«Λατρεύω τη φωνή της Σωτηρίας Μπέλλου. Αν η ζωή μου ήταν τραγούδι, θα ήταν το “Σαν απόκληρος γυρίζω” του Βασίλη Τσιτσάνη. Κάποιες μέρες, όταν χρειάζομαι μερικές “ανάσες”, το παίζω στο μπουζούκι και το τραγουδάω». Στρέφει την κάμερα προς την απέναντι πλευρά του γραφείου, για να δω τα μουσικά του όργανα, κιθάρα και μπουζούκια, και τις παρτιτούρες του. Ο Δημήτρης Γιαννόπουλος δεν έχει ακόμη κλείσει τα πενήντα του χρόνια, αλλά έχει διαγράψει μια εντυπωσιακή πορεία. Οχι στη μουσική, αν και απόφοιτος ωδείου, αλλά στην ιατρική. Πήρε πτυχίο από το Πανεπιστήμιο Αθηνών και έφυγε για τις ΗΠΑ, εκεί όπου «οι σπόροι των ιδεών φυτεύονται πιο εύκολα από οπουδήποτε αλλού και φυτρώνουν», όπως λέει. Ειδικεύτηκε στην επεμβατική καρδιολογία. Σήμερα είναι καθηγητής και επικεφαλής του Κέντρου Καρδιαγγειακής Ανάνηψης στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Μινεσότα. Επίσης, είναι διεθνώς γνωστός ως «ο μάγος της ECPR», δηλαδή της εξωσωματικής καρδιοαναπνευστικής αναζωογόνησης, μια και το πρωτόκολλο που σχεδίασε και εφαρμόζει με την ομάδα του κερδίζει τον πιο αμείλικτο αντίπαλο σε περιστατικά καρδιακής ανακοπής: το ρολόι – μειώνοντας τον χρόνο παρέμβασης και αυξάνοντας τα ποσοστά επιβίωσης. Δεν είναι τυχαίο ότι η δουλειά του παρουσιάστηκε πρόσφατα σε πολυσέλιδο ρεπορτάζ –με εξώφυλλο μάλιστα– στο New York Times Magazine.
– Πώς βρεθήκατε στην ιατρική, κ. Γιαννόπουλε;
– Είμαι τρίτη γενιά γιατρός. Ο παππούς μου ήταν παθολόγος και η γιαγιά μου από τις πρώτες οδοντιάτρους στην Ελλάδα. Οι γονείς μου ακολούθησαν τον ίδιο δρόμο: παιδίατρος ο πατέρας μου, οδοντίατρος η μητέρα μου. Στα χρόνια της χούντας έφυγαν για το Λονδίνο, για να κάνουν ειδικότητα. Εκεί γεννήθηκα εγώ, το 1974. Λίγο μετά τη Μεταπολίτευση, το 1976, επιστρέψαμε στην Αθήνα. Μεγάλωσα στου Μακρυγιάννη. Από το δωμάτιό μου έβλεπα την Ακρόπολη.
– Οπότε ήταν ανάγκη… γονιδιακή να γίνετε κι εσείς γιατρός;
– Αγαπούσα τη Φυσική. Οι γονείς μου δεν με πίεσαν, αλλά με οδήγησαν στην ιατρική με τον τρόπο τους. «Αφού είσαι τόσο καλός μαθητής, γιατί δεν δηλώνεις ιατρική, έστω για έναν χρόνο, για να δεις αν σου αρέσει;» μου είπαν. Και μου άρεσε. Πολύ! Συνειδητοποίησα πόσο σημαντικό είναι να μπορείς να βοηθάς τους ανθρώπους άμεσα και αποτελεσματικά. Από τότε έτσι βλέπω αυτό που κάνω: όχι ως επάγγελμα, αλλά ως αποστολή, ως χρέος.
– Στις ΗΠΑ γιατί πήγατε;
– Γιατί αυτό που είχα στο μυαλό μου, δηλαδή να συνδυάσω την καρδιολογία με την επείγουσα ιατρική και την αναζήτηση νέων επιστημονικών εργαλείων, δεν γινόταν εδώ. Από το 2005 λαμβάνω επιχορηγήσεις για την έρευνά μου από τα εθνικά ινστιτούτα υγείας των ΗΠΑ. Εχουν περάσει από τα χέρια μου περίπου 80 εκατ. δολάρια. Ομως, δεν είναι μόνο οικονομικό το θέμα, είναι και το περιβάλλον, οι διαδικασίες. Στην Αμερική, ακόμη κι ένας ξένος επιστήμονας, παντελώς άγνωστος, μόνο με τις ικανότητές του και τη δουλειά του ανοίγει πόρτες και βρίσκει ευκαιρίες. Υπάρχει γόνιμο έδαφος ώστε οι ιδέες να φυτεύονται εύκολα και να φυτρώνουν. Σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, και ιδιαίτερα στην Ελλάδα, ακόμη σε μεγάλο βαθμό μετρούν άλλα: οι πολιτικές διασυνδέσεις, οι γνωστοί, τα παρεάκια.
Ξεκινήσαμε το 2013 να «χτίζουμε» ένα νέο πρωτόκολλο εξωσωματικής καρδιοαναπνευστικής αναζωογόνησης και σήμερα έχουμε δικές μας κινητές μονάδες και εξοπλισμό.
– Δεν υπάρχουν, δηλαδή, γέφυρες με την πατρίδα; Είναι ανέφικτο επί της ουσίας το λεγόμενο brain gain για επιστήμονες όπως εσείς;
– Είναι μύθος θα έλεγα. Η διάθεσή μας να προσφέρουμε είναι δεδομένη. Αλλά στην Ελλάδα, ίσως δεν μας θέλουν στην πραγματικότητα· αυτή είναι η δική μου αίσθηση. Τι να σας πω; Οτι έχω στείλει εδώ και μήνες email στον νέο πρύτανη του Πανεπιστημίου Αθηνών με συγχαρητήρια για την ανάληψη των καθηκόντων του και προτάσεις για το πώς θα μπορούσαμε να συνεργαστούμε ώστε να εκπαιδεύσουμε Ελληνες φοιτητές πάνω στο αντικείμενό μου και δεν έλαβα απάντηση; Οι πρυτάνεις του Χάρβαρντ και του Τζον Χόπκινς απαντούν αμέσως και ο κ. Γεράσιμος Σιάσος δεν μπήκε καν στον κόπο να γράψει δυο λέξεις. Τι νόμιζε; Οτι θέλω να γίνω καθηγητής; Δεν έχω τέτοια πρόθεση, είμαι καθηγητής εδώ. Να αξιοποιηθεί η εμπειρία μου στην πατρίδα μου θα ήθελα. Σώζουμε ζωές Αμερικανών. Γιατί να μη σώζουμε και Ελλήνων; Αντιστοίχως, αναπάντητα έμειναν και τα emails μου προς τους τελευταίους τρεις ή τέσσερις υπουργούς Υγείας.
– Εχετε απευθυνθεί και στον κ. Αδωνι Γεωργιάδη;
– Οχι, μόνο στους προκατόχους του. Εκρινα πως είναι ανώφελο να ξαναπροσπαθήσω.
– Πώς θα περιγράφατε αυτό που κάνετε, ώστε να το κατανοήσουν και όποιοι δεν έχουν την απαραίτητη επιστημονική κατάρτιση;
– Κάθε χρόνο περίπου 1 εκατ. άνθρωποι παθαίνουν καρδιακή ανακοπή σε εξωνοσοκομειακό περιβάλλον – 400.000 μόνο στις ΗΠΑ και 500.000 στην Ευρώπη. Η καρδιακή ανακοπή, δηλαδή η αιφνίδια απώλεια καρδιακής λειτουργίας, συνήθως συνεπάγεται θάνατο, αφού η δραστηριότητα του εγκεφάλου σταματάει άμεσα και η βλάβη λόγω έλλειψης οξυγόνου (τα κύτταρά του είναι ιδιαίτερα ενεργοβόρα και καταναλώνουν πολύ οξυγόνο) εδραιώνεται. Γι’ αυτόν τον λόγο, εάν δεν αρχίσουν αμέσως οι μαλάξεις στο πλαίσιο ΚΑΡΠΑ (καρδιοαναπνευστικής αναζωογόνησης) ή αλλιώς CPR, μέσα στο πρώτο πεντάλεπτο, η πρόγνωση δεν είναι καλή: σοβαρές ζημιές προκαλούνται στον εγκέφαλό μας αν μείνει έως επτά λεπτά χωρίς να οξυγονώνεται. Πολλές φορές αιτία της ανακοπής είναι η θρόμβωση των στεφανιαίων αρτηριών, ένα έμφραγμα που οδηγεί σε κοιλιακή μαρμαρυγή. Στο 50%-70% αυτών των περιστατικών είναι αδύνατον να επαναφέρουμε την καρδιά με ΚΑΡΠΑ, γιατί το αίμα δεν μπορεί να περάσει από τις βουλωμένες αρτηρίες. Αν όμως εξασφαλιστεί με τεχνητά μέσα η επαναφορά της κυκλοφορίας του, άρα και της άρδευσης του εγκεφάλου του ασθενούς, μας δίνεται ο χρόνος να ασχοληθούμε αργότερα με τη διάνοιξη των στενώσεων των αρτηριών του. Υπάρχει, βέβαια, εδώ και δεκαετίες το ECMO, το σύστημα εξωσωματικής οξυγόνωσης της κυκλοφορίας μέσω μεμβράνης, που παίρνει το αίμα με σωλήνα από την καρδιά, το οξυγονώνει και το «επιστρέφει» μέσα από τη μηριαία αρτηρία. Υποκαθιστά ουσιαστικά την καρδιά και τους πνεύμονες για να κρατήσει στη ζωή τον ασθενή όσο θα «ξεβουλώνουμε» τις αρτηρίες του. Το πρόβλημα είναι ότι χρειάζεται χρόνο, δεν μπορεί να γίνει γρήγορα.
– Σ’ αυτή την πρόκληση αποφασίσατε να εστιάσετε εσείς;
– Ακριβώς. Σκεφτήκαμε με την ομάδα μου πώς θα εξελίξουμε το ECMO ώστε να παρεμβαίνουμε με τη μεγαλύτερη δυνατή ταχύτητα. Ξεκινήσαμε το 2013 να «χτίζουμε» ένα νέο πρωτόκολλο ECPR, εξωσωματικής καρδιοαναπνευστικής αναζωογόνησης. Σήμερα, χάρη σε μια δωρεά από το Helmsley Trust, ύψους 20,4 εκατ. δολαρίων, έχουμε δικές μας κινητές μονάδες και εξοπλισμό, με τον συνεργάτη μου Τζέισον Μπάρτος έχουμε εκπαιδεύσει γιατρούς και νοσηλευτές και συνεργαζόμαστε με τέσσερα νοσοκομεία. Καλύπτουμε τρία εκατομμύρια πληθυσμού και χρειαζόμαστε σχεδόν επτά λεπτά από τη στιγμή που θα βρεθούμε δίπλα σε έναν ασθενή μέχρι να εξασφαλίσουμε την καρδιοαναπνευστική υποστήριξή του. Το ποσοστό επιβίωσης είναι πλέον επτά φορές μεγαλύτερο.
Το πιο δύσκολο κομμάτι της δουλειάς
– Για την προσωπική σας ζωή, ποιο είναι το κόστος αυτής της «αποστολής»;
– Τα πρώτα τρία χρόνια είχα εφημερία κάθε μέρα στο νοσοκομείο. Ακόμη και σήμερα δουλεύω περίπου 6.500 ώρες ετησίως. Αν σκεφτείτε ότι ο χρόνος έχει 8.760 ώρες, καταλαβαίνετε πόση κούραση και πίεση συνεπάγεται αυτό που κάνω. ∆εν το σκέφτομαι ως κόστος, όμως. Αυτό το ταξίδι μού δίνει πολλή χαρά και ικανοποίηση. Εκπαιδεύω νέους ανθρώπους από όλο τον κόσμο, εξερευνούμε ένα νέο πεδίο, ανοίγουμε δρόμους. Το πιο δύσκολο κομμάτι, πάντως, στη δουλειά μου ήταν και παραμένει ένα: να ενημερώνω τους συγγενείς των ασθενών –μητέρες, συζύγους, παιδιά– όταν παρά τις προσπάθειές μας δεν καταφέρνουμε να σώσουμε κάποιους συνανθρώπους μας. Η καρδιακή ανακοπή έρχεται απροειδοποίητα, χτυπάει τη ζωή μιας οικογένειας σαν κεραυνός. Αυτό δεν συνηθίζεται με κανέναν τρόπο ούτε γίνεται ευκολότερο όσα χρόνια κι αν περάσουν.
– Τα παιδιά σας στερήθηκαν την παρουσία σας λόγω της δουλειάς σας;
– Η Ελιάννα και ο Νίκος, που είναι δεκαεπτά και δεκαπέντε ετών αντίστοιχα σήμερα, ήταν πάντα η προτεραιότητά μου. Προσπαθούσα να τους αφιερώνω ποιοτικό χρόνο, αυτό έχει σημασία. Από πιτσιρίκια έρχονταν μαζί μου σε πολλά περιστατικά. Εχουν δει περισσότερα περιστατικά ΚΑΡΠΑ από αρκετούς γιατρούς και νοσηλευτές!
– Αρα ετοιμάζεται και η τέταρτη γενιά γιατρών;
– Πιθανότατα. Η κόρη μου ήδη λέει πως θέλει να σπουδάσει ιατρική. Χάρηκε πολύ και με το θέμα των New York Times. Οχι τόσο για την έντυπη έκδοση, όσο για το σχετικό βίντεο στο TikTok της εφημερίδας, αφού εκατομμύρια άνθρωποι βλέπουν όσα ανεβαίνουν εκεί. «Τελικά, μπαμπά, you are a big deal», μου είπε. (Γέλια)