Νέοι ιστορικοί σε καθεστώς εργασιακής επισφάλειας, μαζικό brain drain, ελλιπής χρηματοδότηση της έρευνας. Μπροστά σε αυτά –και όχι μόνο- τα θεμελιώδη προβλήματα, συστάθηκε πριν από μερικούς μήνες η Ελληνική Ενωση Ιστορικών (ΕΕΙ), η οποία στοχεύει να αποτελέσει τη φωνή των ιστορικών, πολλοί από τους οποίους έχουν ήδη εγκαταλείψει τη χώρα τα τελευταία χρόνια.
«Δεν ξέρουν αν και που θα εργαστούν»
Οπως ανέφερε στην «Κ» ο Πολυμέρης Βόγλης, πρόεδρος της νεοσύστατης ΕΕΙ και καθηγητής στο τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, ένας από τους σημαντικότερους στόχους που έχει θέσει η Ενωση και οδήγησε στη δημιουργία της, αφορά την κατοχύρωση του επαγγέλματος και των εργασιακών δικαιωμάτων των Ελλήνων ιστορικών. Κι αυτό γιατί, σύμφωνα με τον κ. Βόγλη, πάρα πολλοί συνάδελφοί του, «κυρίως νεότερης ηλικίας, -αλλά όχι μόνο-, βρίσκονται στην επισφάλεια. Εργάζονται κυρίως σε πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα, με συνεχώς ανανεούμενες συμβάσεις. Είναι οι “αόρατοι” της ανώτατης εκπαίδευσης, που βρίσκονται σε μια γκρίζα ζώνη απασχόλησης, ημιαπασχόλησης ή ετεροαπασχόλησης».
Αυτή η συνθήκη έχει προκαλέσει τα τελευταία χρόνια ένα σημαντικό brain drain των Ελλήνων ιστορικών, καθώς σύμφωνα με τον κ. Βόγλη, πολλοί συνάδελφοί του φεύγουν στο εξωτερικό, αναζητώντας ακαθημαΐκές θέσεις ή συμμετοχή σε ερευνητικά προγράμματα. Αυτοί οι ιστορικοί σύμφωνα με τον κ. Βόγλη, επιστρέφουν στην Ελλάδα «σε ελάχιστες περιπτώσεις».
Αν και είναι απαραίτητοι για την κάλυψη πραγματικών αναγκών, ειδικά σε περιφερειακά πανεπιστήμια, αυτές οι θέσεις δεν προκηρύσσονται ως θέσεις μελών ΔΕΠ.
Οι θέσεις που προκηρύσσονται για μέλη ΔΕΠ σε πανεπιστήμια. Από την αρχή της οικονομικής κρίσης κι έπειτα, σύμφωνα με τον κ. Βόγλη, υπάρχουν πολλοί ιστορικοί που έχουν διδακτορικό, αλλά δεν έχουν λάβει κάποια θέση. Αλλοι συνάδελφοί τους εργάζονται ως έκτακτο ακαδημαϊκό προσωπικό και είναι σύμφωνα με τον πρόεδρο της ΕΕΙ «απαραίτητοι για την κάλυψη πραγματικών αναγκών, ειδικά σε περιφερειακά πανεπιστήμια. Αυτές οι θέσεις όμως δεν προκηρύσσονται ως θέσεις μελών ΔΕΠ. Αυτοί οι άνθρωποι, χρόνια αφότου έλαβαν το διδακτορικό τους, δεν ξέρουν αν και που θα εργαστούν και με τι αμοιβές. Είναι πολύ ψυχοφθόρα κατάσταση, που δεν δίνει καμία προοπτική στη νέα γενιά ιστορικών».
Πέρα από την ενασχόληση με την προάσπιση των δικαιωμάτων των ιστορικών, η ΕΕΙ σκοπεύει να αποτελέσει παράλληλα και επιστημονικό σωματείο. Ο κ. Βόγλης αναφέρθηκε χαρακτηριστικά στο τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκρίτειου πανεπιστημίου, που «θα συγχωνευθεί με άλλα τμήματα, προκειμένου να δημιουργηθεί ένα καινούργιο. Αυτό είναι ένα ανησυχητικό σημάδι για το μέλλον των ιστορικών σπουδών και των πανεπιστημιακών τμημάτων ιστορίας».
«Η ιστορία δεν υπάρχει γενικώς, προκύπτει από το έργο των ιστορικών»
Αναφορικά με το επίπεδο της ιστορικής έρευνας και των ιστορικών σπουδών ο κ. Βόγλης θεωρεί πως παρά τις δυσκολίες της τελευταίας δεκαετίας, αυτή κυμαίνεται σε πολύ υψηλά επίπεδα, καθώς «η ελληνική κοινότητα των ιστορικών είναι εξωστρεφής και πολύ παραγωγική». Παρόλα αυτά, οι ιστορικοί εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν τεράστιο πρόβλημα με τη χρηματοδότηση, η οποία «είναι πολύ χαμηλότερη συγκριτικά με την περίοδο προ της οικονομικής κρίσης» και σύμφωνα με τον κ. Βόγλη, «δεν υπάρχει κανείς να μας εγγυηθεί ότι η εικόνα θα βελτιωθεί».
Ακόμη και σήμερα, σύμφωνα με τον κ. Βόγλη, δεν υπάρχουν προϋπολογισμοί που θα επέτρεπαν στα τμήματα πανεπιστημίων να αναπτυχθούν σε ό,τι αφορά μεταξύ άλλων το επίπεδο των σπουδών και της έρευνας».
Η ιστορία δεν υπάρχει γενικώς, αλλά μέσα από το έργο των ιστορικών. Αν μας ενδιαφέρει το παρελθόν, πρέπει να στηρίξουμε τους ιστορικούς, προκειμένου να κάνουν έρευνα, ώστε αυτό που έχει συμβεί να μετατραπεί σε ιστορία.
Πρόκειται για μια κατάσταση που σύμφωνα με τον κ. Βόγλη είναι «μη αναστρέψιμη», αφού η Πολιτεία διαχρονικά «δεν στηρίζει τις ιστορικές σπουδές και την έρευνα, γεγονός όμως που απειλεί το μέλλον των ιστορικών». Παρόλα αυτά, οι ιστορικοί συνεχίζουν «να βγάζουν βιβλία, να δημοσιεύουν άρθρα και να πηγαίνουν σε συνέδρια, πολλές φορές με δικά τους έξοδα».
Σχετικά με το τι σηματοδοτεί η έλλειψη στήριξης της ιστορικής έρευνας, ο κ. Βόγλης σχολίασε ότι «καμία επιστήμη δεν μπορεί να αναπτυχθεί αν δεν υπάρχει έρευνα. Η ιστορία δεν υπάρχει γενικώς, αλλά προκύπτει μέσα από το έργο των ιστορικών. Αν μας ενδιαφέρει το παρελθόν, πρέπει να στηρίξουμε τους ιστορικούς, προκειμένου να κάνουν έρευνα, να ψάξουν αρχεία, να μελετήσουν πηγές, ώστε αυτό που έχει συμβεί, να μετατραπεί σε ιστορία».
«Πολλοί καθηγητές Ιστορίας προέρχονται από άλλες ειδικότητες»
Στους στόχους της ΕΕΙ συγκαταλέγεται και η υπεράσπιση της ελευθερίας της έκφρασης των ιστορικών, αφού «πολλές φορές ιστορικοί που εξέφρασαν απόψεις, κυρίως για “εθνικά” θέματα, έγιναν στόχος επιθέσεων από ακραίους κύκλους».
Ενα ακόμη ζήτημα που ταλανίζει για χρόνια τους ιστορικούς, αφορά τη διδασκαλία του μαθήματος της Ιστορίας στα σχολεία. Σύμφωνα με τον κ. Βόγλη, το σημαντικότερο πρόβλημα είναι ότι «οι μαθητές δεν ενδιαφέρονται για την ιστορία και δεν αποκτούν ιστορικές γνώσεις». Κομμάτι του προβλήματος αφορά και το ποιοι διδάσκουν το μάθημα, καθώς «οι καθηγητές συχνά είναι αξιόλογοι, αλλά αρκετοί εξ’ αυτών δεν είναι ούτε καν απόφοιτοι τμημάτων Ιστορίας και Αρχαιολογίας ή έστω Φιλολογίας, αλλά προέρχονται από άλλες ειδικότητες».
Είναι πολύ δύσκολο για κάποιον να εκπονήσει τη διατριβή του χωρίς υποτροφία, αφού θα είναι αναγκασμένος να εργαστεί, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τον χρόνο και το επίπεδο εκπόνησης της διδακτορικής διατριβής.
Παρά τα προβλήματα, οι νεαροί ιστορικοί ενδιαφέρονται να εκπονήσουν διδακτορικές διατριβές, πολλές εκ των οποίων σύμφωνα με τον κ. Βόγλη «είναι πολύ υψηλού επιπέδου. Οπότε υπάρχει το ενδιαφέρον, το θέμα είναι με ποιο τρόπο μπορεί να συνεχίσει να υπάρχει. Είναι πολύ δύσκολο για κάποιον φοιτητή ή υποψήφιο διδάκτορα να εκπονήσει τη διατριβή του χωρίς υποτροφία. Αρα είναι αναγκασμένος να εργαστεί, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τον χρόνο και το επίπεδο εκπόνησης της διδακτορικής διατριβής».
Επόμενη ενέργεια της ΕΕΙ είναι εκδήλωση που θα πραγματοποιηθεί στις 11 Μαρτίου στο Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών, η οποία στοχεύει σύμφωνα με τον κ. Βόγλη «να ανοίξει μια πρώτη συζήτηση για το τι σημαίνει να είσαι ιστορικός στην Ελλάδα του 2024».