«Η θάλασσα είναι εξίσου βαθιά, τόσο στη νηνεμία όσο και στην καταιγίδα», έχει γράψει ο Αγγλος ποιητής Τζον Νταν, αλλά δεν πρόσθεσε ότι μια καταιγίδα μπορεί να φέρει σημαντικές μεταβολές στα βάθη της θάλασσας. Αυτό ακριβώς συνέβη στο λιμάνι του Βόλου, καθώς οι δύο κακοκαιρίες («Daniel» και «Elias») συσσώρευσαν χιλιάδες τόνους φερτών υλικών, με αποτέλεσμα να μειωθούν τα λειτουργικά βάθη ακόμη και κατά δύο μέτρα. Την αποτύπωση του βυθού του λιμένα έκανε η Υδρογραφική Υπηρεσία του Πολεμικού Ναυτικού, η οποία από το 1906 διεξάγει υδρογραφήσεις στο υποθαλάσσιο ανάγλυφο της Ελλάδος, καταγράφει ναυάγια, συμβάλλει στην ασφάλεια ναυσιπλοΐας και αξιοποιεί πληροφορίες και δεδομένα για την παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών που σχετίζονται με τους τομείς της υδρογραφίας, της ναυτικής χαρτογραφίας, της ναυτιλίας και της στρατιωτικής ωκεανογραφίας. Σε παγκόσμιο επίπεδο έχει χαρτογραφηθεί μόνο το 12% του θαλάσσιου βυθού, αλλά στην Ελλάδα, χάρη στην έγκαιρη αξιολόγηση της σημασίας της καταγραφής, έχει καταγραφεί μεγαλύτερο ποσοστό από τον παγκόσμιο μέσο όρο.
Ο Βόλος κατά τον 19ο αιώνα υπήρξε ένα από τα βασικότερα λιμάνια της χώρας σε ό,τι αφορά τις εξαγωγές και ιδιαίτερα για την εξαγωγή καπνού. Δεν είναι τυχαίο ότι ήταν το πρώτο ελληνικό λιμάνι που χαρτογραφήθηκε από την Υδρογραφική Υπηρεσία αμέσως μετά την ίδρυσή της (1905). Οι πρώτες υδρογραφήσεις διεξήχθησαν το 1906 και το 1908 εκδόθηκε ο πρώτος χάρτης, ο οποίος περιελάμβανε την αγκυροβολία στην περιοχή του Παγασητικού Κόλπου και ήταν ο πρώτος ελληνικός χάρτης καταγραφής βυθών και ένας από τους παλαιότερους σε παγκόσμιο επίπεδο.
«Πριν από την ανακάλυψη των δορυφορικών μετρήσεων (GPS), ο προσδιορισμός των σημείων μέτρησης των βαθών γινόταν με ταυτόχρονες διοπτεύσεις από δύο σημεία στην ξηρά. Oταν γινόταν η μέτρηση βάθους, στη λέμβο υψωνόταν ένα σημαιάκι. Τότε πραγματοποιούνταν ταυτόχρονη διόπτευση από δύο διαφορετικά γνωστά σημεία της ξηράς προς τη βάρκα. Το σημείο τομής των διοπτεύσεων προσδιόριζε το ακριβές σημείο βαθυμετρίας που αποτυπωνόταν στον χάρτη», εξηγεί στην «Κ» ο Στέργιος Πούλιος, πλοίαρχος Π.Ν., υποδιοικητής της Υδρογραφικής Υπηρεσίας.
Η Ελλάδα, ως χώρα με μεγάλη ναυτική παράδοση που «αγκαλιάζεται» από τη θάλασσα, ήταν μία από τις πρώτες παγκοσμίως που κατάλαβαν την αναγκαιότητα της ίδρυσης υδρογραφικού γραφείου. Το 1905 δημιουργήθηκε το Υδρογραφικό Γραφείο στο Γενικό Επιτελείο Ναυτικού, ενώ ο Διεθνής Υδρογραφικός Οργανισμός ιδρύθηκε το 1919, με τη χώρα μας να αποτελεί ιδρυτικό μέλος. Σήμερα, μεταξύ άλλων, συνεργάζεται με εκπαιδευτικά ιδρύματα, τόσο του εσωτερικού όσο και του εξωτερικού. Παρότι η Ελλάδα δεν διαθέτει μεταπτυχιακό πρόγραμμα υδρογραφίας, τα στελέχη της Υδρογραφικής Υπηρεσίας διδάσκουν σε σχολές και βοηθούν στις εκπαιδεύσεις αξιωματικών από άλλες χώρες. Μάλιστα, τον επόμενο μήνα, στο πλαίσιο διμερούς συμφωνίας, θα έρθουν Τυνήσιοι στην Ελλάδα προκειμένου να εκπαιδευτούν σε αυτόν τον τομέα.
920 ναυάγια
Η Υδρογραφική Υπηρεσία έχει καταγράψει και τα ναυάγια που βρίσκονται στα ελληνικά πελάγη. Στον ελληνικό θαλάσσιο χώρο υπάρχουν καταγεγραμμένα 850 ναυάγια σκαφών και 70 πολεμικά ναυάγια. Μέσα στις αρμοδιότητές της, επίσης, είναι η μελέτη, η προετοιμασία, η έκδοση και η διάθεση ναυτικών χαρτών – ναυτιλιακών εκδόσεων και βοηθημάτων σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή, η ενημέρωση των ναυτιλλομένων για θέματα ναυσιπλοΐας, η μέτρηση της κυκλοφορίας των ρευμάτων, η έκδοση των μηνυμάτων NAVTEX, ενώ παρέχει και στοιχεία στο Πολεμικό Ναυτικό και γενικότερα στις Ενοπλες Δυνάμεις για τη διεξαγωγή των ναυτικών επιχειρήσεων. Ακόμη και ύστερα από ένα σεισμό η Υδρογραφική είναι απαραίτητη, καθώς θα πρέπει να ελεγχθεί ο βυθός και να εντοπιστούν τυχόν μεταβολές.
Το Πολεμικό Ναυτικό, σήμερα, διαθέτει τα υδρογραφικά πλοία «Ναυτίλος», «Πυθέας», «Στράβων» και «Aκατος 14», και μία μονάδα παράκτιας υδρογραφίας, η οποία είναι ευέλικτη αφού κινείται οδικώς. Συνολικά εργάζονται 200 άτομα, αλλά η χαρτογράφηση των βυθών είναι μια επίπονη εργασία που, όπως δήλωσαν οι άνθρωποι του χώρου στην «Κ», «δεν τελειώνει ποτέ και πρέπει συνεχώς να συμπληρώνεται, καθώς ένα φυσικό φαινόμενο, όπως στην περίπτωση του Βόλου, ή κάποια έργα ενδέχεται να φέρουν αλλαγές». Βέβαια, όπως μας εξήγησαν, στον ελληνικό βυθό δεν υπάρχουν πολλές σημαντικές αλλαγές, γι’ αυτό και χαρακτήρισαν την περίπτωση του Βόλου «πρωτοφανή».
Ακόμη και ύστερα από ένα σεισμό, η Υδρογραφική είναι απαραίτητη, καθώς θα πρέπει να ελεγχθεί ο βυθός και να εντοπιστούν τυχόν μεταβολές.
«Βλέποντας το ανάγλυφο του βυθού μπορεί να προσδιοριστεί η μεταβολή του. Μέσα από τις υδρογραφήσεις οι αντίστοιχοι επιστήμονες μπορούν να προβλέψουν τις μεταβολές και να προτείνουν έργα», υπογράμμισε ο κ. Πούλιος.
Από το 2004 η Υ.Υ. διανέμει σε παγκόσμιο επίπεδο ηλεκτρονικούς ψηφιακούς χάρτες για την περιοχή ευθύνης της, συμβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο στην ασφάλεια ναυσιπλοΐας και σύμφωνα με τα παγκόσμια πρότυπα.
«Πρόκειται για μία υπηρεσία ιδιαιτέρως σημαντική, τόσο για την ασφάλεια της ναυσιπλοΐας όσο και, γενικότερα, για την Ελλάδα. Η χώρα μας έχει υπογράψει τη σύμβαση για την ασφάλεια της ζωής στη θάλασσα (SOLAS: Safety of Life at Sea) και αποτελεί συμβατική υποχρέωση μιας χώρας που έχει υπογράψει αυτή τη σύμβαση να διαθέτει υδρογραφική υπηρεσία. Η Υδρογραφική Υπηρεσία του Πολεμικού Ναυτικού εκπροσωπεί την Ελλάδα και στον Παγκόσμιο Υδρογραφικό Οργανισμό», τόνισε ο Δημήτρης Ευσταθίου, υποναύαρχος Π.Ν., διοικητής της Υδρογραφικής Υπηρεσίας.
Από το 2026 και σταδιακά μέχρι το 2030, ο ναυτιλλόμενος θα μπορεί να χρησιμοποιεί νέους καινοτόμους ηλεκτρονικούς χάρτες. Θα είναι σε θέση να λαμβάνει πληροφορίες σε πραγματικό χρόνο και να βλέπει τρισδιάστατα στα συστήματα ναυτιλίας του το πραγματικό μεταβαλλόμενο βάθος της περιοχής του λόγω παλίρροιας, τον καιρό της περιοχής όπου πλέει, το ύψος κύματος, περιοχές περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος, θαλάσσια θηλαστικά και άλλες πληροφορίες. Η παραγωγή των νέων βοηθημάτων, στην οποία η Υ.Υ. πρωτοστατεί, μια και είναι ανάμεσα στις υπηρεσίες των πρώτων πέντε χωρών που τα έχουν αξιοποιήσει δοκιμαστικά, θα οδηγήσει την παγκόσμια ναυτιλία σε περαιτέρω βελτίωση της ασφάλειας πλόων, στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και στην εξοικονόμηση καυσίμων μέσω βελτιστοποίησης της σχεδίασης πλου και στη βιώσιμη ανάπτυξη. Σταδιακά, οι έντυποι ναυτιλιακοί χάρτες θα αντικατασταθούν από τους ηλεκτρονικούς.
165 νέες καταγραφές
Πριν από περίπου ένα χρόνο, κατατέθηκαν από τη χώρα μας στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών σοβαρά γεωχωρικά δεδομένα. Πρόκειται για το εθνικό γεωγραφικό λεξικό, στο οποίο υπάρχουν 90.000 εγγραφές με όλα τα τοπωνύμια του ελληνικού χώρου (σε ελληνικά, λατινικά, δευτερεύουσες ονομασίες, ιστορικές κ.λπ.). Ανάμεσα σε αυτές περιλαμβάνονται και 165 υποθαλάσσιοι γεωμορφολογικοί σχηματισμοί, οι οποίοι καταγράφηκαν για πρώτη φορά.
Σπουδαία είναι η συνεισφορά της Υδρογραφικής Υπηρεσίας και σε θέματα εξωτερικής πολιτικής. Οπως μας πληροφόρησαν τα στελέχη της, η υπογραφείσα συμφωνία ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Αίγυπτο για την οριοθέτηση της ΑΟΖ υπεγράφη με βάση ένα χάρτη που είχε χαράξει η υπηρεσία τους. Επιπλέον, παρείχε τεχνική υποστήριξη για την επέκταση της χωρικής θάλασσας στο Ιόνιο, από τα έξι στα δώδεκα ναυτικά μίλια. Πρόσφατα η Υ.Υ. υποστήριξε με γεωχωρικά δεδομένα, για την περιοχή ανάπτυξης και περιπολίας των πλοίων, το στρατηγείο της επιχείρησης «Ασπίδες» που βρίσκεται στη Λάρισα, στην οποία συμμετέχει η χώρα μας με τη φρεγάτα «Υδρα».
«Θάλαττα γνώναι» αναγράφεται στον θυρεό της Ελληνικής Υδρογραφικής Υπηρεσίας, και η γνώση της θάλασσας αποδεικνύεται εξαιρετικά απαραίτητη. Πρόκειται για τη γνώση που αντανακλάται στην προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, στην ασφάλεια της ναυσιπλοΐας, σε επιστημονικό και εθνικό επίπεδο. Παράλληλα, αναδεικνύει τη σημασία των θαλασσών και των υδάτινων οδών στις ζωές μας.