«Τι όμορφη που ήταν η παλιά Αθήνα!», μονολογεί ο κ. Νίκος Μπούκουρας όσο συζητάει με τον κατά 40 χρόνια νεότερό του Αρη Λιντζεράκο για τα «μυστικά του Ιλισσού ποταμού». Στο μικρό διαμέρισμα του κ. Νίκου στην καρδιά των Πετραλώνων, όπου ζει πλέον μόνος του με μια αναπηρική σύνταξη, οι συζητήσεις κάθε Πέμπτη αφορούν την Αθήνα των δεκαετιών του ’80 και του ’90, τον μοντελισμό και το πατρινό Καρναβάλι. «Αυτή είναι η δική μας ώρα», λέει με νόημα ο 25χρονος φοιτητής, εθελοντής του προγράμματος «Θεραπευτικές Αναγνώσεις» της ΑΜΚΕ «Διαβάζω για τους Αλλους».
Η αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία ιδρύθηκε το 2015 με στόχο την ηχογράφηση βιβλίων, έτσι ώστε να είναι απόλυτα προσβάσιμα σε ανθρώπους με οπτική αναπηρία. Η ιδέα αγκαλιάστηκε από ένα δίκτυο εθελοντών, που ξεπέρασαν τους 4.000 και δημιούργησαν πάνω από 100 ακουστικά βιβλία. «Καθώς πιστεύουμε στην αξία της συμπερίληψης, θέλαμε να εξασφαλίσουμε την πρόσβαση στην ανάγνωση και σε ηλικιωμένους οι οποίοι για διάφορους λόγους δεν μπορούν μόνοι τους να διαβάσουν», εξηγεί στην «Κ» η πρόεδρος και διευθύντρια της ΑΜΚΕ, Αργυρώ Σπυριδάκη. Το πρόγραμμα αρχίζει με ωφελουμένους μεμονωμένα άτομα αλλά και φιλοξενουμένους σε μονάδες φροντίδας ηλικιωμένων. «Δυστυχώς, η πανδημία και οι περιορισμοί που ίσχυσαν στις μονάδες φιλοξενίας “πάγωσαν” την υλοποίηση του προγράμματος», σημειώνει η ίδια. Το 2023 το πρόγραμμα ενεργοποιείται εκ νέου με εκπαίδευση εθελοντών και με την υπογραφή τον Σεπτέμβριο μνημονίου συνεργασίας με τον Δήμο Αθηναίων. «Ο δήμος, χάρη στο πρόγραμμα “Βοήθεια στο Σπίτι”, έχει χαρτογραφήσει τους ηλικιωμένους κατοίκους, τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους, συνεπώς μας υποδεικνύει ανθρώπους στους οποίους η κατ’ οίκον ανάγνωση μπορεί να λειτουργήσει ευεργετικά». Οι αναστολές, ωστόσο, των υποψηφίων ωφελουμένων είναι αρκετές. «Δίσταζαν στην αρχή να μας δεχθούν στο σπίτι τους, παρά τις διαβεβαιώσεις των εκπροσώπων του δήμου· κάποια κυρία μας είπε ευθαρσώς “δεν υπάρχει τίποτα να κλέψετε εδώ, ένα χρυσό δαχτυλίδι που είχα, το έχω χαρίσει”».
Τα οφέλη, όμως, από την επαφή είναι πολλά. Μπορούν ξανά να απολαύσουν την ανάγνωση, που για κάποιος ήταν καθημερινή συνήθεια, αλλά «μέσω της αλληλεπίδρασης και του διαλόγου ενδυναμώνονται νοητικά και συναισθηματικά». Τι θέλουν λοιπόν να (τους) διαβάσουν; «Ζητούν αστυνομικά μυθιστορήματα, τύπου Μαρή, θρησκευτικά βιβλία, ιστορία, γεωγραφία, άρθρα από τον ημερήσιο Τύπο, ακόμη και συνταγές μαγειρικής», απαντάει η κ. Σπυριδάκη. «Είχαμε και ένα ιδιωτικό αίτημα από ηλικιωμένο ακαδημαϊκό, που ζήτησε τη συμβολή μας για την ολοκλήρωση του έργου του, καθώς έπασχε από ωχρά κηλίδα», συμπληρώνει η ίδια, «συνεπώς ο εθελοντής κλήθηκε να διαβάζει επιστημονικά συγγράμματα».
Δίσταζαν στην αρχή να μας δεχθούν στο σπίτι τους, παρά τις διαβεβαιώσεις των εκπροσώπων του δήμου· κάποια κυρία μας είπε ευθαρσώς «δεν υπάρχει τίποτα να κλέψετε εδώ, ένα χρυσό δαχτυλίδι που είχα, το έχω χαρίσει».
Η γνωριμία του κ. Νίκου με τον Αρη ξεκίνησε τον περασμένο Νοέμβριο, αλλά το δέσιμό τους είναι ήδη αντιληπτό. Κάθε φράση του συνταξιούχου κλείνει με την επωδό «ξέρει ο Αρης…» και ένα τρυφερό βλέμμα προς τον νεαρό συνομιλητή του, στον οποίο έχει λίγο – πολύ αφηγηθεί όλη τη ζωή του. Ο ίδιος κλείνει στα τέλη Φεβρουαρίου τα 66, ωστόσο ταλαιπωρείται από σοβαρά προβλήματα υγείας· εξ ου και έχει λάβει αναπηρική σύνταξη. «Η απώλεια της γυναίκας του είναι πολύ πρόσφατη και αυτό έχει εντείνει το αίσθημα μοναξιάς», λέει ο Αρης, ο οποίος πρώτη φορά δραστηριοποιείται ως εθελοντής. «Εμαθα για τη δράση από έναν stand-up comedian, τον Στέλιο Ανατολίτη», λέει στην «Κ». «Ημουν σε μια φάση ζωής που ήθελα να αποκομίσω νέες εμπειρίες». Ετσι, στο εβδομαδιαίο του πρόγραμμα, πλάι στις εξεταστικές του ΕΜΠ και στα μαθήματα σε ιδιωτική σχολή δημοσιογραφίας, προσέθεσε τις συναντήσεις του με τον κ. Νίκο. «Εκρινα ότι αξίζει περισσότερο να στηρίξεις κάποιον μεγαλύτερο σε ηλικία, διότι είναι η πληθυσμιακή ομάδα που λαμβάνει τη μικρότερη μέριμνα στην Ελλάδα».
«Χάρη σε αυτά τα παιδιά κρατιέμαι στη ζωή», τονίζει ο κ. Νίκος αναφερόμενος στα μέλη της ομάδας «Βοήθεια στο Σπίτι», που αναλαμβάνουν πολυεπίπεδη υποστήριξη του ιδίου και του νοικοκυριού του, αλλά και στον Αρη, που έχει εξελιχθεί στην πιο πολύτιμη παρέα του. «Γεννήθηκα στην Πάτρα, στη δώδεκα τη νύχτα της 25ης Φεβρουαρίου, την ώρα που έκαιγαν τον Καρνάβαλο», διηγείται. «Ισως γι’ αυτό είμαι τόσο πολύ συνδεδεμένος με το Καρναβάλι, ήμουν μάλιστα για πολλά χρόνια στην Καρναβαλική Επιτροπή». Τελευταία φορά βρέθηκε στη γενέθλια πόλη του πριν από την πανδημία. «Με ενδιαφέρει, όμως, να μάθω για το πώς γιορτάζουν τις Απόκριες σε όλη την Ελλάδα, ακόμη και σε μέρη που δεν αξιώθηκα να επισκεφθώ, όπως τη Νάουσα ή την Ξάνθη». Ως εκ τούτου τα αναγνώσματα του Φεβρουαρίου θα αφορούν αποκλειστικά τα έθιμα που σχετίζονται με το Τριώδιο. Η άλλη μεγάλη αγάπη του είναι ο μοντελισμός. «Την επόμενη φορά που θα έρθετε, θα έχω στήσει εδώ το τρένο», μας λέει.
Είχαμε και ένα ιδιωτικό αίτημα από ηλικιωμένο ακαδημαϊκό, που ζήτησε τη συμβολή μας για την ολοκλήρωση του έργου του, καθώς έπασχε από ωχρά κηλίδα, συνεπώς ο εθελοντής κλήθηκε να διαβάζει επιστημονικά συγγράμματα.
«Στα Πετράλωνα ζω από το 1974· για πολλά χρόνια είχα ψιλικατζίδικο στου Ψυρρή, την εκκλησία των Αγίων Αναργύρων την έχω συνδέσει με όλα τα σημαντικά γεγονότα της ζωής μου – τον γάμο μου και τα βαφτίσια του παιδιού μου, την απώλεια των δικών μου». Ο 66χρονος δεν κρύβει την αγάπη του για την Αθήνα, «η οποία, όμως, έχει χάσει την αίγλη της». Με δυσκολία ο Αρης μένει συνεπής στα 60 προγραμματισμένα λεπτά της επίσκεψης. «Οταν λέω ότι “σε λίγο θα φύγω”, θυμάται μια νέα, πιο συναρπαστική από την προηγούμενη, ιστορία», διηγείται γελώντας ο 25χρονος. Και με αυτό το χαμόγελο αποχωρεί κάθε φορά από τα Πετράλωνα. «Φεύγω συναισθηματικά πλήρης και έχοντας ανακαλύψει τη διαφορετική πραγματικότητα ενός ανθρώπου με τον οποίο ζούμε στην ίδια πόλη».
Παραμύθια και «μαθήματα» κρητικής διαλέκτου
«Και ζήσανε αυτοί καλά και εμείς καλύτερα. Και μου δώκανε ένα κουλούρι και μου το ‘φαγε ο σκύλος ο Κουντούρης». Αυτός είναι ο συνηθέστερος επίλογος των «Λαϊκών Παραμυθιών της Κρήτης», του αναγνώσματος που ακούγεται κάθε Τρίτη σε ένα ισόγειο διαμέρισμα στα Σεπόλια. Καθισμένος πίσω από το παράθυρό του, ο 77χρονος Κωνσταντίνος Αμαργιωτάκης περιμένει με ανυπομονησία να διακρίνει τον Γιώργο Στυλιανόπουλο, εθελοντή στο πρόγραμμα «Θεραπευτικές Αναγνώσεις», να πλησιάζει με το ποδήλατό του. Το ραντεβού τους, το οποίο και οι δύο τηρούν με θρησκευτική ευλάβεια, έχει οριστεί για τις 11 το πρωί. «Οταν γνωριστήκαμε αναρωτήθηκα τι θα τον συγκινούσε περισσότερο», λέει ο 47χρονος εθελοντής. «Επειδή έχει γεννηθεί και μεγαλώσει στην Κρήτη ξεκίνησα με βιβλία του Καζαντζάκη, γιατί ήθελα να τον γυρίσω στα παιδικά του χρόνια· όμως η θεματολογία τού έπεσε κάπως βαριά, οπότε συνεχίζουμε με τα παραδοσιακά παραμύθια», εξηγεί. Ο Γιώργος, ηθοποιός στο επάγγελμα, διαβάζει το κείμενο από το λάπτοπ του και κάθε τρεις και λίγο σταματάει τη διήγηση για να ρωτήσει τον 77χρονο τη σημασία διαφόρων λέξεων, που ανήκουν στο τοπικό ιδίωμα. «Τι είναι το μεσοδόκι; Τι θέλει να πει ο αφηγητής με το ρήμα “πέμπω”;», ρωτάει με ειλικρινή απορία, δίνοντας τη χαρά στον κ. Κωνσταντίνο να τον μυήσει στην ντοπιολαλιά του τόπου του, από τον οποίο έφυγε στα δεκατέσσερα χρόνια του.
Ο 77χρονος, που έχει εργαστεί πολλά χρόνια σε εργοτάξια κυρίως ως σιδεράς, πήρε σύνταξη στα 59, σύντομα όμως αντιμετώπισε σοβαρά προβλήματα υγείας και πλέον ζει με αναπνευστική υποστήριξη· ως εκ τούτου τα τελευταία χρόνια έχουν μειωθεί δραστικά οι μετακινήσεις τους εκτός σπιτιού. «Μέσω της ανάγνωσης ξεχνιέμαι και σταματώ να σκέφτομαι τα βάσανά μου», ομολογεί ο ίδιος, που ξεκίνησε να εργάζεται δώδεκα χρόνων και έμεινε δύο φορές χήρος. Η τηλεόραση αποτελεί τη σταθερή «συντροφιά» του, καθώς μένει μόνος. «Βλέπω ειδήσεις και σίριαλ – τη “Γη της Ελιάς”, τον “Σασμό”, τον “Ερωτα φυγά”», λέει. «Πολύτιμοι συμπαραστάτες μου είναι η ομάδα “Βοήθεια στο Σπίτι”. Ο ένας αναλαμβάνει τη φροντίδα του σπιτιού μου, ο άλλος με βοηθάει να κάνω μπάνιο, ενώ στην κοινωνική λειτουργό προστρέχω για οτιδήποτε έκτακτο προκύπτει». Την έγνοια του, όμως, έχει όλη η γειτονιά. «Είχα νοσηλευθεί για μερικές ημέρες στο “Σωτηρία” και όταν επέστρεψα όλοι περνούσαν και με ρωτούσαν “γιατί ήταν το παράθυρό σου κλειστό; Ανησυχούσαμε!”», λέει συγκινημένος. «Στα μέρη μου λένε “αν δεν έχεις καλό γείτονα, πούλα το σπίτι”», χαριτολογεί.
«Την πρώτη φορά έπαθα σοκ, γιατί συνειδητοποίησα πόσο πολλή ανάγκη έχουν οι άνθρωποι πλάι μας για συντροφιά», παρατηρεί ο Γιώργος. «Στο θέατρο η επικοινωνία αλλά και η επίδραση που ασκούμε στον άλλον είναι έμμεση, εδώ, όμως, η επαφή είναι άμεση». Κάθε Τρίτη μεσημέρι «γυρνάω πίσω έχοντας πάρει κάτι μαζί μου· όλο αυτό είναι ανταποδοτικό». Αυτό που ο 47χρονος ηθοποιός, ο οποίος ολοκληρώνει την εκπαίδευσή του στη συμβουλευτική, απολαμβάνει περισσότερο είναι οι γλαφυρές περιγραφές του ηλικιωμένου Κρητικού συνομιλητή του: τα εφηβικά χρόνια στο Ηράκλειο, τη μετανάστευση στην Αθήνα και την εγκατάσταση στα Μεσόγεια, την «κληρονομιά» του υλοτόμου πατέρα, τις ταλαιπωρίες από την κατασκευή του δρόμου Γαλαξίδι – Αμφισσα, την καταπόνηση από το «σιδέρωμα» της πλάκας. «Στην πρώτη μου δουλειά, ως γκαρσόνι στο Ηράκλειο, πληρωνόμουν με ένα τάλιρο την ημέρα», διηγείται, όμως «σταμάτησα γιατί είχα έναν καβγά με έναν πελάτη που χρωστούσε πολλά στο μαγαζί· τον ίδιο άνθρωπο τον συνάντησα χρόνια αργότερα στην Αθήνα και γίναμε καλοί φίλοι».