Εικονογράφηση: Loukia Kattis
Ακούστε το άρθρο
Οταν η φετινή σχολική περίοδος ξεκινούσε, η 12χρονη Ισμήνη, μαθήτρια της έκτης δημοτικού, γνώριζε ότι για την ίδια αυτή θα ήταν μία πολύ διαφορετική χρονιά, με λιγότερη ανεμελιά και πολύ περισσότερο διάβασμα. Η απόφαση να δοκιμάσει τις δυνατότητές της για να κερδίσει μία θέση στην Ευαγγελική Σχολή της Νέας Σμύρνης, ένα από τα 41 πρότυπα Γυμνάσια της Ελλάδας, την έβαλε στη διαδικασία μιας εντατικής προετοιμασίας από το περασμένο καλοκαίρι, που δεδομένης της ηλικίας της, εύκολα μπορεί να προσομοιωθεί με αυτήν των πανελλαδικών. Αλλωστε, το εγχείρημα δεν είναι και τόσο απλό αν σκεφθεί κανείς ότι στο σχολείο, όπου η Ισμήνη στοχεύει να περάσει, από τους 649 μαθητές που είχαν υποβάλει αίτηση πέρσι, μόλις οι 72 κατάφεραν να εισαχθούν.
«Το πρότυπο σχολείο για εμάς σημαίνει ένα καλύτερο επίπεδο Παιδείας. Και αυτό δεν αφορά μόνο το αναβαθμισμένο επίπεδο των μαθητών που καταφέρνουν να εισαχθούν ή των εκπαιδευτικών που διδάσκουν –οι οποίοι στην πλειονότητά τους κατέχουν μεταπτυχιακά και έχουν πάθος για αυτό που κάνουν– αλλά και το ενδιαφέρον των ίδιων των γονιών που κινητοποιούνται για την καλύτερη εκπαίδευση των παιδιών τους και παρακολουθούν την πρόοδό τους σε όλη τη σχολική ζωή», λέει στην «Κ» η Ελίζαμπεθ Ρόμπερτς – Κοτζαμανίδη, μητέρα της Ισμήνης, εξηγώντας τους λόγους για τους οποίους η μικρότερη κόρη της θα περάσει τον ερχόμενο Μάιο αυτή την ιδιαίτερα απαιτητική διαδικασία. Εχοντας την εμπειρία στην οικογένεια από ένα ακόμη παιδί που φοίτησε σε πρότυπο σχολείο, συνοψίζει τα οφέλη μιας καλοδεχούμενης επιτυχίας.
«Στα πρότυπα σχολεία προσφέρονται επιπλέον δραστηριότητες μάθησης γύρω από τον προγραμματισμό υπολογιστών, την ανάπτυξη δεξιοτήτων στον δημόσιο λόγο, στην τέχνη κ.α. οι οποίες διαμορφώνουν τη συνολικότερη προσωπικότητα του παιδιού. Επιπλέον, οι υποδομές των προτύπων είναι συχνά καλύτερες από το μέσο δημόσιο σχολείο, όπως τα εργαστήρια ή τα δίκτυα υπολογιστών, δίνοντας την ευκαιρία στα παιδιά να αναπτύξουν στην πράξη τις δεξιότητές τους», αναφέρει η ίδια.
«Τα περισσότερα θέματα δεν τα έχουν διδαχθεί στο σχολείο»
Η εξεταστική ύλη για μια θέση στο πρότυπο δεν είναι πεπερασμένη. Χρόνο με τον χρόνο μάλιστα ξεπερνά το επίπεδο γνώσεων ενός μαθητή που φοιτά στο δημοτικό. Ο υψηλός βαθμός δυσκολίας των εξετάσεων αναγκάζει πολλές οικογένειες να καταφεύγουν στη λύση του φροντιστηρίου ή των ιδιαίτερων μαθημάτων, παρά την πρόσθετη επιβάρυνση του οικογενειακού προϋπολογισμού τουλάχιστον κατά 1.300 έως 1.500 ευρώ μέσα σε έναν χρόνο.
Ο υψηλός βαθμός δυσκολίας των εξετάσεων αναγκάζει πολλές οικογένειες να καταφεύγουν στη λύση του φροντιστηρίου ή των ιδιαίτερων μαθημάτων.
«Αν δει κάποιος τα θέματα στα οποία εξετάζονται τα παιδιά στη Γλώσσα και τα Μαθηματικά, θα καταλάβει ότι τα περισσότερα από αυτά δεν τα έχουν διδαχθεί στο σχολείο», λέει στην «Κ» η Ζωή Πλαστρά, μητέρα μαθητή της έκτης δημοτικού που και εκείνος θα διεκδικήσει τον ερχόμενο Μάιο μία θέση σε πρότυπο Γυμνάσιο. Από τον περασμένο Σεπτέμβριο, ο 12χρονος Θανάσης παρακολουθεί μαθήματα διάρκειας πέντε ωρών κάθε εβδομάδα στο φροντιστήριό του, με σκοπό να μπορέσει να αντεπεξέλθει στην εξειδικευμένη ύλη των εξετάσεων.
«Στόχος δεν είναι απαραίτητα να καταφέρει να εισαχθεί σε ένα πρότυπο, αλλά κυρίως να αποκτήσει μία ολοκληρωμένη εκπαίδευση. Ας μην ξεχνάμε ότι οι μαθητές που φοιτούν σήμερα στην έκτη, είναι παιδιά της περιόδου του Covid, με μεγάλα διαστήματα τηλεκπαίδευσης και με αρκετά κενά στη διδασκαλία τους, τα προηγούμενα χρόνια. Επομένως, κρίναμε ότι η φοίτηση σε ένα φροντιστήριο θα ήταν ούτως ή άλλως απαραίτητη», τονίζει η ίδια.
Αυξάνεται το ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια
Οι φετινές αιτήσεις θα κατατεθούν τον Μάρτιο, ωστόσο ο αριθμός αναμένεται να κυμανθεί σε υψηλά επίπεδα, πανελλαδικά. Ενδεικτικό του αυξανόμενου ενδιαφέροντος των τελευταίων ετών είναι ότι ενώ για τη σχολική περίοδο 2020-2021 σε όλη την Ελλάδα είχαν διαγωνιστεί 6.231 μαθητές για να καλύψουν 1.494 θέσεις, ο αριθμός αυτός το 2022-2023 ανέβηκε στους 8.405 μαθητές για 1.696 θέσεις. Στην Αττική, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, οι αιτήσεις το 2020 ήταν 4.098, ενώ με προοδευτική αύξηση, πέρυσι έφτασαν τις 5.119.
«Το 2020 υπήρξε χρονιά-ορόσημο, διότι έγιναν δύο σημαντικές αλλαγές: Χαρακτηρίστηκαν επιπλέον τέσσερα γυμνάσια της Αττικής ως πρότυπα. Τα προηγούμενα επτά χρόνια σε όλη την Αττική υπήρχαν μόνο τέσσερα πρότυπα, το 2020 αυτά έγιναν οκτώ, ενώ από το 2021 παραμένουν εννέα στο σύνολο. Παράλληλα, οι ερωτήσεις έγιναν αποκλειστικά πολλαπλής επιλογής, καταργώντας τα προβλήματα στα μαθηματικά και την παραγωγή λόγου στη γλώσσα», λέει στην «Κ» η Μαρία Μαλατάντη, εκπαιδευτική σύμβουλος σε φροντιστήριο της Νέας Σμύρνης και του Αλίμου, εξηγώντας ουσιαστικά την αύξηση των συμμετοχών, τα δύο τελευταία χρόνια.
Δοκιμάζουν να επιτύχουν και μαθητές με μέτριες επιδόσεις
Το ενδιαφέρον για μία εκπαίδευση που στοχεύει «στην καλλιέργεια και τη διάχυση της ιδέας και των πρακτικών της αριστείας στο εκπαιδευτικό σύστημα», όπως περιγράφεται το πρότυπο σχολείο από το υπουργείο Παιδείας, αγγίζει ένα ευρύ πεδίο μαθητών, όχι μόνο τους άριστους, λένε οι υπεύθυνοι των φροντιστηρίων.
«Σε ένα μεγάλο ποσοστό, πρόκειται για συνειδητοποιημένους μαθητές, οι οποίοι χαρακτηρίζονται από φιλομάθεια και οξυδέρκεια σε συνδυασμό με υψηλές μαθησιακές επιδόσεις. Βέβαια, τα τελευταία χρόνια, λόγω της αυξανόμενης απήχησης των προτύπων, ολοένα και περισσότεροι μαθητές με ίσως πιο μέτριες σχολικές επιδόσεις δοκιμάζουν να διεκδικήσουν μία θέση σε αυτά, χωρίς απαραίτητα να γίνεται αυτοσκοπός», τονίζει η Ανδρομάχη Βαφειάδη, διευθύντρια σπουδών μεγάλου φροντιστηριακού ομίλου με τμήματα σε όλη την Ελλάδα, σκιαγραφώντας το προφίλ των μαθητών που ρίχνονται στη «μάχη» για τα πρότυπα.
Τα τελευταία χρόνια, λόγω της αυξανόμενης απήχησης των προτύπων, ολοένα και περισσότεροι μαθητές με ίσως πιο μέτριες σχολικές επιδόσεις δοκιμάζουν να διεκδικήσουν μία θέση σε αυτά.
Μέχρι το 2012, οι μαθητές της έκτης τάξης εισάγονταν στα πρότυπα γυμνάσια, καθαρά από τύχη, καθώς υπήρχε η διαδικασία της κλήρωσης, όπως ακριβώς συμβαίνει μέχρι σήμερα με τα πειραματικά σχολεία. Το 2013 έγινε ο διαχωρισμός ανάμεσα στα δύο και οι μαθητές με στόχο τα πρότυπα άρχισαν να εξετάζονται σε μαθηματικά, φυσική και γλώσσα. Από το 2015 και έπειτα, η φυσική καταργήθηκε και πλέον η εξέταση είναι ενιαία σε μαθηματικά και γλώσσα με συνολικά 50 ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής.
«Στα μαθηματικά εκτός από ερωτήσεις γνώσεων, τα παιδιά εξετάζονται και σε ερωτήσεις αντίληψης, ενώ συχνά υπάρχουν “παγίδες”, ώστε να εξεταστεί και η προσοχή στη λεπτομέρεια. Στη γλώσσα αντίστοιχα, εκτός από ερωτήσεις γνώσεων σε γραμματική, συντακτικό και λεξιλόγιο, οι μαθητές χρειάζεται να έχουν και πιο γενικές γνώσεις», εξηγεί η κ. Μαλατάντη.
Η όλη διαδικασία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί, λένε πολλοί, ως «μικρές Πανελλαδικές»: μικροί μαθητές περιορίζουν σημαντικά τον ελεύθερο χρόνο τους, προετοιμάζονται μέσα από προσομοιώσεις εξετάσεων και διαχείρισης χρόνου, φτάνοντας ύστερα από εννέα ή δέκα μήνες να συμμετέχουν σε εξετάσεις υψηλού βαθμού δυσκολίας.
«Οι μαθητές διαγωνίζονται ταυτόχρονα σε κοινά θέματα σε όλη τη χώρα, ανεξάρτητα από το σχολείο επιλογής, όπως και στις Πανελλαδικές εξετάσεις. Επίσης, η διαδικασία της δημιουργίας και της επιμέλειας των θεμάτων γίνεται με τον ίδιο τρόπο, καθώς αυτά δεν προκύπτουν από τους οικείους διδάσκοντες. Και στις δύο περιπτώσεις απαιτείται κατά κύριο λόγο εξειδικευμένη προετοιμασία. Υπάρχει μεγάλος ανταγωνισμός και ιδιαίτερο άγχος», εξηγεί η κ. Βαφειάδη, εντοπίζοντας τις βασικές ομοιότητες με τις πανελλαδικές.
«Μη γράψεις εσύ, να γράψω εγώ καλά»
«Να σκεφτούμε ότι οι εξετάσεις αυτές γίνονται σε ένα μη γνώριμο περιβάλλον, με άγνωστα παιδιά μέσα στην αίθουσα και με την προσδοκία να είναι η μέρα τους. Προσπαθούμε δηλαδή να βάλουμε μικρά παιδιά να αποδώσουν σε κάτι πολύ μεγάλο, αν σκεφτούμε τις συνθήκες και την ψυχολογία τους», τονίζει από την πλευρά της η Ζωή Πλαστρά, η οποία πιστεύει ότι ο αριθμός των διαθέσιμων πρότυπων σχολείων σήμερα δεν αρκεί για να καλύψει τις ανάγκες ενός μεγάλου αριθμού παιδιών με υψηλό μαθησιακό επίπεδο. «Θα ήταν προτιμότερο να λειτουργούσε τουλάχιστον ένα πρότυπο σχολείο ανά έναν ή δύο δήμους. Σήμερα στα πρότυπα εισάγεται ένας στους 8 ή ένας στους 12 υποψηφίους, οπότε αυτομάτως καταλαβαίνουμε τον ανταγωνισμό, “μη γράψεις εσύ, να γράψω εγώ καλά”».
Τα παιδιά δεν πρέπει να αποτρέπονται –υπό τον φόβο μιας πιθανής αποτυχίας– από το να προσπαθούν να πετύχουν δύσκολους στόχους, αλλά αντίθετα να ενθαρρύνονται να το κάνουν.
Σε όλη τη διαδικασία της προετοιμασίας, καταλυτική είναι η στάση των γονιών απέναντι στα παιδιά τους. Για την Ελίζαμπεθ Ρόμπερτς, η προετοιμασία της κόρης της για το πρότυπο είναι απλώς μία απαραίτητη διαδικασία μάθησης.
«Τα παιδιά δεν πρέπει να αποτρέπονται –υπό τον φόβο μιας πιθανής αποτυχίας– από το να προσπαθούν να πετύχουν δύσκολους στόχους, αλλά αντίθετα να ενθαρρύνονται να το κάνουν. Και ακόμη και αν αποτύχουν, να μάθουν από την αποτυχία τους και να προσπαθούν ξανά. Αυτές είναι οι συζητήσεις που κάνουμε με την κόρη μου όλη αυτή την περίοδο και πιστεύω ότι όλη αυτή η διαδικασία ακόμη κι αν δεν φτάσει στον τελικό στόχο της, θα την έχει ενδυναμώσει σε γνώσεις, αλλά και σε θάρρος για να αντιμετωπίζει τις προκλήσεις στο μέλλον», αναφέρει η ίδια.
«Το παιδί βαρύνεται με όλο το άγχος της οικογένειας όταν αυτή ποντάρει πολλά πάνω του»
Πώς αισθάνεται, λοιπόν, ένα παιδί αυτής της ηλικίας, μπροστά στη μεγάλη πρόκληση των πρώτων σημαντικών εξετάσεων;
«Δεν θα ήταν σωστό να προδικάσουμε πώς νιώθουν όλα τα παιδιά. Ωστόσο, αυτό που είναι κοινό σε αυτή την κατάσταση είναι η πολύ απαιτητική ηλικία της εφηβείας. Πρόκειται για μία στρεσογόνο διαδικασία», εξηγεί η Ευτυχία Βαρσαμή, ψυχοπαιδαγωγός, σύμβουλος γονέων. «Οι έφηβοι πιθανόν να νιώθουν μία διαφοροποίηση σε σχέση με τους υπόλοιπους φίλους και συμμαθητές τους, σε μια ηλικία που η παρέα τους είναι πολύ σημαντική. Η πίεση είναι μεγάλη και δεν έχει υπάρξει προηγουμένως άλλη αντίστοιχη εμπειρία. Επιπλέον, το παιδί βαρύνεται με όλο το άγχος της οικογένειας όταν αυτή ποντάρει πολλά πάνω του, προκειμένου να έρθει η επιτυχία», προσθέτει η ίδια.
Η οικογένεια, τονίζει η ψυχοπαιδαγωγός, θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη της ότι σε αυτή την ηλικία τα παιδιά βρίσκονται σε έντονο ψυχικό αναβρασμό τόσο λόγω των βιοσωματικών αλλαγών, όσο και της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης και της επιθυμίας τους να αυτονομηθούν.
«Αυτό που έχει πολύ μεγάλη σημασία, είναι η οικογένεια να μη φορτώσει στις πλάτες του παιδιού τις δικές της επιθυμίες, βλέψεις και ανησυχίες για το μέλλον, καθώς και να μη χρεώσει στο παιδί την ενδεχόμενη αποτυχία στις εξετάσεις, ως αποτυχία όλης της οικογένειας».
«Είναι σημαντικό οι γονείς να μην πιέζουν σύμφωνα με τη δική τους γνώση και εμπειρία, αλλά να έχουν πάντα ανοιχτό δίαυλο επικοινωνίας. Να θυμούνται πως η εμπειρία δεν μαθαίνεται. Οι έφηβοι έχουν αφαιρετική σκέψη και αμφισβητούν πολλά από τα πράγματα που οι γονείς θεωρούν δεδομένα».
Αυτό που έχει πολύ μεγάλη σημασία, τονίζει η κ. Βαρσαμή, είναι η οικογένεια να μη φορτώσει στις πλάτες του παιδιού τις δικές της επιθυμίες, βλέψεις και ανησυχίες για το μέλλον, καθώς και να μη χρεώσει στο παιδί την ενδεχόμενη αποτυχία στις εξετάσεις, ως αποτυχία όλης της οικογένειας.
«Σημασία έχει να είναι δίπλα στα παιδιά τους με αποδοχή και πραγματική αναγνώριση, είτε πετύχουν στις εξετάσεις είτε όχι. Να μην ξεχνάμε ότι δεν είναι ευθύνη των παιδιών οι ελάχιστες θέσεις που υπάρχουν στα πρότυπα σχολεία. Η καλύτερη ποιότητα της εκπαίδευσης είναι ένα δικαίωμα που θα έπρεπε να έχουν όλα τα παιδιά. Το ότι δεν το έχουν, είναι απλώς θέμα της κοινωνίας μας».