Τον Μάιο του 2018 συνέβη το εξής παράδοξο: δεκάδες εταιρείες και οργανισμοί, ενόψει της εφαρμογής του Γενικού Κανονισμού για την Προστασία των Δεδομένων («ΓΚΠΔ»), έσπευσαν σε μαζική αποστολή μηνυμάτων ηλεκτρονικής επικοινωνίας στο σύνολο των προσώπων που περιλαμβάνονταν στη βάση δεδομένων τους, ζητώντας την ηλεκτρονική τους συγκατάθεση προκειμένου να συνεχίσουν να επικοινωνούν με ηλεκτρονικά μέσα μαζί τους. Ηταν μία βεβιασμένη ενέργεια που αποσκοπούσε στη «νομιμοποίηση» της βάσης δεδομένων που είχαν δημιουργήσει τα προηγούμενα χρόνια αυτοί οι φορείς, συχνά μάλιστα με αδιαφανή μέσα. Μια ενέργεια που εντέλει είχε τα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα από τα επιδιωκόμενα. Η μαζική (κατά)χρηση ηλεκτρονικών διευθύνσεων συνέβαλε στη συνειδητοποίηση σε συλλογικό επίπεδο της άγνοιας που έχει ο πολίτης για το πώς πληροφορίες που τον αφορούν συλλέγονται καθημερινά, χρησιμοποιούνται και διαβιβάζονται σε τρίτους.
Τα ζητήματα ιδιωτικότητας απασχολούν τον νομοθέτη περισσότερο από μισό αιώνα. Η επίγνωση της αλματώδους εξέλιξης της τεχνολογίας και της συλλήβδην αποδοχής και χρήσης της από την κοινωνία έχει οδηγήσει σε πύκνωση και ενίσχυση των ρυθμίσεων, ιδίως σε επίπεδο Ε.Ε., θέτοντας στο επίκεντρο την προστασία του ατόμου στο ψηφιακό περιβάλλον. Βιώνουμε τη μετάβαση στην κοινωνία της «έκθεσης», όπου το άτομο «επιλέγει» να μοιραστεί, συχνά με τους πάντες, προσωπικά δεδομένα και στοιχεία της ιδιωτικής ζωής του. Ο νομοθέτης αντιλαμβάνεται τους κινδύνους που εγκυμονεί αυτή η δυστοπική πραγματικότητα και θέτει ως ακρογωνιαίο λίθο της προστασίας του ατόμου την έννοια της «διαφάνειας». Ο πολίτης έχει το δικαίωμα εκ του νόμου να λάβει όλη εκείνη την ενημέρωση που απαιτείται προκειμένου να κατανοήσει και να (συν)αποφασίσει τον ακριβή τρόπο και σκοπό για τον οποίο θα χρησιμοποιηθούν τα προσωπικά του δεδομένα. Η ενημέρωση αυτή πρέπει να πραγματοποιείται κατά το στάδιο συλλογής των προσωπικών δεδομένων, αλλά και σε κάθε μεταγενέστερο στάδιο ο πολίτης έχει το δικαίωμα να απευθυνθεί στον εκάστοτε φορέα και να ζητήσει σχετική ενημέρωση ή/και να εναντιωθεί στη χρήση των προσωπικών του δεδομένων. Τα δικαιώματα αυτά εδράζονται σε συγκεκριμένους κανόνες δικαίου, η δε εφαρμογή αυτών ελέγχεται από την αρμόδια ανεξάρτητη αρχή ή και τα δικαστήρια.
Αντίστοιχες υποχρεώσεις ενημέρωσης αλλά και δικαιώματα των προσώπων υφίστανται και στις περιπτώσεις που το άτομο-πολίτης γίνεται αποδέκτης κλήσεων, μηνυμάτων εμπορικής ή και άλλης επικοινωνίας. Εάν αναγνωρίζεται το δικαίωμα κάποιου να διαφημίσει προϊόντα ή υπηρεσίες ή/και να διαδώσει ιδέες, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται το δικαίωμα του ατόμου να μη γίνεται στόχος ποικίλης διαφήμισης χωρίς να τηρούνται οι κανόνες και προϋποθέσεις που έχει θέσει η νομοθεσία, όπως η συγκατάθεση ή η ύπαρξη προγενέστερης συναλλακτικής σχέσης του ατόμου με τον διαφημιζόμενο ή το έννομο συμφέρον αυτού να προβεί σε διάδοση μιας πληροφορίας, κρινόμενο όμως και αξιολογούμενο σε κάθε περίσταση. Το άτομο, λοιπόν, έχει το δικαίωμα να απευθυνθεί στον εκάστοτε φορέα, προκειμένου ν’ ασκήσει τα δικαιώματά του, ο δε φορέας οφείλει να ενεργήσει επί του αιτήματος εντός μηνός από την παραλαβή του. Εάν δεν το πράξει, η νομοθεσία προβλέπει τη δυνατότητα υποβολής καταγγελίας στην Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα και άσκησης δικαστικής προσφυγής.
Η τεχνολογία εξελίσσεται διαρκώς και μαζί με αυτήν ο τρόπος που αλληλοεπιδράμε και επικοινωνούμε μεταξύ μας. Ο αντίκτυπος από τη λήψη ενός ανεπιθύμητου μηνύματος ηλεκτρονικής επικοινωνίας μπορεί να προκαλεί μεγάλη ενόχληση ή και να φαίνεται εκ πρώτης όψεως αμελητέος για έναν πολίτη. Ολες αυτές οι διάσπαρτες πληροφορίες που μας αφορούν αποτελούν πολύ μικρές ψηφίδες, που, όμως, αν συνδυαστούν μεταξύ τους, συνθέτουν το «ψηφιδωτό» της προσωπικότητάς μας, το προφίλ μας και μας καθιστούν διάφανους, ελέγξιμους ή/και χειραγωγήσιμους. Οπως δίδασκε ο Σπύρος Σημίτης, το δικαίωμα του πληροφοριακού αυτοκαθορισμού, δηλαδή το δικαίωμα να μπορούμε να (συγ)καθορίζουμε και να ελέγχουμε τη χρήση των προσωπικών μας δεδομένων, είναι όρος απαρέγκλιτος σε ένα δημοκρατικό πολίτευμα. Είναι δικαίωμα του πολίτη, αλλά και στοιχείο της ποιότητας της δημοκρατίας.
*Ο κ. Απόστολος Κ. Βόρρας είναι εταίρος και επικεφαλής Δικαίου Προσωπικών Δεδομένων και Νέων Τεχνολογιών στη δικηγορική εταιρεία KBVL (Deloitte Legal Network), υπ. διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αιγαίου.
