Την Πρωτοχρονιά που πέρασε, ο Παύλος Αρβανίτης, αναπληρωτής καθηγητής Τουρισμού και Αερομεταφορών στο Πανεπιστήμιο Edinburgh Napier, έλαβε ένα μέιλ από μια φοιτήτριά του. Το Πανεπιστήμιο ήταν κλειστό και ο ίδιος βρισκόταν σε ολιγοήμερες διακοπές. Ακόμη κι έτσι, πάντα ελέγχει την ηλεκτρονική του αλληλογραφία (ποιος παίρνει διακοπές από το μέιλ του σήμερα;), αλλά στον ορυμαγδό των ηλεκτρονικών ευχών, το συγκεκριμένο μέιλ διέφυγε την προσοχή του. Στις 3 Ιανουαρίου η φοιτήτρια έκανε καταγγελία στον φοιτητικό σύλλογο ότι ο κ. Αρβανίτης είχε αμελήσει να της απαντήσει.
«Οι καθηγητές ενθαρρύνονται να απαντούν εντός 48ώρου στους φοιτητές τους», εξηγεί στην «Κ» ο Ελληνας καθηγητής. «Αν δεν το κάνουν και ο φοιτητής αποφασίσει να κλιμακώσει το θέμα, είσαι υπόλογος. Με μια φορά δεν συμβαίνει κάτι σοβαρό, αλλά εάν είναι επαναλαμβανόμενη πρακτική, θα ερωτηθείς γιατί δεν τηρείς το πρωτόκολλο. Και θα σου συστήσουν έντονα να απαντάς έγκαιρα γιατί αυτό επηρεάζει το student satisfaction, την ικανοποίηση των φοιτητών».
Student satisfaction, student experience, οι λέξεις που –μαζί με το cancel culture– επικρέμανται σαν δαμόκλειος σπάθη πάνω από τα κεφάλια του εκπαιδευτικού προσωπικού των πανεπιστημίων της Γηραιάς Αλβιώνας. Κι αυτό γιατί λόγω και των εξελίξεων από το Brexit, ο δείκτης ικανοποίησης των φοιτητών άρχισε να επηρεάζει υπέρμετρα την κατάταξη των ιδρυμάτων. Κάπως έτσι, ο φοιτητής άρχισε να έχει όλο και μεγαλύτερη εξουσία στα πανεπιστήμια και να έχει εν πολλοίς «πάντα δίκιο». Ή έστω περισσότερο δίκιο από τον εργαζόμενο.
«Οι φοιτητές μπορούν να σε χορέψουν στο ταψί αν δεν κινηθείς στα αυστηρά πλαίσια που ορίζει το πανεπιστήμιο», λέει ο κ. Αρβανίτης. «Πρέπει να είσαι πολύ προσεκτικός στο τι θα πεις, στο πώς θα το πεις, πολύ προσεκτικός όταν απαντάς σε μέιλ, στο πώς θα διατυπώσεις τις σκέψεις σου, ακόμη και τη διαφωνία σου πώς να την τεκμηριώνεις. Αλλιώς, θα σου πει ο φοιτητής ότι δεν ασχολήθηκες αρκετά ή οτιδήποτε άλλο και αυτό θα έχει επιπτώσεις».
Ο ίδιος αναφέρει μια χαρακτηριστική περίπτωση από άλλο ίδρυμα: διδακτορική φοιτήτρια που απέτυχε στη δημόσια υποστήριξη της διδακτορικής της διατριβής, έκανε παράπονα ότι δεν έλαβε τη σωστή καθοδήγηση από τους επιβλέποντες καθηγητές και καθώς δεν υπήρχαν γραπτά ντοκουμέντα που να αποδεικνύουν ότι της παρείχαν συμβουλές, η φοιτήτρια κατάφερε να κερδίσει μια δεύτερη ευκαιρία και να ξανακάνει τη διατριβή της. «Γι’ αυτό όταν κάνεις επίβλεψη διπλωματικών εργασιών συνιστάται σε όλους να κρατούν προσωπικό αρχείο που θα καταγράφουν τα πάντα, πότε συναντήθηκαν με τον φοιτητή, τι μέιλ αντάλλαξαν, τι συμβουλές του δόθηκαν, σαν ένα ημερολόγιο προόδου», λέει ο κ. Αρβανίτης. Οπως επισημαίνει, επί της αρχής όλα αυτά είναι σωστά, «αλλά φαίνεται ότι σταδιακά ενδιαφέρουν περισσότερο οι τύποι από την ουσία».
Συνέχεια υπό κρίση
Οπως λέει και ο Χαράλαμπος Γιουσμπάσογλου, αναπληρωτής καθηγητής Διοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων του Πανεπιστημίου του Μπόρνμουθ, ο οποίος βιώνει τους τελευταίους μήνες μια μεγάλη ταλαιπωρία εξαιτίας «αντιδικίας» με φοιτητή, «τα πανεπιστήμια έχουν πολλές δικλίδες ασφαλείας για να προστατεύσουν τη φήμη τους, πολλές για να προστατεύσουν τους φοιτητές, αλλά η αντίστοιχη διαδικασία δεν ακολουθείται για εμάς (σ.σ. τους καθηγητές)». Η εργασία στην ακαδημαϊκή κοινότητα μοιάζει ναρκοθετημένη. «Δεν έχεις το δικαίωμα λάθους, κρίνεσαι συνεχώς από όλους. Εάν πεις κάτι που δεν αρέσει, θα σου πάρουν ευγενικότατα το κεφάλι!».
Δεν ήταν πάντα έτσι. Ο δρ Νικόλαος Παππάς είναι καθηγητής στην Αγγλία από το 2010, έχοντας περάσει από συνολικά πέντε πανεπιστήμια – τα επτά τελευταία χρόνια στο Πανεπιστήμιο του Σάντερλαντ. Η αλλαγή εκτυλίχθηκε κυριολεκτικά μπροστά στα μάτια του. Οπως λέει στην «Κ», όταν το 2010-2011 οι Συντηρητικοί έκοψαν σταδιακά τη χρηματοδότηση στα δημόσια πανεπιστήμια (σ.σ. η συντριπτική πλειονότητα των ιδρυμάτων στην Αγγλία είναι δημόσια, στα οποία οι φοιτητές καταβάλλουν δίδακτρα), δόθηκε στα πανεπιστήμια η δυνατότητα να καλύψουν το οικονομικό κενό και να τριπλασιάσουν έως το 2014 τα δίδακτρα από 3.000 σε 9.000 λίρες.
Η έξοδος από την Ε.Ε. προκάλεσε μεγάλο πλήγμα στα έσοδα των ΑΕΙ της χώρας, τα οποία προσπαθούν να καλύψουν προσελκύοντας περισσότερους σπουδαστές.
Αυτό που τότε δεν υπολόγισαν ήταν το Brexit. «Μετά το Brexit, όμως, υπήρξε κατακρήμνιση του αριθμού των φοιτητών και μείωση των εσόδων», λέει στην «Κ», κάτι που άρχισε αμέσως μετά το δημοψήφισμα (2016) και κορυφώθηκε με την ουσιαστική έξοδο της Μεγάλης Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ενωση (2022). «Τα μεγάλα πανεπιστήμια (σ.σ. αυτά που είναι εστιασμένα στην έρευνα), εκτός από φοιτητές έχασαν και ερευνητικά κονδύλια, αφού τα 3/4 έρχονταν από την Ευρωπαϊκή Ενωση. Ενδεικτικά, το Κέιμπριτζ και η Οξφόρδη συνδυαστικά έπαιρναν από την Ε.Ε. περίπου 600 εκατ. ευρώ ετησίως για έρευνα, ενώ μετά το Brexit παίρνουν 1,5 εκατ. ευρώ. Οπότε έβαλαν στόχο να παίρνουν πολλά ερευνητικά προγράμματα από εθνικούς πόρους (de facto πολύ πιο περιορισμένους σε σχέση με αυτούς που παρείχε η Ε.Ε.) και να γεμίσουν με φοιτητές. Αυτοί ήρθαν από τα δεύτερης κατηγορίας πανεπιστήμια (σ.σ. ιδρύματα που εξίσου δομούν τη λειτουργία τους μεταξύ εκπαίδευσης και έρευνας), που για να μην έχουν και άλλο χάσιμο χρημάτων τράβηξαν φοιτητές από τα τρίτης ομάδας ιδρύματα (σ.σ. πανεπιστήμια που κυρίως εστιάζουν στην εκπαιδευτική διαδικασία). Οπότε δημιουργήθηκε σειρά προβλημάτων. Εν ολίγοις, πολλά ιδρύματα για να συνεχίσουν να έχουν φοιτητές έπρεπε οι φοιτητές να είναι απίστευτα ικανοποιημένοι με αυτά».
Το ΝSS
Οπως λέει ο κ. Παππάς, κάθε άνοιξη τα πανεπιστήμια πραγματοποιούν το λεγόμενο National Student Survey (NSS), που καταγράφει τις απόψεις ικανοποίησης των φοιτητών για το αντίστοιχο ίδρυμα. «Εχω δει σε προηγούμενο πανεπιστήμιο που εργαζόμουν, να κερνούν τους φοιτητές πίτσες για να βγάλουν καλά αποτελέσματα. Σε ένα άλλο είχαν φέρει προβατάκια να τα χαϊδεύουν οι φοιτητές για να είναι χαρούμενοι και να βγάλουν καλό NSS.
Υπάρχουν διάφοροι δείκτες κατάταξης των πανεπιστημίων, όπως είναι η ερευνητική τους ποιότητα και πυκνότητα, η αναλογία φοιτητών – καθηγητών, η απασχολησιμότητα των φοιτητών μετά το πτυχίο. Ολοι όμως σκοτώνονται να έχουν καλό NSS, δηλαδή να έχουν student satisfaction. Ευτυχώς, τέτοιου είδους πρακτικές τις έχουμε αποφύγει στο Πανεπιστήμιο του Σάντερλαντ, επιτυγχάνοντας υψηλή ικανοποίηση φοιτητών με την ενσωμάτωση στην εκπαιδευτική διαδικασία των προσωπικών μας εμπειριών από τις έρευνες που διεξάγουμε, κάτι που αποτελεί και έναν από τους βασικούς λόγους που επιλέγω να συνεχίσω να εργάζομαι στο συγκεκριμένο πανεπιστήμιο για πάνω από επτά έτη».
Το να απαντά ο καθηγητής έγκαιρα στα μέιλ είναι το λιγότερο. «Αλλο το να είσαι τυπικός, άλλο να πρέπει να βάλεις καθρεφτάκι στη μύτη των φοιτητών να δεις αν αναπνέουν», όπως λέει ο ίδιος μισοαστεία μισοσοβαρά. «Υπάρχουν φοιτητές που δεν παρακολουθούν. Είχα σε προηγούμενα πανεπιστήμια που εργάστηκα, φοιτητές που δεν μίλαγαν καν αγγλικά, τους οποίους προσπαθούσαν οι καθηγητές να βοηθήσουν να περάσουν, νταντεύοντάς τους. Αυτό, στα υψηλής αξιολόγησης πανεπιστήμια δύσκολα γίνεται».
Οπως λέει, πλέον οι καθηγητές είναι πολύ προσεκτικοί και με τους Βρετανούς φοιτητές οι οποίοι «έχουν μάθει στη λογική του πελάτη από τα πρώτα στάδια της εκπαίδευσης. Οσο περισσότερο πληρώνεις τόσο μεγαλώνουν οι απαιτήσεις». Στην τάξη ο καθηγητής δεν έχει την εξουσία, το κύρος που είχε κάποτε, λέει και ο κ. Γιουσμπάσογλου. «Δεν μπορείς για παράδειγμα να είσαι αυστηρός. Αν μιλήσεις σε αυστηρό τόνο στον Αγγλο, μπορεί να βάλει τα κλάματα. Ή να σε καταγγείλει για μπούλινγκ».
Λογική πελάτη
Πριν από λίγα χρόνια στο πανεπιστήμιο που τότε εργαζόταν ο κ. Αρβανίτης είχε ξεκινήσει διαβούλευση για το κατά πόσο δικαιούνται οι καθηγητές να «ενοχλούν» με ένα μέιλ τους φοιτητές έπειτα από 2-3 εβδομάδες απουσίας. «Η συζήτηση αφορούσε την ψυχική υγεία. Θεωρούσαμε ότι επειδή πολλά συμβαίνουν, καλό είναι να διατηρούμε μια επαφή με τα παιδιά. Τότε ξεκίνησε μια διαβούλευση με τους φοιτητικούς συλλόγους. Μείναμε άναυδοι όταν η πλειονότητα των φοιτητών ήταν της άποψης “πληρώνουμε δίδακτρα και θέλουμε πτυχίο, τι σας νοιάζει αν είμαστε στο μάθημα;” Τι θέλω να πω με αυτό; Οι φοιτητές θεωρούν τον εαυτό τους πελάτη, όχι εμείς». Οπως λέει, πρόκειται για φαινόμενο της τελευταίας πενταετίας. «Θεωρούν ότι αγοράζουν μια υπηρεσία».
Το customer satisfaction έχει και μια διάσταση αρκετά αναπάντεχη. «Μαζί με τη γνώση πρέπει να παρέχεις και διασκέδαση, entertainment», λέει ο κ. Γιουσμπάσογλου. «Για παράδειγμα, εγώ ως μέλος του διδακτικού προσωπικού πρέπει να υπάρχω στα σόσιαλ μίντια. Το πανεπιστήμιο χρησιμοποιεί τα σόσιαλ για να προβάλλει το έργο του. Βιντεάκια στο Ιnstagram, στο TikTok, εύπεπτα, από αυτά που αρέσουν σε αυτή τη γενιά, ώστε να υπάρχει σύνδεση με τους φοιτητές».
Η σύγκριση με το ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο είναι αναπόφευκτη. Απουσία αξιολόγησης στη μία περίπτωση, υπεραξιολόγηση στην άλλη, με μόνο κοινό τόπο την απειλή για διασυρμό στα σόσιαλ μίντια: «Η απειλή του cancel, με άμεση συνέπεια την καταστροφή της καριέρας σου, σε κάνει υπερβολικά προσεκτικό στα όρια της καχυποψίας!».
«Θεωρούν πως αφού πληρώνουν, έχουν δίκιο»
«Η στάση των φοιτητών έχει αλλάξει πολύ τα τελευταία χρόνια», λέει στην «Κ» η Ελένη Μιχοπούλου, αναπληρώτρια καθηγήτρια Διοίκησης Επιχειρήσεων στο Πανεπιστήμιο Derby, όπου διδάσκει από το 2010. Οπως λέει, όλα ξεκίνησαν με την περικοπή των ευρωπαϊκών χρηματοδοτήσεων για έρευνα μετά το Brexit. «Το εγχώριο τσουκάλι εδώ είναι πιο περιορισμένο. Ολοι πάνε να πάρουν από το ίδιο πορτοφόλι, άρα έχει αυξηθεί ο ανταγωνισμός. Κάπως έτσι το student experience, ο δείκτης ικανοποίησης των φοιτητών, άρχισε να αποκτά περισσότερη σημασία». Οπως εξηγεί, τα αποτελέσματα των ερευνών αξιολόγησης των διαφορετικών μαθημάτων είναι διαθέσιμα στο κοινό, γεγονός που έχει άμεση σχέση και με τις εγγραφές. Οι φοιτητές αναγνωρίζουν τη μεγαλύτερη εξουσία που έχουν και ενίοτε τη χρησιμοποιούν.
«Νιώθουν πιο πολύ πελάτες. Θεωρούν ότι αφού πληρώνουν, μπορούν να έχουν τα πάντα, αλλά δυστυχώς δεν είναι έτσι. Παίρνει καιρό, αν γίνει, να ενστερνιστούν οι φοιτητές την ευθύνη για τη μάθησή τους». Ενα απλό θέμα, μια συνηθισμένη άλλες εποχές «διαφωνία» μεταξύ φοιτητή – καθηγητή μπορεί να κλιμακωθεί με απρόβλεπτες επιπτώσεις – κυρίως για τον εργαζόμενο. «Η αλήθεια είναι ότι πολλοί συνάδελφοι δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν εύκολα στη νέα κατάσταση, να σκεφτούν γρήγορα, να απαντήσουν όπως πρέπει. Εμένα δεν με πειράζει τόσο. Αν έρθει ο φοιτητής να μου κάνει φασαρία, θα τον βάλω στη θέση του, δεν έχω θέμα “μη συγχυστεί το παιδί”. Ξέρω ότι είμαι καλή σε αυτό που κάνω, ξέρω το αντικείμενο. Η αυτοπεποίθηση σχετίζεται και με το expertise. Ο λόγος που δεν θέλουν να έρθουν σε κόντρα με τους φοιτητές, δεν είναι μόνο για να αποφύγουν τη σύγκρουση, αλλά γιατί θα αυξηθεί πολύ η γραφειοκρατική δουλειά. Θα πρέπει να βρουν τα μέιλ που έχουν ανταλλάξει με τον φοιτητή, πότε συναντήθηκαν, τι ώρα, τι είπαν, τι οδηγίες έδωσαν, τι δεν έκανε, πότε ξαναβρέθηκαν. Αυτό τρώει χρόνο για να αποδείξουν στη διοίκηση ότι έκαναν τα πάντα όπως πρέπει και άρα δεν έχουν βάση οι κατηγορίες. Θα μου φάει χρόνο. Οπότε, κάποια πράγματα τ’ αφήνεις να πέσουν κάτω».