότε οι επιστήμονες, ακολουθώντας το παράδειγμα της Ισπανίας, βρήκαν μια άμεση λύση.
Οι μαυρόγυπες φτιάχνουν τις φωλιές τους σε πολύ ψηλά, ώριμα δέντρα, σε σημεία από όπου εποπτεύουν την περιοχή. «Μεγάλος αριθμός ώριμων δέντρων κάηκε στην πυρκαγιά. Σήμερα στέκουν οι κορμοί, όμως μετά 2-3 χρόνια τα δέντρα θα σαπίσουν και θα πέσουν. Μέχρι να φτάσουν τα νέα δέντρα σε τέτοιο ύψος θα χρειαστούν 30-40 χρόνια. Επομένως πρέπει να βρούμε μια λύση», λέει η κ. Ζακκάκ.
Οι επιστήμονες του ΟΦΥΠΕΚΑ γνώριζαν ότι σε ανάλογες περιπτώσεις στην Ισπανία είχαν τοποθετηθεί τεχνητές φωλιές, μέτρο που είχε αποδώσει. Ετσι αποφασίστηκε να κατασκευαστούν και να τοποθετηθούν πιλοτικά 15 φωλιές. Με δύο σημαντικά προβλήματα: τον λιγοστό χρόνο, καθώς η αναπαραγωγική περίοδος του μαυρόγυπα ξεκινάει τον Ιανουάριο. Και τον τρόπο, αφού οι βαριοί σιδερένιοι στύλοι έπρεπε να μεταφερθούν βαθιά στο βουνό. «Κάθε φωλιά-πλατφόρμα ζυγίζει 150 κιλά και αποτελείται από 4-5 κομμάτια. Ο μόνος τρόπος να μεταφερθούν εκεί που έπρεπε, δηλαδή κοντά στις φωλιές που κάηκαν, ήταν με ελικόπτερο», εξηγεί η κ. Ζακκάκ. Είναι χαρακτηριστικό ότι η μεταφορά κόστισε περισσότερο (28.000 ευρώ) από την κατασκευή τους (23.000 ευρώ).
Οι φωλιές κατασκευάστηκαν στη Θεσσαλονίκη, μεταφέρθηκαν οδικώς στον Εβρο και από εκεί ναυλώθηκε ελικόπτερο που τις μετέφερε στη θέση τους. Η επιχείρηση τοποθέτησης ολοκληρώθηκε λίγο πριν από τις γιορτές. «Είναι η πρώτη φορά που τοποθετούμε τεχνητές φωλιές για τον μαυρόγυπα στην Ελλάδα. Μάλιστα υπάρχει μια διαφορά με την Ισπανία: εκεί οι φωλιές στηρίχθηκαν σε ήδη υφιστάμενα ψηλά δέντρα. Εμείς δυστυχώς δεν είχαμε αυτή την επιλογή, οπότε φτιάξαμε “αυτόνομους” στύλους, δίπλα σε κάποιο καμένο ψηλό δέντρο», σημειώνει η κ. Ζακκάκ. Οι φωλιές αποτελούνται από ένα στύλο ύψους 9 μέτρων που καταλήγει σε ένα σιδερένιο καλάθι, μέσα στο οποίο τοποθετήθηκαν κλαδιά ώστε να προσομοιάζει σε φωλιά. «Η τροφή δεν είναι πρόβλημα για αυτό το είδος. Οι γύπες είναι πτωματοφάγοι. Ενα μέρος τους βρίσκει τροφή την οποία τοποθετούμε εμείς στην “ταΐστρα” του εθνικού πάρκου, ένα μέρος τους πηγαίνει στα Πομακοχώρια όπου υπάρχει ακόμη κτηνοτροφία. Μεγαλύτερο πρόβλημα έχουν τα υπόλοιπα αρπακτικά, που τρέφονται με μικρά θηλαστικά, ο πληθυσμός των οποίων αποδεκατίστηκε με τη φωτιά».
Δεύτερο πρόγραμμα
Τους επόμενους μήνες, οι επιστήμονες της Μονάδας Διαχείρισης του ΟΦΥΠΕΚΑ θα παρακολουθήσουν τις τεχνητές φωλιές για να διαπιστώσουν αν τελικά οι μαυρόγυπες θα τις χρησιμοποιήσουν. Αν συμβεί αυτό, θα συζητηθεί και το ενδεχόμενο να τοποθετηθούν νέες την επόμενη χρονιά. Σύντομα θα ξεκινήσει και ένα δεύτερο πρόγραμμα για την τοποθέτηση τεχνητών φωλιών για νυκτόβια πουλιά (επάνω σε δέντρα), όπως κουκουβάγιες, γκιώνηδες και χουχουριστές. «Το δάσος θα ξαναγίνει, ίσως όχι ακριβώς όπως ήταν, αλλά θα ξαναγίνει. Αυτό που θα προσπαθήσουμε να κάνουμε είναι να εξασφαλίσουμε ότι οι συνθήκες που ευνόησαν τη βιοποικιλότητα θα συνεχίσουν να υπάρχουν», καταλήγει η κ. Ζακκάκ.
Αλλα έργα στην περιοχή
Μέσα στις επόμενες ημέρες ξεκινάει η κατασκευή αντιδιαβρωτικών έργων στο σύνολο της περιοχής που κάηκε από την περυσινή φωτιά. Παράλληλα θα κατασκευαστούν έργα ορεινής υδρονομίας, ενώ σε εξέλιξη βρίσκεται η εκπόνηση μελέτης αποκατάστασης της χλωρίδας και της πανίδας.Τα δασαρχεία Σουφλίου και Αλεξανδρούπολης αλλά και η Διεύθυνση Δασών του υπουργείου Περιβάλλοντος ανέλαβαν το δύσκολο έργο των πρώτων επεμβάσεων στην πληγείσα περιοχή. Οπως εξηγεί στην «Κ» ο γενικός διευθυντής Δασών, Βαγγέλης Γκουντούφας, ήδη ολοκληρώθηκαν τα πρώτα αντιδιαβρωτικά έργα στις πιο «επικίνδυνες» περιοχές, με τη χορηγία ιδιωτών και την εποπτεία των δασικών υπηρεσιών. Ολα τα υπόλοιπα αντιδιαβρωτικά έργα έχουν συμπεριληφθεί σε δύο εργολαβίες (συνολικά προϋπολογισμού 9 εκατ. ευρώ, χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης) που θα ανατεθούν μέσα στις επόμενες ημέρες. Παράλληλα, οι δασικές υπηρεσίες εκπόνησαν προμελέτη για αντιπλημμυρικά έργα (φράγματα βάρους στα ορεινά) με βάση την οποία θα προκηρυχθεί διαγωνισμός προϋπολογισμού 70 εκατ. ευρώ. Τέλος, η περιβαλλοντική οργάνωση WWF ανέλαβε για λογαριασμό του υπουργείου Περιβάλλοντος τη σύνταξη μελέτης αποκατάστασης του δάσους. Από τη μελέτη θα καθοριστούν και οι περιοχές που θα χρειαστούν αναδάσωση, ενώ το WWF έχει δεσμευτεί ότι θα καλύψει το κόστος της μέχρι τα 2 εκατ. ευρώ.