Λαμπρό ή ζοφερό το μέλλον των Πανεπιστημίων μας; Εμπορευματοποίηση ή ίσες ευκαιρίες; Με αφορμή τη ρύθμιση των μη κρατικών πανεπιστημίων που έγινε πρόσφατα και τις μεγαλοστομίες, τις κοινοτυπίες και τα ηρωικά «όχι» που ακούστηκαν, φοβάμαι, ότι αυτό που δε συζητήθηκε καθόλου είναι ο στρατηγικός σχεδιασμός της ελληνικής Ανώτατης Εκπαίδευσης για το 2050, δηλαδή, μια γενιά μετά. Ας το επιχειρήσουμε, λοιπόν, μαζί, εσείς οι ψύχραιμοι αναγνώστες και ο υπογράφων που έχει αφιερώσει τη ζωή του στο ελληνικό δημόσιο Πανεπιστήμιο και το Εθνικό Σύστημα Υγείας.
Ο στόχος: να γίνουμε διεθνείς πρωταγωνιστές στην εκπαίδευση και σοβαροί συντελεστές της Κοινωνίας της Γνώσης, να βρεθούμε στην πεντάδα των Ευρωπαϊκών χωρών που προσελκύουν φοιτητές και ερευνητές από όλο τον κόσμο, να προσθέσουμε στο brand Greece τον ακαδημαϊκό προορισμό δίπλα στον τουριστικό και τον διατροφικό. Μπορούμε; Ασφαλώς, ναι! Δείτε το παράδειγμα της Ιατρικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. Στο διεθνές προπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών που ιδρύσαμε τρία χρόνια πριν, έχουμε φοιτητές από 33 χώρες που ήδη αντλούν μεγαλύτερη αξία από τα δίδακτρα που καταβάλουν και που εμείς αξιοποιούμε για τον εκσυγχρονισμό της Σχολής. Ο,τι πέτυχε η Ιατρική δεν το μπορούν τα Πολυτεχνεία ή οι Φιλοσοφικές μας; Ασφαλώς, ναι!
Τα μέσα: δημόσια και ιδιωτικά Πανεπιστήμια, δημόσια και ιδιωτικά σχολεία όλων των βαθμίδων, δημόσια και ιδιωτικά Ερευνητικά Κέντρα και Κέντρα Αριστείας, όλα σε ένα ενιαίο Εθνικό Σύστημα Παιδείας με χαρακτηριστικά την πολυσυλλεκτικότητα, την αριστεία και την εξειδίκευση στα σύγχρονα πεδία γνώσης.
Τα έχουμε; Σε μεγάλο βαθμό, ναι! Δείτε τις διαπρεπείς πορείες που διαγράφουν διεθνώς Έλληνες μηχανικοί, γιατροί, επιστήμονες της πληροφορικής και άλλων ειδικοτήτων που σπούδασαν εδώ σε ένα μικτό (όπως παντού στον πολιτισμένο κόσμο) Σύστημα δημόσιων και ιδιωτικών Εκπαιδευτικών Μονάδων από το νηπιαγωγείο μέχρι την τριτοβάθμια. Μπορούμε να εξασφαλίσουμε το μέλλον αυτού το Συστήματος μόνο με δημόσιες επενδύσεις; Ασφαλώς, όχι! Δεν το κάνουν οι ιστορικοί ηγέτες της παγκόσμιας παιδείας, δεν το έκαναν ούτε και οι ανερχόμενες δυνάμεις, όπως η Φινλανδία και η Νότια Κορέα που διακρίνονται για τις επιδόσεις τους.
Ο δρόμος: το Εθνικό Σύστημα Παιδείας που ρυθμίζει, προδιαγράφει ποιοτικά κριτήρια και ελέγχει κρατικές και μη κρατικές εκπαιδευτικές μονάδες σε όλες τις βαθμίδες. Οι σκοποί του είναι τρεις, παράλληλοι, ισοβαρείς και συνεργατικοί:
1. Να εξαφανίσει τον λειτουργικό αναλφαβητισμό (δείτε την έκθεση της ΑΔΙΠΠΔΕ) που μαστίζει την ελληνική κοινωνία από την πρωτοβάθμια κιόλας εκπαίδευση και καθιστά τουλάχιστον υποκριτικά τα περί ίσων ευκαιριών στο πανεπιστήμιο,
2. Να εκπαιδεύει στο υψηλότερο διεθνές επίπεδο νέους επιστήμονες, ερευνητές, δασκάλους και εξειδικευμένους επαγγελματίες, οποιασδήποτε καταγωγής, εθνικότητας και ιθαγένειας,
3. Να προβάλλει το National Education System of Greece και την Ελλάδα ως παγκόσμιας εμβέλειας ακαδημαϊκό προορισμό, δηλαδή, να προσελκύει στην χώρα τα καλύτερα μυαλά και να πολλαπλασιάζει την ισχύ της.
Το Εθνικό Σύστημα Παιδείας, όπως και το Εθνικό Σύστημα Υγείας (το πόσο αναγκαίος ο ανασχεδιασμός του ΕΣΥ είναι άλλη συζήτηση) δε διακρίνουν μεταξύ κρατικών και μη κρατικών φορέων. Είναι «εθνικά» και όχι «κρατικά», γιατί αναγνωρίζουν ότι εδώ και αιώνες πολιτειακής και πολιτιστικής εξέλιξης, το κράτος και οι ιδιώτες τείνουν να συνεργάζονται αντί να αντιμαχούν. Είναι «συστήματα» και όχι κρατικές υπηρεσίες, γιατί είναι πολυπαραγοντικά, σύνθετα και εξελισσόμενα. Είναι και αναγκαία, γιατί χωρίς αυτά καμία σύγχρονη κοινωνία δεν είναι βιώσιμη.
Ο χρόνος: χθες! Η Ελλάδα έχει ήδη καθυστερήσει. Βρίσκεται μόλις στην 26η θέση ανάμεσα στους ευρωπαϊκούς προορισμούς σπουδών, πολύ πίσω από χώρες όπως η Ιταλία, η Ισπανία και η Πορτογαλία. Γιατί άραγε; Φταίνε κι εδώ οι «ύπουλοι» ιδιώτες που αντιστρατεύονται το λαϊκό συμφέρον; Ή μήπως η άτολμη, η συντεχνιακή, η φυγόπονη νοοτροπία ορισμένων δήθεν υπηρετών του Δημοσίου; Προσωπικά, πάντως, ως δια βίου λειτουργός του δημόσιου Πανεπιστημίου και πρωταγωνιστής της σημασίας του για την Ελλάδα και τους Έλληνες, έχω βρει εμπόδια μόνο από τέτοιους ανθρώπους!
Ο λόγος: για να επιβιώσει και να αναπτυχθεί η χώρα μας χρειάζεται την εκπαίδευση ως ανεξάρτητη πηγή ισχύος και οικονομικής ανάπτυξης, αλλά και ως συντελεστή επιτυχίας για τους υπόλοιπους τομείς, όπως η διατροφή, η υψηλή τεχνολογία ή οι ιατρικές υπηρεσίες. Από τη φύση της η εκπαίδευση έχει υπερεθνικό χαρακτήρα και προσελκύει παγκόσμιο ενδιαφέρον. Για να αναπτυχθούμε οικονομικά θα πρέπει να στηριχθούμε και στα πτυχία, όπως και στα καινοτόμα προϊόντα και στις τεχνολογίες που παράγουμε και όχι μονάχα ως προνομιακή γη δίπλα στο κύμα. Κάθε φορά που ευρωπαϊκές ή αμερικάνικες εταιρίες επενδύουν ή αναθέτουν έργο σε Ελληνες επιστήμονες, η προστιθέμενη αξία που μας ωφελεί όλους είναι πολλές φορές μεγαλύτερη από αυτή που διεκδικούμε σερβίροντας χταποδάκι, ούζο και χωριάτικη.
Ο επίλογος: είμαι σίγουρος ότι δε σας διασκέδασα, ελπίζω όμως ότι σας απέσπασα λιγάκι από το ψευτοδίλημμα του «ναι» ή του «όχι» στα μη κρατικά πανεπιστήμια. Οπως καταλάβατε, με δυο φτωχές λέξεις και μερικές κραυγές ούτε η χώρα ούτε τα Πανεπιστήμια μας θα πάνε μπροστά. Και σας διαβεβαιώνω ότι τα χρειαζόμαστε όσο σχεδόν τίποτε άλλο!
* Ο κ. Κυριάκος Αναστασιάδης είναι Καθηγητής Καρδιοχειρουργικής ΑΠΘ