Η «ανωνυμοποίηση» της διαδικασίας μίσθωσης αιγιαλών και παραλιών μέσω ηλεκτρονικών δημοπρασιών, η ενίσχυση της διαφάνειας και της δυνατότητας των πολιτών να ελέγχουν τους «ομπρελάδες», η αντιμετώπιση των «μπλοκ» μισθώσεων στις περιοχές όπου υπάρχουν συνεχόμενες, όμορες στην παραλία επιχειρήσεις, καθώς και η αυστηροποίηση των προστίμων στους παραβάτες, ακόμη και σε όσους εμποδίζουν την πρόσβαση, είναι τα βασικά «ισχυρά χαρτιά» του σχεδίου νόμου του υπουργείου Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών που δόθηκε χθες σε δημόσια διαβούλευση.
Ταυτόχρονα, όμως, το ίδιο νομοθέτημα αυτοϋπονομεύεται σε κάποιες από τις ρυθμίσεις του: επιστρέφοντας το μεγαλύτερο μέρος των δημόσιων, παλαιών αιγιαλών σε καθεστώς οικονομικής εκμετάλλευσης, προβλέποντας «κοινωνικοί παράγοντες και τοπικές ιδιομορφίες» να λαμβάνονται υπόψη ως κριτήρια για την απόλυτη (περιβαλλοντική) προστασία μιας παραλίας, θεσπίζοντας «παράθυρα» εξαιρέσεων στις ρυθμίσεις του.
Το σχέδιο νόμου με τίτλο «Οροι αξιοποίησης της δημόσιας περιουσίας στις παραθαλάσσιες περιοχές και άλλες διατάξεις» αναρτήθηκε χθες για 15 ημέρες δημόσιας διαβούλευσης στο opengov.gr. Μέσα από 24 άρθρα το υπουργείο επαναπροσδιορίζει θέματα όπως οι οριοθετήσεις αιγιαλιών, ο τρόπος μίσθωσης αιγιαλών και παραλιών, και οι κυρώσεις για τους παραβάτες. Πιο συγκεκριμένα:
Ως προς την πρόσβαση: Στα πολύ θετικά του σχεδίου νόμου είναι μια σαφής αναφορά στην υποχρέωση τήρησης ελεύθερης πρόσβασης: «Αν μεταξύ αιγιαλού και δημόσιας οδού παρεμβάλλεται ιδιωτικό ακίνητο, ο κύριος, επικαρπωτής και νομέας του παρέχουν ελεύθερη δίοδο για την ακώλυτη και ασφαλή πρόσβαση από τη δημόσια οδό, σύμφωνα με την πολεοδομική νομοθεσία». Μάλιστα σε περίπτωση παρεμπόδισης προβλέπεται πρόστιμο από 2.000 έως 60.000 ευρώ, όμως χωρίς να ορίζεται με ποιον τρόπο θα εξειδικεύεται το ύψος του (θα εξειδικευθεί στη συνέχεια).
Ως προς την έκταση της μίσθωσης: Παραμένει ο περιορισμός του 50-50 (50% μισθωμένο, 50% υποχρεωτικά ελεύθερο) και των 500 τ.μ. ως συνολικό ανώτατο όριο των παραχωρήσεων στην ίδια ακτή.
Σε περίπτωση παρεμπόδισης της ελεύθερης πρόσβασης στον αιγιαλό προβλέπεται πρόστιμο από 2.000 έως 60.000 ευρώ.
Ως προς τον τρόπο της μίσθωσης: Το υπουργείο επεκτείνει τη χρήση ηλεκτρονικής διαδικασίας για τις μισθώσεις (που για κάποιο λόγο μετονομάζονται σε «παραχωρήσεις») στο σύνολο των αιγιαλών – παραλιών, καταργώντας τη συμμετοχή των δήμων, χωρίς ωστόσο να καταργεί τα έσοδά τους από τις μισθώσεις (60% του ποσού). Η διαδικασία θα διεξάγεται μέσα από ένα νέο πληροφοριακό σύστημα που θα ονομάζεται «Μητρώο Συμβάσεων Παραχώρησης Απλής Χρήσης Αιγιαλού και Παραλίας» και θα βρίσκεται στο gov.gr υπό την ευθύνη των Κτηματικών Υπηρεσιών.
Παράλληλα αλλάζει ο τρόπος υπολογισμού του μισθώματος: θα είναι το γινόμενο της αντικειμενικής αξίας όμορου ακινήτου επί έναν συντελεστή βαρύτητας αιγιαλού (θα εξειδικευθεί τι σημαίνει αυτό) επί τα έτη παραχώρησης επί 3%. Ο προηγούμενος μαθηματικός τύπος ήταν το γινόμενο μιας «τιμής βάσης» επί έναν συντελεστή για το είδος της δραστηριότητας επί το εμβαδόν του χώρου. Στις περιπτώσεις όμορων στις ακτές επιχειρήσεων, που παίρνουν δικαίωμα εκμετάλλευσης παραλίας χωρίς διαγωνισμό, το μίσθωμα θα είναι 20% μεγαλύτερο.
Η παραχώρηση παραλιών εντός αρχαιολογικών χώρων εξακολουθεί να χρειάζεται τη σύμφωνη γνώμη της τοπικής εφορείας αρχαιοτήτων, η οποία δίδεται στην Κτηματική Υπηρεσία μία φορά ανά παραλία (εκτός αν αλλάξουν τα αρχαιολογικά δεδομένα) και όχι σε κάθε νέα παραχώρηση.
Ως προς τις όμορες επιχειρήσεις (λ.χ. εστίασης, φιλοξενίας): Το δικαίωμά τους για απευθείας μίσθωση χωρίς διαγωνιστική διαδικασία παραμένει περίπου με τους ίδιους όρους που ισχύει και σήμερα (με υποχρέωση τήρησης απόστασης 6 μέτρων ανάμεσα σε διαδοχικές παραχωρήσεις, αντί 4 μέτρων σήμερα). Υπάρχει όμως μια σαφής βελτίωση: επειδή η νομοθεσία σήμερα δεν έκανε σαφή αναφορά στο 50-50 (ελεύθερο προς μισθωμένο τμήμα μιας ακτής), ορίζεται ρητά ότι η ίδια υποχρέωση ισχύει και για τις παραλίες με όμορες επιχειρήσεις.
Αν μάλιστα υπάρχουν ενδιαφερόμενες επιχειρήσεις σε μεγάλο ή όλο το μήκος της παραλίας, το εμβαδόν του παραχωρούμενου χώρου σε κάθε επιχείρηση μειώνεται ώστε να μην ξεπεραστούν συνολικά το 50% και τα 500 τ.μ. (μειώνεται μόνο η ελάχιστη απόσταση ανάμεσα στις παραχωρήσεις σε 3 μέτρα, εφόσον η πρόσοψη της επιχείρησης είναι μικρή).
Ορίζεται, τέλος, ότι αν υπάρχουν πολλές επιχειρήσεις των οποίων η «προβολή» καλύπτει το ίδιο τμήμα του αιγιαλού ή της παραλίας, τότε θα γίνεται διαγωνισμός. Με αυτόν τον τρόπο θα σταματήσουν τα «μπλοκ» συνεχόμενων ομπρελοκαθισμάτων που παρατηρούνται σε παραλίες αστικών περιοχών (λ.χ. Ρόδος, Ηράκλειο). Ωστόσο, αυτή η πολύ θετική ρύθμιση έχει ένα ευμέγεθες «παράθυρο»: ο περιορισμός των 500 τ.μ. (πάντα όμως μέχρι την κάλυψη του 50% της ακτής) θα εξακολουθήσει να μην ισχύει για ξενοδοχεία, κάμπινγκ και σύνθετα τουριστικά καταλύματα, όπως σήμερα.
Ως προς την οριοθέτηση: Το υπουργείο Οικονομικών θεσπίζει μια νέα διαδικασία οριοθέτησης των αιγιαλών και της παραλίας. Τη διαδικασία θα χειρίζεται μια επιτροπή που θα συγκροτείται ανά περιφερειακή ενότητα και θα περιλαμβάνει δύο στελέχη της Κτηματικής Υπηρεσίας, τον λιμενάρχη, έναν γεωλόγο του Δημοσίου και τον προϊστάμενο της πολεοδομίας. Μετά τον καθορισμό των ορίων αιγιαλού, παραλίας και τυχόν παλαιού αιγιαλού, το σχέδιο νόμου προβλέπει ότι επιτρέπεται η απαλλοτρίωση τυχόν ιδιωτικών ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων που προϋπάρχουν. Στον υφιστάμενο νόμο η διαδικασία είναι υποχρεωτική και όχι προαιρετική.
Οι πολίτες αποκτούν τη δυνατότητα να ελέγχουν τις μισθώσεις
Σημαντικό κομμάτι του σχεδίου νόμου αφορά την αντιμετώπιση των παραβάσεων. Ετσι λοιπόν καθορίζεται ότι ο μισθωτής είναι (όπως και σήμερα) υπεύθυνος για την καθαριότητα του χώρου, την ελεύθερη διέλευση του κοινού και (για πρώτη φορά) την ενημέρωση του κοινού για την οριοθέτηση της παραχώρησης.
Ο μισθωτής πρέπει να αναρτήσει πινακίδα με τα στοιχεία της παραχώρησης (προβλέπεται από το 2019, αλλά ουδέποτε εφαρμόστηκε) και οφείλει μέσα στον παραχωρημένο χώρο να καταλαμβάνει έως το 60% (ή 30% σε περιοχές Natura) με έπιπλα παραλίας. Επίσης μπορεί να αναλάβει για λογαριασμό του δήμου την πρόσληψη ναυαγοσώστη και την τοποθέτηση ράμπας για ΑμεΑ, αφαιρώντας το ποσό από τα έσοδα του δήμου από το καταβαλλόμενο μίσθωμα. Ο δήμος αντίστοιχα έχει την ευθύνη της καθαριότητας της υπόλοιπης παραλίας, οφείλει να ενημερώσει αν διαπιστώσει παρανομίες και να φυλάξει σε δικό του χώρο, εφόσον του ζητηθεί, ομπρελοκαθίσματα επιχείρησης που σφραγίστηκε (με ένα μικρό πρόστιμο αν δεν το πράξει).
Ο μισθωτής είναι υπεύθυνος (για πρώτη φορά) να ενημερώνει το κοινό για την οριοθέτηση της παραχώρησης.
Ως προς τις παραβάσεις: Αν η κατάληψη αιγιαλού ή παραλίας είναι εντελώς παράνομη, τότε η Κτηματική Υπηρεσία ορίζει την απομάκρυνση των πάντων εντός 48 ωρών. Παράλληλα, εντός 24 ωρών η Κτηματική ή ο δήμος εκδίδουν διαταγή σφράγισης και διακοπής λειτουργίας της επιχείρησης. Ο παραβάτης μπορεί να προσφύγει στο εφετείο για να ανακόψει την απόφαση, αλλά η επιχείρησή του θα πρέπει να παραμείνει κλειστή μέχρι να εξεταστεί η υπόθεση. Το ίδιο ισχύει αν οι παράνομες ξαπλώστρες έχουν τοποθετηθεί από παρακείμενο (νόμιμο) κατάστημα, που θα κλείνει εντελώς για 10 ημέρες.
Επίσης με τη διαπίστωση της παρανομίας επιβάλλεται άμεσα πρόστιμο ίσο με το τετραπλάσιο της αξίας που θα είχε η μίσθωση. Σε περίπτωση υπέρβασης του συμβολαίου, η νέα νομοθεσία είναι πιο επιεικής: επιβάλλεται άμεσα πρόστιμο ίσο με το τετραπλάσιο της αξίας της υπέρβασης (δηλαδή αν κάποιος είχε μισθώσει 100 τ.μ. και χρησιμοποιούσε 110 τ.μ., θα πληρώσει το τετραπλάσιο της αξίας αυτών των 10 τ.μ.), μια μάλλον επιεικής προσέγγιση. Για να καταγγελθεί η σύμβαση πρέπει η επεκτατική διάθεση των «ομπρελάδων» να ξεπερνάει το 50% της παραχωρημένης έκτασης και να διαπιστωθεί τουλάχιστον δύο φορές.
Εκτός από την προαναφερθείσα περίπτωση, καταγγελία της σύμβασης γίνεται και σε περίπτωση κατασκευής αυθαιρεσιών, αν δεν τοποθετηθεί η πινακίδα ενημέρωσης του κοινού και σε κάποιες άλλες περιπτώσεις. Να σημειωθεί ότι ως σοβαρή παράβαση νοείται μόνο η παράνομη επέκταση της μίσθωσης, οι καταστροφές στο φυσικό περιβάλλον και τα αυθαίρετα, αλλά όχι και η ηχορρύπανση, που αποτελεί σημαντικό πρόβλημα σε πολλές τουριστικές περιοχές. Οι πολίτες θα μπορούν να ελέγχουν τις μισθώσεις μέσω της πλατφόρμας του υπουργείου Οικονομικών, της ιστοσελίδας του δήμου ή και ειδικής εφαρμογής (app) για καταγγελίες.
Το σχέδιο νόμου προβλέπει επίσης ελέγχους από τις κτηματικές, μεικτές ομάδες και άλλα τινά. Στην πραγματικότητα, βέβαια, η εφαρμογή των διατάξεών του «βρίσκεται στον αέρα», καθώς δεν έχει λυθεί το βασικό ζήτημα της δραματικής υποστελέχωσης των κτηματικών υπηρεσιών. Ισως η σημαντικότερη οπισθοχώρηση του σχεδίου νόμου έναντι των όσων ισχύουν σήμερα είναι ότι επαναφέρει τους παλαιούς αιγιαλούς στην ιδιωτική περιουσία του Δημοσίου (είχαν χαρακτηριστεί κοινόχρηστοι σε τροποποίηση της νομοθεσίας το 2019).
Στις περισσότερες περιπτώσεις πρόκειται για αμμώδεις εκτάσεις, σε συνέχεια μιας παραλίας. Μοναδική (θετική) εξαίρεση οι παλαιοί αιγιαλοί σε συνέχεια ακτής που θα τεθούν σε καθεστώς αυστηρής προστασίας και θα παραμείνουν κοινόχρηστοι. Οι αιγιαλοί και οι παραλίες που βρίσκονται εντός περιοχών Natura 2000 διαχωρίζονται ως «προστατευόμενοι».
Ενα τμήμα αυτών προβλέπεται ότι θα διαχωριστεί ως «υψηλής προστασίας» –με την ονομασία «απάτητες παραλίες»– όπου θα απαγορεύονται εντελώς τα ομπρελοκαθίσματα. Να σημειωθεί ότι κάτι ανάλογο ισχύει ήδη και σήμερα (η τελευταία σχετική απόφαση, ΦΕΚ Β΄ 1432/2023). Και ενώ σε τμήμα του σχεδίου νόμου τα κριτήρια επιλογής αυτών των παραλιών δείχνουν να είναι αυστηρώς περιβαλλοντικά (λ.χ. παρουσία σπάνιων ειδών χλωρίδας και πανίδας), το υπουργείο κρίνει σκόπιμο να συμπεριλάβει και τις επιθυμίες της εκάστοτε τοπικής κοινωνίας και των εκφραστών αυτής, οι οποίες βέβαια… σπανίως διακρίνονται για τις περιβαλλοντικές ευαισθησίες τους: «Για τον χαρακτηρισμό λαμβάνονται υπόψη οι κοινωνικές και πολιτιστικές απαιτήσεις, καθώς και οι περιφερειακές και τοπικές ιδιομορφίες».