Φωτογραφία: Το Kaisanji, το Ζεν μοναστήρι στη Σέριφο. (©Αρχείο Κωνσταντίνου Σγουμπόπουλου)
Ακούστε το άρθρο
«Χτίζουμε την υποδομή που θα μπορεί να φιλοξενήσει και να διδάξει το Ζεν για το μέλλον. Και να διατηρηθεί αυτή η υποδομή, να είναι άρτια, αυτόνομη, ώστε να μπορεί να περάσει τις διδασκαλίες κατά τα ειωθότα, όπως και στην Ιαπωνία, εκεί όπου βρίσκονται η ρίζα, το δέντρο και η αναφορά μας».
Ετσι περιγράφει στην «Κ» ο Κωνσταντίνος Σγουμπόπουλος, ηγούμενος του Ζεν μοναχισμού, επιχειρηματίας στα ναυτιλιακά και στο real estate, το πρώτο μοναστήρι Ζεν που ολοκληρώνεται στην Ελλάδα και την ευρύτερη περιοχή, αλλά και τον πρώτο αντίστοιχο ναό. Το μοναστήρι είναι σχεδόν έτοιμο στη Σέριφο, στο Καλό Αμπέλι, ενώ ο ναός κατασκευάζεται και αποπερατώνεται στον Κεραμεικό, στην οδό Αγησιλάου 76.
Μία παράδοση που εδράζεται περίπου 600 π.Χ., προέρχεται από τον Βούδα και αποτελεί πρακτική παρά θρησκεία ή δόγμα, σε λίγους μήνες θα έχει τους χώρους που συναντά κανείς στην Ιαπωνία, όπου εμφανίστηκε τον 13ο αιώνα. Στη χώρα της Απω Ανατολής απαντούν οι πρώτες ρίζες του Ζεν και ο Κωνσταντίνος Σγουμπόπουλος, εδώ και περίπου μία εικοσαετία, την επισκέπτεται δύο φορές τον χρόνο για να εμβαθύνει στις αρχές του Ζεν και να συνομιλεί με τους δασκάλους του.
Το μοναστήρι θα έχει 10 κελιά, που προορίζονται για τους μοναχούς, τους μόνιμους, ή για μακροχρόνια ασκούμενους, ας πούμε, διαμένοντες. Πρόκειται για μικρά δωμάτια με κοινόχρηστα μπάνια και μεγάλη κουζίνα.
Ο ηγούμενος και επιχειρηματίας χρηματοδοτεί την κατασκευή των δύο κέντρων, τα οποία, όπως λέει ο ίδιος, θα φτάσουν να αυτοχρηματοδοτούνται, να μην εξαρτώνται από κανέναν, αλλά και να αφήνουν μηδενικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Το μοναστήρι, μάλιστα, «θα έχει 10 κελιά, που προορίζονται για τους μοναχούς, τους μόνιμους, ή για μακροχρόνια ασκούμενους, ας πούμε, διαμένοντες. Πρόκειται για μικρά δωμάτια με κοινόχρηστα μπάνια και μεγάλη κουζίνα. Ταυτόχρονα, το μοναστήρι θα μπορεί να φιλοξενήσει άλλα περίπου 30 άτομα, σε εκτός του μοναστηριού δωμάτια. Ο αριθμός αυτός επελέγη βάσει των ατόμων που μπορεί να εξυπηρετήσει ένας δάσκαλος», λέει ο Κωνσταντίνος Σγουμπόπουλος ή Τζίχο –δηλαδή αυτός που μεταδίδει τη βασική διδασκαλία του Ζεν–, όπως τον έχει ονομάσει ο δάσκαλός του στην Ιαπωνία.
Στη συνομιλία μας, σε ένα εντυπωσιακό νεοκλασικό κτίριο στην Πλάκα, ο Κωνσταντίνος Σγουμπόπουλος, Ζεν βουδιστής ο ίδιος, μοιάζει, όπως είναι φυσικό, να έχει απορροφήσει πλήρως την ιαπωνική διδασκαλία. Με ήσυχο και στοχευμένο λόγο, με τη σιγουριά της εσωτερικής σιωπής και της απόλυτης ένωσης με το τώρα, ο Ζεν ηγούμενος δεν θεωρεί ότι η κοσμική ζωή έρχεται σε πλήρη αντίθεση –ή ρήξη– με τη σιωπή και την ταύτιση με τη φύση και τον κόσμο που διδάσκει η πρακτική που έχει ασπαστεί.
Στην ερώτηση πώς συνδυάζεται, τελικά, ο εαυτός του επιχειρηματία με τον ηγούμενο, ο ίδιος απαντά ότι μία βασική αρχή του Ζεν είναι η εκμάθηση της διδασκαλίας και της πρακτικής του σε μοναστήρια και η επιστροφή του ατόμου –του μοναχού εν προκειμένω– στην κοσμική ζωή ώστε να διαδώσει αυτές τις αρχές.
Και πώς επηρεάζει το Ζεν μία, ας πούμε, εντελώς τεχνοκρατική συνεδρίαση ενός διοικητικού συμβουλίου, το οποίο πρέπει να λάβει σοβαρές οικονομικές ή άλλες αποφάσεις; «Εκεί ειδικά χρειάζεται η επίγνωση της ένωσης με τον κόσμο, η παραμονή στο τώρα, στο να μην είσαι αλλού, να μη διασπάται ο νους σου σε διάφορα άλλα ζητήματα που δεν είναι της παρούσης. Και, μάλιστα, το Ζεν βοηθάει στο να ξεπεράσουμε τη δομική λειτουργία του ανθρώπινου νου που είναι δυαδική, που διακρίνει τα πράγματα σε καλό και κακό, σωστό και λάθος», λέει ο Κωνσταντίνος Σγουμπόπουλος. «Στη δουλειά, το Ζεν βοηθάει να καταρριφθεί η λογική “εργοδότης-υπάλληλος”, όπου ο ένας, για παράδειγμα, αναζητεί τρόπους να εκμεταλλευτεί την εργασία σου και ο άλλος να αποφύγει τη δουλειά. Το Ζεν διδάσκει το ανοιχτό μυαλό και τη σύνθεση. Να βλέπεις τον άλλον με τις δυνάμεις και τις αδυναμίες του, προσπαθώντας να καλλιεργήσεις τις πρώτες και να μειώσεις τις δεύτερες».
Και πώς επηρεάζει το Ζεν μία, ας πούμε, εντελώς τεχνοκρατική συνεδρίαση ενός διοικητικού συμβουλίου; «Εκεί ειδικά χρειάζεται η επίγνωση της ένωσης με τον κόσμο, η παραμονή στο τώρα, στο να μην είσαι αλλού», λέει ο Ζεν ηγούμενος.
Το ερώτημα είναι, λοιπόν, πώς φτάνει κανείς σε μία τέτοια θεώρηση της ζωής, των ανθρώπων και της φύσης αν αποφασίσει να ασπαστεί τη Ζεν πρακτική. Ο Κωνσταντίνος Σγουμπόπουλος παραπέμπει σε μία τυπική ημέρα στο μοναστήρι της Σερίφου.
Μία τυπική ημέρα στο μοναστήρι… της σιωπής
«Μία τυπική ημέρα για τους μοναχούς και τους μακροχρόνια ασκούμενους έχει έγερση στις 4 το πρωί. Στις 4.20 χτυπάει η καμπάνα για το ζαζέν, τα λεγόμενα καθίσματα, που αποτελούν τη βασική πρακτική της Ζεν διδασκαλίας, που θα κρατούν ως τις 5. Αμέσως ξεκινά η πρωινή λειτουργία, όπου περιλαμβάνει ψαλμούς από τις βουδιστικές σούτρες, όπου άλλες διαβάζονται τις μονές ημέρες και άλλες τις ζυγές. Από τις 6 έως τις 6.45 γίνεται καθαρισμός του ναού, ενώ 7 με 7.30 είναι η ώρα του πρωινού, που περιλαμβάνει κάτι σαν πόριτζ ρυζιού με καβουρδισμένο σουσάμι και αλάτι, για να του δώσει λίγη γεύση, μία πίκλα, ένα ραπανάκι. Ολα όσα περιγράφω μέχρι στιγμής γίνονται στην απόλυτη σιωπή, πλην της στιγμής του ψαλμού μίας σούτρας διά της οποίας εκφράζεται η ευγνωμοσύνη για το φαγητό της ημέρας και εξηγείται ο τρόπος με τον οποίο αυτό έχει προέλθει, ο κόπος που απαιτείται για να φτάσει η τροφή στο τραπέζι. Είναι ένα μέσον να κατανοηθεί τι σημαίνει επίγνωση της πραγματικότητας. Σε κάθε γεύμα υπενθυμίζεται τρόπον τινά ότι πρέπει να παραγάγουμε αυτό που έχουμε καταναλώσει, αφήνοντας μηδενικό αποτύπωμα στο περιβάλλον».
Αφού ολοκληρωθεί το πρωινό, γίνεται διάλειμμα από τις 7.30 ως τις 8.20. Από εκείνη την ώρα και έως τις 11 το πρωί ανατίθενται οι εργασίες, αφού έχει σημάνει η καμπάνα για τη συγκέντρωση των μοναχών και των ασκουμένων. Στο μοναστήρι της Σερίφου, σε χιλιόμετρα από πεζούλες και ξερολιθιές, θα καλλιεργούνται από τους διαμένοντες σχεδόν όλα όσα εκείνοι θα καταναλώνουν. Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών και έως τις 11.30 θα γίνεται διάλειμμα για ξεκούραση για όσους έχουν συμμετάσχει στις εργασίες στο χωράφι ή αλλού. Αμέσως μετά, είναι η ώρα του μεσημεριανού, που αποτελείται από ένα πλούσιο γεύμα, που ενισχύει τις δυνάμεις των μοναχών: ρύζι, σούπα, ραπανάκι, συν δύο πιάτα δυνατά και εύγευστα. Και πάλι όλα στη σιωπή. «Τα πάντα στη σιωπή. Ετσι είναι δομημένος ο τρόπος ζωής στο Ζεν μοναστήρι, ώστε θες δεν θες να επανέλθεις στο τώρα. Οταν ξεχορταριάζεις, πρέπει να γίνεις ένα με το χορτάρι. Δεν μιλάς με τον διπλανό σου περί ανέμων και υδάτων. Και μπορεί να φαίνεται αφελές και μάταιο, αλλά εμείς στην Ιαπωνία μπορεί να βγάζουμε το χορτάρι από τους αρμούς ενός ατελείωτου πέτρινου τοίχου, που, επειδή έχει τόση υγρασία και τόσες βροχές εκεί, ξέρεις ότι μέχρι να φτάσεις στο τέλος του, το χορτάρι θα έχει φυτρώσει ξανά. Οπότε είναι μια αέναη διαδικασία ξεχορταριάσματος που δεν έχει αρχή και τέλος, δεν έχει στόχο, φαινομενικά τουλάχιστον», περιγράφει ο Κωνσταντίνος Σγουμπόπουλος.
Τα πάντα στη σιωπή. Ετσι είναι δομημένος ο τρόπος ζωής στο Ζεν μοναστήρι, ώστε θες δεν θες να επανέλθεις στο τώρα. Οταν ξεχορταριάζεις, πρέπει να γίνεις ένα με το χορτάρι. Δεν μιλάς με τον διπλανό σου περί ανέμων και υδάτων.
Μετά το γεύμα, που τελειώνει στις 12, έχει πάλι ένα διάλειμμα 1 ώρας και 20 λεπτών. Από τη 1.20, ξανά εργασία, μέχρι τις 3.30. Στις 4.20 είναι η βραδινή λειτουργία που είναι μικρότερη της πρωινής, ενώ 5 με 5.30 σειρά έχει το δείπνο. Στις 6.10 είναι η ώρα του ντουζ, στις 7.20 και στις 8.20 έχει ζαζέν και στις 9 σβήνουν τα φώτα.
Ο Κωνσταντίνος Σγουμπόπουλος αναφέρει ότι στην Ελλάδα υπάρχουν περισσότεροι από 10 μοναχοί του Ζεν, που αποτελούν και βασική ομάδα-σάνγκα του μοναστηριού στη Σέριφο. Η συμμετοχή του καθενός ασκούμενου για το πρώτο τρίμηνο είναι περίπου 20-30 ευρώ την ημέρα, ενώ για τους μακροχρόνια διαμένοντες, αφού θα έχουν «επιστρέψει» υπό μορφήν εργασίας όσα θα καταναλώνουν, γίνεται δωρεάν. Εξάλλου, βασική πηγή χρηματοδότησης είναι τα 10 προς ενοικίαση δωμάτια, από Ιούνιο έως Σεπτέμβριο, και τα retreats, Οκτώβριο με Μάιο.
«Το ότι υπάρχουν ήδη πάνω από 10 μοναχοί δεν σημαίνει ότι όλοι τους θα μείνουν εκεί. Υπάρχουν ήδη ορισμένοι, βέβαια, που έχουν δηλώσει ότι θα αφήσουν το σπίτι τους στην Αθήνα και θα εγκατασταθούν μόνιμα στη Σέριφο. Αν κάποιος θελήσει να γίνει ο μοναχός ή ασκούμενος, απαραίτητη προϋπόθεση είναι να είναι εξοικειωμένος με τη Ζεν διδασκαλία και σίγουρα δεν έχει σημασία αν είναι άθεος, χριστιανός, μουσουλμάνος ή Εβραίος. Μπορεί να έρθει ο καθένας, αρκεί να επιθυμεί να εκπαιδευτεί. Οι υπόλοιποι, οι επισκέπτες, μπορούν να συμμετέχουν αν θέλουν, μπορούν να έρχονται σε επαφή με όλα αυτά, αλλά δίχως να είναι απαραίτητο», λέει ο ηγούμενος του μοναστηριού.
Ο πρώτος Ζεν ναός στον Κεραμεικό
Οσον αφορά τον Ζεν ναό στον Κεραμεικό, θα λειτουργεί 365 μέρες τον χρόνο, με δύο 40λεπτες ζαζέν συνεδρίες την ημέρα, το πρωί και το απόγευμα – στις 8.20 και στις 20.20. Και πάλι, δεν απευθύνεται μόνο σε όσους έχουν ασπαστεί την πρακτική, αλλά και σε όσους θέλουν να τη μάθουν, δίχως καμία άλλη υποχρέωση. Ούτε καν οικονομική, αφού θα υπάρχει ένα κουτί όπου θα αφήνει ο καθένας ό,τι θέλει, αν θέλει. «Στο Ζεν υπάρχει μεγάλη πίστη, προσπάθεια και αμφιβολία», όπως λέει ο συνομιλητής μας.
Ταυτόχρονα, θα υπάρχουν συνεδρίες γιόγκα, ιάιντο, αϊκίντο και τάε κβον ντο, ενώ μία Κυριακή τον μήνα θα υπάρχει και η λεγόμενη Zen Day. Παράλληλα, ο Κωνσταντίνος Σγουμπόπουλος, κάθε πρώτη Τρίτη του μήνα, θα κάνει εισαγωγή στο Ζεν.
Στο Ζεν δεν υπάρχει η έννοια της αμαρτίας. Δεν υπάρχει η έννοια του καλού και του κακού. Υπάρχει η έννοια της ηθικής των συνεπειών της πράξης σου· όχι κάτι που προϋφίσταται και το ακολουθείς δογματικά.
«Στο Ζεν δεν υπάρχει η έννοια της αμαρτίας», αναφέρει ο ίδιος. «Δεν υπάρχει η έννοια του καλού και του κακού. Υπάρχει η έννοια της ηθικής των συνεπειών της πράξης σου· όχι κάτι που προϋφίσταται και το ακολουθείς δογματικά. Για παράδειγμα, όταν ένας από τους 16 κανόνες, όταν κανείς παίρνει τους όρκους για να γίνει μοναχός, επιτάσσει να μην κάνεις κατάχρηση της σεξουαλικότητας, σημαίνει να μην εκμεταλλευτείς για ίδιον όφελος τη σεξουαλικότητα. Δηλαδή να λάβεις υπόψη σου και τους άλλους. Δεν λέμε, κόψε τη σεξουαλική επιθυμία, την επαφή· λέμε να μη γίνεται κατάχρηση, υπό την έννοια της εγωιστικής προσέγγισης και της αδιαφορίας για τον πόνο του άλλου ή των άλλων. Μία από τις βασικές μας αρχές είναι η στροφή προς τον εαυτό και η πορεία του εγώ προς το μηδέν, στην εξάλειψη του εγώ, κοντολογίς. Είναι οι τέσσερις ευγενείς αλήθειες που μας έχει παραδώσει ο Βούδας: ο άνθρωπος είναι ένα ον που βασανίζεται και δεν είναι ευτυχισμένο· οι λόγοι που βασανίζεται: η άγνοια, η απληστία και ο θυμός· η τρίτη ευγενής αλήθεια είναι ότι θεραπεύεται και μπορεί να ευτυχήσει· η τέταρτη δείχνει τον τρόπο θεραπείας, που είναι το ζαζέν. Κι εμείς καλλιεργούμε το εγώ προς το μηδέν και την παραμονή μας στο τώρα για όσο περισσότερο χρόνο γίνεται».