Τον άμεσο κίνδυνο που αντιμετωπίζει η Ευρώπη και ειδικά η Μεσόγειος και η χώρα μας από την ξηρασία αναδεικνύει η κατάσταση που επικρατεί τους τελευταίους μήνες στην Καταλωνία. Επειτα από μήνες προειδοποιήσεων, οι Αρχές της περιοχής της Ιβηρικής Χερσονήσου την κήρυξαν σε καθεστώς έκτακτης ανάγκης, καθώς βιώνει τη χειρότερη περίοδο ξηρασίας από την αρχή των επίσημων καταγραφών έως σήμερα. Δεν πρόκειται όμως για μεμονωμένο ζήτημα, αφού όπως προκύπτει και η Ελλάδα εμφανίζεται στην τρέχουσα συγκυρία στην «πορτοκαλί ζώνη» ξηρασίας.
«Δεν υπήρξε ανάκαμψη από τις υψηλές θερμοκρασίες»
Σύμφωνα με όσα δήλωσε στην «Κ» ο Αντρέα Τορέτι, συντονιστής του ευρωπαϊκού αλλά και διεθνούς Παρατηρητηρίου Ξηρασίας Copernicus, βάσει των στοιχείων που έχουν συλλεχθεί, «αυτό το κομμάτι της Ισπανίας, αλλά επίσης και μεγάλο κομμάτι της Μεσογείου βρίσκεται σε προειδοποιητικές συνθήκες ξηρασίας, ή αλλιώς στην “πορτοκαλί ζώνη”. Εχουμε εκτιμήσει ότι υπάρχει ήδη αντίκτυπος στη βλάστηση και τις καλλιέργειες».
Σύμφωνα με στοιχεία που έχει δημοσιοποιήσει το Παρατηρητήριο για το πρώτο δεκαήμερο του Φεβρουαρίου του 2024, το 19,6% των ευρωπαϊκών περιοχών βρίσκεται στην «πορτοκαλί ζώνη». Το σύνολο σχεδόν της Ελλάδας συγκαταλέγεται σε αυτό το ποσοστό, εξαιτίας όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά του «ελλείμματος εδαφικής υγρασίας». Αντίστοιχα, το 0,9% της Ευρώπης βρίσκεται στην «κόκκινη ζώνη».
Υστερα από αυτή την ακολουθία ξηρασιών, δεν υπήρξε πλήρης ανάκαμψη και βλέπουμε ξανά έλλειψη βροχοπτώσεων σε συνδυασμό με θερμότερες συνθήκες που προκαλούν αυτά τα προβλήματα.
Πρόκειται για μια συνθήκη που σύμφωνα με τον κ. Τορέτι οφείλεται αρχικά στην έλλειψη βροχόπτωσης, αλλά και στη θερμοκρασία η οποία «κυμαίνεται σε υψηλότερο από το φυσιολογικό επίπεδο». Αυτός ο συνδυασμός επηρεάζει σύμφωνα με τον ίδιο μεγάλα κομμάτια της Μεσογείου περισσότερο από δύο χρόνια, ενώ τη βόρεια Αφρική για έξι χρόνια.
Το πρόβλημα σύμφωνα με τον κ. Τορέτι είναι ότι «μετά τις παρατεταμένες περιόδους ξηρασίας, δεν υπήρξε πλήρης ανάκαμψη και βλέπουμε ξανά έλλειψη βροχοπτώσεων σε συνδυασμό με θερμότερες συνθήκες που προκαλούν αυτά τα προβλήματα». Παραδοσιακά, τα οικοσυστήματα ανακάμπτουν τον χειμώνα από την έλλειψη νερού που παρατηρείται κατά τους θερινούς μήνες. Αυτό όμως σύμφωνα με τον κ. Τορέτι, «πλέον έχει μεταβληθεί».
«Hot spot η Μεσόγειος»
Η κλιματική αλλαγή δεν είναι η αιτία στην οποία μπορούν να αποδοθούν απνευστί όλες οι ευθύνες για αυτή τη συνθήκη σύμφωνα με τον κ. Τορέτι, καθώς «πρόκειται για κάτι που χρειάζεται συγκεκριμένη ανάλυση. Σίγουρα όμως, αυτά τα περιστατικά συμβαδίζουν με την κλιματική αλλαγή, αποτελώντας μέρος της. Συμβαδίζουν επίσης με τις εκτιμήσεις που έχουμε από προβλέψεις των μοντέλων που χρησιμοποιούμε για την κλιματική αλλαγή».
Η ξηρασία αποτελεί σύμφωνα με τον κ. Τορέτι «απειλή για ολόκληρη την Ευρώπη. Προφανώς η Μεσόγειος είναι hot spot, αλλά κίνδυνος υπάρχει για ολόκληρη την επικράτεια της Ευρώπης. Είδαμε τι συνέβη το 2022 όταν η ξηρασία επηρέασε την κεντρική και βόρεια Ευρώπη και τα στοιχεία δείχνουν ότι η κατάσταση είναι ακόμα χειρότερη σήμερα».
Τα στοιχεία για την Ελλάδα
Σύμφωνα με τον κ. Τορέτι, «η Ελλάδα είναι από τις χώρες που αντιμετωπίζουν υψηλό κίνδυνο ξηρασίας, ειδικά το ερχόμενο χρονικό διάστημα».
Αλλωστε, βάσει έρευνας που δημοσιοποίησε το Παρατηρητήριο τον Ιανουάριο του 2024, αναφορικά με το επίπεδο της ξηρασίας στη Μεσόγειο, η Ελλάδα συγκαταλέγεται στις χώρες οι οποίες από τον Νοέμβριο του 2023 κι έπειτα, δεν μπήκαν στη διαδικασία αποκατάστασης από τους θερμούς μήνες που προηγήθηκαν, αλλά αντιθέτως «η ξηρασία αναπτύχθηκε περαιτέρω».
Σύμφωνα με την έρευνα οι ανωμαλίες εδαφικής υγρασίας αυξήθηκαν στην Ελλάδα από τον Σεπτέμβριο του 2023, ενώ από τον Νοέμβριο χειροτέρευσαν οι ξηρές συνθήκες. Μάλιστα προβλέπεται πως έως τον ερχόμενο Απρίλιο θα εξακολουθούν να καταγράφονται στη χώρα «ξηρότερες από το συνηθισμένο συνθήκες».
Βάσει στοιχείων που δημοσιεύθηκαν τον περασμένο Ιανουάριο στο JRC MARS Bullrtin, όπου καταγράφεται η εξέλιξη των ευρωπαϊκών καλλιεργειών, εξαιτίας αυτής της συνθήκης, στην Ελλάδα επηρεάστηκαν αρνητικά η σπορά και η ανάπτυξη της βιομάζας για χειμερινές καλλιέργειες και οπωροφόρα δέντρα.
Σύμφωνα με την έρευνα οι ανωμαλίες εδαφικής υγρασίας αυξήθηκαν στη Ελλάδα από τον Σεπτέμβριο του 2023, ενώ από τον Νοέμβριο χειροτέρευσαν οι ξηρές συνθήκες.
Ο κ. Τορέτι σημείωσε ότι τα δεδομένα που αντλεί το Παρατηρητήριο από δορυφόρους, «αποτυπώνουν την κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι καλλιέργειες και η βλάστηση. Οταν αυτή δεν είναι φυσιολογική, σημαίνει ότι η έλλειψη νερού και οι υψηλές θερμοκρασίες τις έχουν ήδη πλήξει».
Η διαφορά σε σχέση με παλαιότερα χρόνια είναι ότι σύμφωνα με τον ίδιο «πλέον βλέπουμε περιστατικά ξηρασίας που εξελίσσονται σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, ενώ χρειαζόταν εβδομάδες για να συμβεί αυτό. Πρέπει να προσαρμοστούμε, να αναπτύξουμε και να εφαρμόσουμε βιώσιμες και αποτελεσματικές στρατηγικές που θα αντιμετωπίσουν την ξηρασία και την έλλειψη νερού».
Πρόστιμα έως και 3.000 ευρώ στην Καταλωνία
Οι Αρχές της Καταλωνίας ανακοίνωσαν ότι μπορεί να επιβληθεί πρόστιμο έως πενήντα ευρώ σε όποιον ποτίσει τον κήπο ή γεμίσει την πισίνα του. Το πλύσιμο αυτοκινήτου επιτρέπεται μόνο με ανακυκλώσιμο νερό, ενώ όποιος πολίτης υποπέσει σε σοβαρό «αδίκημα νερού», θα του επιβληθεί πρόστιμο έως 3.000 ευρώ.
Το απόθεμα της περιοχής σε νερό βρίσκεται κάτω από το 16%, καθώς η βροχή που σημειώθηκε τους τελευταίους σαράντα μήνες είναι λιγοστή. Οι Αρχές εκπόνησαν σχέδιο που χωρίζεται σε τρεις φάσεις και θα εφαρμοστεί εφόσον η κατάσταση χειροτερεύσει. Σε αυτά τα σενάρια, η κατανάλωση νερού θα περιοριστεί από τα 200 έως τα 160 λίτρα ανά άτομο την ημέρα. Να σημειωθεί πως σε ένα ντους διάρκειας δέκα λεπτών καταναλώνονται 200 λίτρα νερού. Στα μέτρα που εξετάζονται είναι η μείωση της πίεσης του νερού στα σπίτια, καθώς και η μείωση νερού στην άρδευση των καλλιεργειών κατά 80%, στην κτηνοτροφία κατά 50% και τη βιομηχανία κατά 25%.
«Εχουμε μειώσει την κατανάλωση νερού»
Την κατάσταση που επικρατεί τους τελευταίους μήνες στην Καταλωνία μετέφερε στην «Κ» ο Στάθης Γεωργιάδης, μόνιμος κάτοικος Βαρκελώνης. Σύμφωνα με τον ίδιο, η καμπάνια για τη μείωση του νερού είναι μεγάλη, αφού, όπως σχολίασε, «σε όλα τα δημόσια κτίρια υπάρχουν συστάσεις για μείωση της κατανάλωσης. Ακόμη και σε ξενοδοχεία υπάρχουν οθόνες όπου περνάνε συνέχεια μηνύματα που γράφουν ότι “είμαστε σε κόκκινο επίπεδο ξηρασίας, το νερό είναι πολύτιμο, μην το σπαταλάτε”».
Ο κόσμος προσαρμόζεται αρκετά καλά και ξεκάθαρα μειώνει την κατανάλωση νερού. Εμείς σίγουρα την έχουμε μειώσει στο σπίτι.
Μολονότι δεν είναι υποχρεωτικό οι πολίτες να χαμηλώσουν την πίεση του νερού στα σπίτια τους, «μας έχει γίνει σχετική σύσταση». Αναφορικά με την αντίδραση των πολιτών σε αυτή την κατάσταση, ο κ. Γεωργιάδης σχολίασε ότι «ο κόσμος προσαρμόζεται αρκετά καλά και ξεκάθαρα μειώνει την κατανάλωση νερού. Εμείς σίγουρα την έχουν μειώσει στο σπίτι. Οχι βέβαια οι πολλοί τουρίστες που έρχονται αλλά δεν φαίνεται να τους απασχολεί ιδιαίτερα το ζήτημα. Για εμάς πάντως, το νερό είναι αντικείμενο καθημερινής συζήτησης, καθώς και ότι τέλη Φεβρουαρίου είμαστε ακόμη με κοντομάνικα».
Η συνθήκη θα μπορούσε να ήταν πολύ χειρότερη, καθώς «το νερό στη Βαρκελώνη έτσι κι αλλιώς δεν είναι πόσιμο, επειδή έχει άσχημη γεύση. Οπότε πάντα όλοι πίνουμε εμφιαλωμένο ή φιλτραρισμένο νερό, επομένως η κατανάλωση θα μπορούσε να ήταν πολύ υψηλότερη».
Η περίπτωση της Πορτογαλίας και της Ιταλίας
Ως «ιδιαιτέρως κρίσιμη» χαρακτήρισε προ ολίγων ημερών την κατάσταση που επικρατεί αναφορικά με το ζήτημα της λειψυδρίας στην πορτογαλική πόλη Αλγκάρβε η κυβέρνηση της Πορτογαλίας. Η κυβέρνηση έχει λάβει ήδη μέτρα που αφορούν τον περιορισμό στην κατανάλωση νερού κυρίως για πότισμα κήπων, αφού τα αποθέματα νερού στην περιοχή βρίσκονται σε χαμηλότερα επίπεδα και από τα επίπεδα συναγερμού. Σύμφωνα μάλιστα με πρόσφατο ψήφισμα του υπουργικού συμβουλίου, η κυβέρνηση είναι πιθανόν να λάβει «επιπρόσθετα, πιο σοβαρά μέτρα» τον Ιούνιο, όταν θα επανεκτιμηθεί η κατάσταση.
Στην πορτογαλική πόλη Αλγκάρβε τα αποθέματα νερού βρίσκονται χαμηλότερα και από τα επίπεδα συναγερμού, ενώ στη Σαρδηνία η μείωση νερού στους ταμιευτήρες ανέρχεται σε περίπου 50%.
Σοβαρό ζήτημα με την ξηρασία αντιμετωπίζει και η Ιταλία τα τελευταία χρόνια. Πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα η Σαρδηνία, όπου η παρατεταμένη ξηρασία οδήγησε σε μείωση του νερού στους ταμιευτήρες, η οποία τον Δεκέμβριο του 2023 εκτιμήθηκε σε περίπου 50%.
Τον περασμένο Σεπτέμβριο η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ανακοίνωσε μια πρωτοβουλία για την ανθεκτικότητα των υδάτων μεταξύ των πολιτικών προτεραιοτήτων για το υπόλοιπο της θητείας της, η οποία θα στοχεύει σε ζητήματα όπως η βιώσιμη χρήση του νερού και η ανθεκτικότητα ενάντια στις πλημμύρες και την ξηρασία. Παρ’ όλα αυτά, πριν από μερικές ημέρες, ο εκπρόσωπος της Επιτροπής για το Περιβάλλον, Αντάλμπερτ Γιανζ, δήλωσε ότι δεν έχει να ανακοινώσει συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα για το ζήτημα.