«Δεν υπάρχει τίποτα στη δικογραφία που να υποδηλώνει ότι σε οποιαδήποτε από τα δεκαέξι περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας η αστυνομία της Τιφλίδας προσπάθησε να αναλύσει τη συμπεριφορά του G.K. [σ.σ. του δράστη] υπό το πρίσμα του τι θα μπορούσε να προμηνύει τις ενέργειές του», τόνισε πριν από λίγους μήνες το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) στην απόφαση Gaidukevich κατά Γεωργίας. «[Οι Αρχές] δεν προέβησαν ούτε καν στις στοιχειώδεις ενέργειες που να καταδεικνύουν ότι διενήργησαν αξιολόγηση κινδύνου. (…) Φαίνεται ότι ασχολήθηκαν αποκλειστικά με το ερώτημα αν θα έπρεπε να εκκινήσουν ποινική δίωξη εναντίον του V.», υπογράμμισε το δικαστήριο στην απόφαση Υ και άλλοι κατά Βουλγαρίας. Τα τελευταία χρόνια πληθαίνουν οι αποφάσεις του ΕΔΔΑ στις οποίες διαπιστώνονται παραβιάσεις της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) λόγω αποτυχίας των επιμέρους εθνικών αρχών. Σε αρκετές από αυτές τις υποθέσεις η κατάληξη ήταν τραγική.
Αποτελεί πλέον πάγια νομολογία του δικαστηρίου του Στρασβούργου ότι οι εθνικές αρχές υποχρεούνται στη λήψη των απαραίτητων επιχειρησιακών μέτρων για την προστασία οποιουδήποτε προσώπου του οποίου η ζωή κινδυνεύει από τη βία άλλου ατόμου, εάν «γνωρίζουν ή οφείλουν να γνωρίζουν την ύπαρξη πραγματικού και άμεσου κινδύνου» για τη ζωή του. Πότε, όμως, ισχύει αυτό; Το δικαστήριο επισημαίνει αρχικά ότι οι Αρχές (ιδίως οι αστυνομικές) πρέπει να ανταποκρίνονται αμέσως στις καταγγελίες περί ενδοοικογενειακής βίας. Μόλις περιέλθουν οι ισχυρισμοί εις γνώσιν τους, οφείλουν να ελέγξουν την ύπαρξη κινδύνου διενεργώντας «προληπτική» και «ολοκληρωμένη» εκτίμηση του κινδύνου. Εξάλλου, η αξιολόγηση αυτή δεν μπορεί να διενεργείται στο κενό, αλλά λαμβάνοντας δεόντως υπόψη το ιδιαίτερο πλαίσιο της ενδοοικογενειακής βίας, τη δυναμική της φύση.
Για το ζήτημα της αξιολόγησης και διαχείρισης κινδύνου, η πιο συναφής διεθνής διάταξη είναι το άρθρο 51 της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης, του πιο σημαντικού διεθνούς κειμένου προστασίας των γυναικών ενάντια στη βία. Kαθιστά σαφές ότι η μέριμνα για την ασφάλεια του θύματος πρέπει να βρίσκεται στο επίκεντρο κάθε παρέμβασης σε περιστατικά έμφυλης βίας εις βάρος των γυναικών και θεσπίζει την υποχρέωση των εθνικών αρχών, συμπεριλαμβανομένης της αστυνομίας, να αξιολογούν αποτελεσματικά και να διαχειρίζονται τον κίνδυνο για την ασφάλεια που αντιμετωπίζει ένα συγκεκριμένο θύμα. Πολλοί δράστες απειλούν τα θύματά τους με σοβαρή βία, συμπεριλαμβανομένου του θανάτου, και έχουν ασκήσει βία ήδη στο παρελθόν. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε κάθε αξιολόγηση να λαμβάνεται υπόψη η πιθανότητα επαναλαμβανόμενης βίας, ιδίως θανατηφόρας βίας.
Εξάλλου, η κατανόηση της έμφυλης διάστασης της βίας εις βάρος των γυναικών, της δυναμικής της εξουσίας και του ελέγχου που χαρακτηρίζει την ενδοοικογενειακή βία πρέπει να είναι αναπόσπαστα στοιχεία της απόκρισης των Αρχών. Τα εργαλεία εκτίμησης κινδύνου θα πρέπει να διαπνέονται από μια προσέγγιση που να αναγνωρίζει τις ιστορικά άνισες σχέσεις ισχύος μεταξύ ανδρών και γυναικών, και οι αρμόδιες αρχές δεν θα πρέπει να βασίζονται στην εκτίμηση του κινδύνου αποκλειστικά με βάση την αντίληψη του ίδιου του θύματος, η οποία, λόγω της ιδιαίτερης κατάστασης, ενδέχεται να μην είναι πλήρως αντικειμενική.
Η GREVIO, το ανεξάρτητο ελεγκτικό όργανο της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης, έχει καλέσει πολλές φορές τις εθνικές αρχές κρατών να αναπτύξουν ολοκληρωμένα εργαλεία αξιολόγησης και διαχείρισης κινδύνου και να επιμορφώσουν τους φορείς που θα κληθούν να τα εφαρμόσουν.
Τέλος, κάτι σημαντικό, επειδή μεταφέρεται ορισμένες φορές η εσφαλμένη θέση ότι για να διενεργηθεί αξιολόγηση κινδύνου θα πρέπει να έχει προηγηθεί επίσημη καταγγελία (μήνυση) του θύματος στις Αρχές: η προστασία των θυμάτων δεν υπόκειται σε προϋποθέσεις ή άλλες διατυπώσεις! Η αξιολόγηση και διαχείριση κινδύνου δεν πρέπει να εξαρτάται από το κατά πόσον το θύμα υπέβαλε ή όχι καταγγελία στις αστυνομικές αρχές. Η υποχρέωση αποτελεσματικής εκτίμησης και αξιολόγησης του κινδύνου που ενέχει μια κατάσταση ενδοοικογενειακής βίας βαρύνει τους θεσμοθετημένους φορείς, όχι το θύμα.
* Η κ. Μαρία-Ανδριανή Κωστοπούλου είναι δικηγόρος, αν. διευθύντρια ΙΜΔΑ, πρόεδρος της GREVIO.