Τον Αύγουστο του 1927 στο γραφείο του πρωθυπουργού της Ελλάδας, Αλέξανδρου Ζαΐμη, φτάνει μια δακτυλογραφημένη επιστολή, με αποστολέα την Κωνσταντινουπολίτισσα πρόσφυγα Α.Δ., που την υπογράφει ως «αγράμματος».
Είναι φανερό ότι δεν την έχει συντάξει μόνη της, ενώ η επιμέλεια που φανερώνουν οι τρεισήμισι καλογραμμένες σελίδες της, την ξεχωρίζουν από τον σωρό των επιστολών και τηλεγραφημάτων που φτάνουν στο πρωθυπουργικό γραφείο πανταχόθεν.
Ο Ζαΐμης δέχεται εκείνη την περίοδο παράπονα και εκκλήσεις: από εμπόρους για τα υψηλά μισθώματα των καταστημάτων τους, ελαιοπαραγωγούς για τη διάθεση στην αγορά νοθευμένου ελαιολάδου, αναπήρους πολέμου για τη μείωση των συντάξεων και πολιτικούς κρατούμενους που ζητούν δίκαιη μεταχείριση.
Ανάμεσα στη χαρτούρα εύλογων αιτημάτων, επαναλαμβανόμενων παρακλήσεων και ρουσφετιών –όλα τους πολύτιμα τεκμήρια που βρίσκονται σήμερα στα Γενικά Αρχεία του Κράτους– οι γυναίκες αποστολείς απουσιάζουν εντελώς, ώσπου η Α.Δ. να πάρει αριθμό πρωτοκόλλου με μοναδικό αίτημα την παρέμβαση του πρωθυπουργού για την αποκατάσταση της τιμής της.
Τα ψέματα του λοχία
«Λαμβάνω την τιμήν ν’ αποτανθώ εγγράφως προς υμάς, και να σας υποβάλλω παράπονα αφορώντα την τιμήν μου».
Η Α.Δ. «τυγχάνουσα τελείως απροστάτευτη καθώς ορφανή πατρός τε και μητρός» λαμβάνει τη βοήθεια της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων, που της παραχωρεί ένα δωμάτιο στην περιοχή των Παλιών Σφαγείων, όπου τυχαία γνωρίζει κάποιον χαμηλόβαθμο στρατιωτικό. Σύντομα, εκείνος της κάνει πρόταση γάμου, την οποία η Α.Δ. αποδέχεται. «Μετά την υπόσχεσιν ταύτην μεταχειρίσθη δολίως απατηλά μέσα (ότι δήθεν θα με ενυμφεύετο αμέσως) εις α πιστεύσασα, αφιερώθην προς αυτόν ψυχή τε και σώματι».
Ο λοχίας μετακομίζει στο δωμάτιο της Α.Δ. και μένει μαζί της για ενάμιση μήνα, ενώ η μεταξύ τους σχέση προχωράει με τρόπο που αντιτίθεται στα ήθη της εποχής. Η Α.Δ. περιγράφει στον πρωθυπουργό κάθε στάδιο αυτής της σχέσης και τη σωρεία υποσχέσεων που τη συνόδευαν. Ο λοχίας, σύμφωνα με την αποστολέα, τη γνωρίζει στους δικούς του ως μνηστή του, αλλά αναβάλλει συνεχώς να ορίσει ημερομηνία γάμου, ώσπου εμπλέκεται σε έναν καβγά και συλλαμβάνεται.
«Ούτος ηρνήθη»
Τις ημέρες που ακολουθούν η Α.Δ. τον επισκέπτεται στη φυλακή και καλύπτει τα έξοδά του στο Καφενείο του Φρουραρχείου, όπου κρατούνταν αρχικά, ενώ πληρώνει από τις δικές της οικονομίες το ποσό των 700 δραχμών που ζητά ο δικηγόρος για την υπεράσπισή του. Παρεμπιπτόντως, το δικηγορικό γραφείο έχει έδρα στην πλατεία Αγάμων (σήμερα Πλατεία Αμερικής), που ο αστικός μύθος θέλει να παίρνει το όνομά της από μια παρέα ορκισμένων εργένηδων της εποχής.
Τελικά, ο λοχίας που όσο κρατούνταν υποσχόταν γάμο μετά τη φυλακή, κατά την αποφυλάκισή του προφασίζεται έναν καινούργιο λόγο για να αποφύγει τα συμφωνηθέντα. Απαριθμώντας μια σειρά από μάρτυρες, δαπανηθέντα ποσά και ενέργειες που στόχευαν στη διεκδίκηση της αποκατάστασης της τιμής της, η Α.Δ. δεν βλέπει άλλη λύση παρά να ενημερώσει προσωπικά τον πρωθυπουργό και να του ζητήσει να μεσολαβήσει, για να παντρευτεί εκείνον που πρόδωσε την εμπιστοσύνη της.
«Επειδή εξοχώτατε κ. Πρόεδρε τυγχάνω απροστάτευτος μη έχουσα κανέναν να ενεργήση δια την υπόθεσιν ταύτην, καταφεύγω προς υμάς, με την ελπίδα ότι εν τη ευθυκρισία και δικαιοσύνη ήτις σας διακρίνει θα ενεργήσετε και έλθω εις γάμου κοινωνίαν μετά του αφαιρεσάντος μοι την τιμήν, διότι μόνον δι’αυτού του μέσου θα ικανοποιηθώ πρώτον εγώ, δεύτερον απέναντι των συγγενών μου, και τρίτον, απέναντι εκείνων των Πατριωτών οίτινες με γνωρίζουσιν»
Η επιστολή αυτή, γραμμένη -ποιος ξέρει- υπό ποίου την πίεση ή παραίνεση και αποτέλεσμα ύψιστης απελπισίας, αποτελεί γέννημα μιας εποχής που η απόδειξη της εντιμότητας βάρυνε κυρίως τις γυναίκες. Η Α.Δ. δεν διεκδικεί τον γάμο ως μέσο προσωπικής πλήρωσης, αλλά ως μόνη λύση για να υπάρξει, αισθανόμενη υπόλογη απέναντι σε ολόκληρο το κοινωνικό δίκτυο που γνώριζε την υπόθεσή της. Την υπόθεση μιας γυναίκας που, απλώς, είχε σχέσεις εκτός γάμου.
Θα περάσουν δεκαετίες μέχρι η παρθενία να μην είναι μέτρο της «τιμής» των γυναικών και μέχρι να μην απαιτείται από έναν άνδρα, ακόμα και πρωθυπουργό, να μεσολαβήσει για την αποκατάστασή τους. Δεν είναι γνωστό αν ο Ζαΐμης παρενέβη και τι απέγινε η πρόσφυγας Α.Δ. Για τις κατακτήσεις των γυναικών, όμως, που θεμελιώθηκαν τις επόμενες δεκαετίες και τα σημερινά αυτονόητα, ευθύνονται, όχι οι άρρενες πρωθυπουργοί, αλλά αποκλειστικά εκείνες.