Στάση πρώτη: «Βλέπεις αυτό το σπίτι στο τέλος της πράσινης πλαγιάς; Ο άνθρωπος που το έχει, κράτησε όλη την περιοχή παρθένα, αρνούνταν να την πουλήσει όσα και να του έδιναν. Τώρα το κληρονόμησε ο γιος του και το πουλάει έναντι 1,5 εκατ. Τελείωσε και αυτό».
Στάση δεύτερη: «Οταν ξεκίνησε να χτίζεται αυτό το σπίτι, κόβοντας τις φίδες (σ.σ. θαμνοκυπάρισσα), έγινε καταγγελία στον ιδιοκτήτη και κατέληξε στα δικαστήρια. Εχασε τα δικαστήρια αλλά το σπίτι ολοκληρώθηκε, μη ρωτάς πώς. Και τώρα μπάζωσε το πλάτωμα που υπήρχε για τα αυτοκίνητα που κατέβαιναν στην παραλία και δεν επιτρέπει στον κόσμο να κατέβει. Οποτε πάει κάποιος, βάζει τους μπράβους του και τον διώχνουν».
Στάση τρίτη: «Δες αυτό το υπόσκαφο κτίριο. Εχει σχεδόν 90 μέτρα πρόσοψη, σαν σούπερ μάρκετ. Ακολούθησαν ακόμη τρία υπόσκαφα, δες πώς έχουν κάνει την πλαγιά».
Στάση τέταρτη: «Εδώ χτίστηκαν τρία κτίρια πάνω στη γραμμή του λόφου. Εριξαν τα μπάζα τους και έθαψαν το μονοπάτι. Κατέστρεψαν 200 μέτρα ξερολιθιές, που επίσης απαγορεύεται».
Στάση πέμπτη: «Εδώ που βρισκόμαστε είναι υγρότοπος. Βλέπεις ότι έχουν μπει μέσα οι οικοδομές. Ο ένας από αυτούς τραβούσε με αντλίες το νερό για μέρες για να μπορέσει να χτίσει».
Η Τόνια Παντελαίου, μέλος της Κίνησης Πολιτών Πάρου και του Πολιτιστικού Συλλόγου Αγκαιριάς, οδηγεί νευρικά. Σε κάθε στροφή του δρόμου έχει και μια ιστορία, όλες δυσάρεστες. Κάποιες φαίνονται με γυμνό μάτι, άλλες θα χρειάζονταν περισσότερο χρόνο. Ακόμα όμως κι αν δεν υπήρχε η ιδιότυπη «ξενάγηση», δεν είναι δύσκολο να αντιληφθείς την έκταση της καταστροφής που έχει ήδη συντελεστεί στην Πάρο. Σχεδόν ολόκληρο το νησί –τρίτο σε μέγεθος στις Κυκλάδες– είναι χτισμένο: αλλού κάπως πιο αραιά και αλλού σε βαθμό που να θυμίζει τα προάστια της Αττικής, αλλά με κυκλαδίτικα σπίτια.
Η οικοδόμηση συνεχίζεται με ξέφρενο ρυθμό. Τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ πριν από μία εβδομάδα έδειξαν ότι η Πάρος είναι για πέμπτη χρονιά πρώτη στις Κυκλάδες σε αριθμό νέων οικοδομικών αδειών. Αλλά πλέον έχει ξεπεράσει τη Μύκονο και τη Σαντορίνη στα τετραγωνικά στα οποία αυτές οι νέες άδειες αντιστοιχούν. Κύρια αιτία για την αύξηση της δόμησης είναι το είδος των κτιρίων που χτίζονται: ως επί το πλείστον βίλες, που ανεγείρονται για να μισθωθούν βραχυχρόνια ή να πωληθούν. Ή ξενοδοχεία.
Η κατάσταση είναι τέτοια που ακόμη και οι επαγγελματίες του χώρου ανησυχούν. «Ανοιξα το μεσιτικό μου γραφείο στην Πάρο το 2003 και έζησα όλη την αλλαγή. Από το 2017 μέχρι σήμερα, με εξαίρεση μια μικρή περίοδο κάμψης κατά την πανδημία, η Πάρος χτίζεται συνεχώς, σε σημείο που έχει πια αλλάξει πρόσωπο», λέει η Φιλία Γρηγοράσκου, πρόεδρος του Συλλόγου Μεσιτών Αστικών Συμβάσεων Πάρου – Αντιπάρου. «Σήμερα χτίζονται μεγάλα σπίτια με σκοπό την εκμετάλλευση. Αγοραστές είναι Γάλλοι, Ιταλοί, Ισραηλινοί, Ελβετοί, εσχάτως και από τις ΗΠΑ. Ανθρωποι υψηλού μορφωτικού και οικονομικού επιπέδου, πολλοί από τους οποίους αγοράζουν με σκοπό να εκμεταλλευθούν το ακίνητο ή να το πουλήσουν σε μεγαλύτερη τιμή σε λίγα χρόνια. Μπορεί να είναι η δουλειά μου –και ο άνδρας μου είναι μηχανικός–, αλλά θεωρώ ότι η κατάσταση αυτή είναι επικίνδυνη, δεν θα μείνει τίποτα. Είναι πλέον εκτός κλίμακας όλο αυτό που συμβαίνει, σε βαθμό που αναρωτιέμαι πώς θα μπορούσε να “μαζευτεί”. Θέλει πολύ αυστηρούς νόμους και περιορισμούς – είμαι σίγουρη όμως ότι το κράτος δεν το βλέπει έτσι».
«Η ζωή έχει γίνει πανάκριβη. Τον πρώτο λόγο τον έχει το χρήμα, οι ντόπιοι έχουμε χάσει τον έλεγχο. Εχουμε χάσει την ποιότητα ζωής μας».
Ομοίως ανησυχούν και οι ντόπιοι μηχανικοί, όπως ο Γιώργος Ευριπιώτης. «Φέτος θα εκδοθούν περισσότερες από 1.000 άδειες, ενώ βρίσκονται σε εξέλιξη ταυτόχρονα περί τις 350 οικοδομές σε Πάρο και Αντίπαρο. Επειδή όλοι γνωρίζουν ότι έχει ξεκινήσει η εκπόνηση του τοπικού πολεοδομικού σχεδίου, τρέχουν όλοι να βγάλουν άδειες, όπως είχε γίνει τη δεκαετία του ’80 με την Επιχείρηση Πολεοδομικής Ανασυγκρότησης. Η κατάσταση είχε ήδη επιδεινωθεί από τότε που αποφασίστηκε να γίνει διεθνές το αεροδρόμιο της Πάρου – πολλοί έρχονται και αγοράζουν χωρίς καλά καλά να ξέρουν πού είναι η Πάρος στον χάρτη. Για εμένα, πάντως, η μεγαλύτερη ζημιά στο νησί γίνεται από τα υπόσκαφα. Για να κατασκευαστούν, σκάβουν σε βάθος 15 μέτρων, κόβουν τις πλαγιές. Ως αποτέλεσμα, περιοχές που ήταν κάποτε παρθένες έχουν πλέον φοβερή αλλοίωση, δεν υπάρχει φυσικό ανάγλυφο».
Ενώθηκαν οι οικισμοί
Η υπερδόμηση έχει πλέον φέρει τα προβλήματα των πόλεων στο κυκλαδίτικο νησί. «Οι οικισμοί είχαν κάποτε όρια – τώρα από την Παροικιά έως το Παράσπορο έχει γίνει ένα ενιαίο πράγμα. Ολα αυτά δεν είναι χωρίς συνέπειες», λέει ο Ηλίας Πετράκης, ιδιοκτήτης μιας μικρής ξενοδοχειακής μονάδας με τη σύζυγό του (και μέλος τόσο του «Αρχίλοχου» όσο και της Κίνησης Πολιτών του νησιού). «Το καλοκαίρι η Παροικιά υποφέρει από κυκλοφοριακό, χρειάζεσαι μία ώρα για να διασχίσεις τον περιφερειακό από τη μια άκρη της πόλης στην άλλη. Και βέβαια δεν μπορούν να γίνουν νέοι δρόμοι, γιατί παντού γύρω από την Παροικιά είναι χτισμένα. Είναι εντυπωσιακό το πόσο έχει αλλάξει το νησί τα τελευταία πέντε χρόνια. Νομίζω κάποιες φορές ότι ζούμε μια δυστοπία».
Η ταχεία αλλαγή που βρίσκεται σε εξέλιξη στην Πάρο έχει και κοινωνικές προεκτάσεις. Το νησί μετατρέπεται σε ένα σκηνικό –για όποιον έλκει ο τουρισμός αυτού του είδους–, ενώ οι ντόπιοι νιώθουν ολοένα και περισσότεροι ξένοι στον τόπο τους. «Μέχρι το 2000 κάναμε καλή ζωή», λέει ο Νίκος Τσουνάκης, ιδιοκτήτης ταβέρνας στις Κολυμπήθρες. «Το ’80 και το ’90 ο τουρισμός έφερνε πολύ χρήμα, αλλά ήταν πιο ρομαντικά. Τώρα το νησί είναι στον δρόμο της Μυκόνου και της Σαντορίνης. Η ζωή έχει γίνει πανάκριβη. Τον πρώτο λόγο τον έχει το χρήμα, οι ντόπιοι έχουμε χάσει τον έλεγχο. Εχουμε χάσει την ποιότητα ζωής μας, έχουμε προβλήματα πρωτόγνωρα: κυκλοφοριακό, σκουπίδια, νερό, μέχρι και εγκληματικότητα που δεν γνωρίζαμε τι είναι. Παράλληλα έχει χαθεί η νησιωτικότητα, ο τρόπος ζωής μας. Βλέπεις ανθρώπους με κατάθλιψη. Αλλαξε και η κοινωνία: μέσα στη Νάουσα δεν ζει πια κανένας, νοίκιασαν όλοι τα σπίτια τους για μαγαζιά. Ούτως ή άλλως βέβαια δεν θα μπορούσες πια να ζήσεις από τον θόρυβο, όλη η Νάουσα είναι ένα μαγαζί».
Ο Σεβαστιανός Αναγνωστόπουλος είναι γεωπόνος, ασχολείται με την περιποίηση κήπων στο νησί. Το πατρικό του βρίσκεται στη Σάντα Μαρία. «Εδώ, στη Μεγάλη Σάντα Μαρία (Αλυκή) και στη Μικρή Σάντα Μαρία μέχρι το ’80 υπήρχαν από πέντε σπίτια. Η μεγάλη αλλαγή ήρθε το ’90. Στην αρχή έχτιζαν κάποιοι για εξοχικά, να έρχονται το καλοκαίρι. Το 2000 ήρθαν κατασκευαστές και έχτιζαν βίλες για να τις πουλάνε ως εξοχικά. Τώρα έχουν έρθει οι επενδυτές, που αγοράζουν γη και χτίζουν για να τα νοικιάζουν και με τα χρήματα που παίρνουν να αγοράσουν και να χτίσουν κι άλλο. Εγώ δεν συντηρώ σχεδόν κανέναν κήπο σπιτιού που να μη νοικιάζεται. Οι βίλες που χτίζονται είναι τόσο πολλές που από πέρυσι έχουν αρχίσει και πέφτουν οι τιμές μίσθωσης γιατί υπάρχει υπερπροσφορά. Δουλειά υπάρχει πολλή, δεν είναι όμως πια ο τόπος μου».
Ο κ. Αναγνωστόπουλος εκτιμά ότι η μακρά περίοδος εκπόνησης του τοπικού πολεοδομικού σχεδίου χωρίς να έχει επιβληθεί αναστολή δόμησης θα λειτουργήσει καταλυτικά για το νησί. «Oταν κάτι βρίσκεται υπό εκπόνηση ή διαβούλευση για τέσσερα ή πέντε χρόνια, ο σκοπός είναι να πουληθεί τζάμπα. Oσοι φοβούνται ότι θα απαγορευτεί η δόμηση στην περιοχή τους και δεν μπορούν να χτίσουν οι ίδιοι, θα πουλήσουν. Μετά θα έρθουν οι επενδυτές και θα εκδώσουν τόσες οικοδομικές άδειες που θα χτίζουν για δέκα χρόνια. Αυτό το κράτος δεν έχει άλλο πόλο ανάπτυξης από την οικοδομή, να χτίσουμε τα πάντα και να κονομήσουμε, αυτό είναι το μόνο που καταλαβαίνουν».
«Πούλα, πούλα…»
«Πούλα, πούλα…»Οι συγκρούσεις με την τοπική κοινωνία είναι πολλές: από την αυθαίρετη «οικειοποίηση» παραλιών και τους μελισσοκόμους που τους διώχνουν από παντού γιατί πέφτουν οι μέλισσες στις πισίνες· έως τους ηλικιωμένους που δέχονται πιέσεις να πουλήσουν τα σπίτια τους από τους ιδιοκτήτες των υπερπολυτελών κατοικιών που χτίστηκαν κοντά τους. Δύο τέτοιες περιπτώσεις τέθηκαν υπ’ όψιν της «Κ» από ανθρώπους που υφίστανται διαρκείς παρενοχλήσεις, συχνά με τη διακριτική συνέργεια των τοπικών αρχών. Oι ιστορίες τους δεν δημοσιοποιούνται για την προστασία τους. Αρκεί η φράση μιας ηλικιωμένης γυναίκας: «Εχουμε φτάσει να νιώθουμε ξένοι στο σπίτι μας».
Υπάρχει ακόμη περιθώριο για κάτι διαφορετικό; Ο Κώστας Μπιζάς ανήκει στην «ομάδα» δημάρχων στις Κυκλάδες που εκλέχθηκαν επειδή έχουν ένα διαφορετικό όραμα για το νησί, σημάδι ότι η τοπική κοινωνία δεν πιστεύει πια ότι «όλα βαίνουν καλώς». «Ο τουρισμός ήταν ευλογία για την Πάρο. Από το ’70 έδωσε εισοδήματα, μπόρεσαν οι άνθρωποι να φτιάξουν τα σπίτια τους, να δημιουργήσουν καταλύματα και εστιατόρια, να σπουδάσουν τα παιδιά τους, να βελτιώσουν το βιοτικό τους επίπεδο. Δυστυχώς όλα αυτά έγιναν χωρίς σχέδιο. Ο καθένας έφτιαχνε οτιδήποτε, οπουδήποτε. Το βλέπαμε όλοι να συμβαίνει και σκεφτόμασταν ότι έπρεπε να βρεθεί ένας τρόπος να προστατέψουμε τα βουνά, τις παραλίες, την παραδοσιακή αρχιτεκτονική των οικισμών. Δυστυχώς δεν τα καταφέραμε. Οι ντόπιοι δεν είχαμε αντιστάσεις. Ταυτόχρονα το κράτος άφησε ανεξέλεγκτη την ανάπτυξη».
Ο κ. Μπιζάς εκτιμά ότι η Πάρος βρίσκεται πλέον σε οριακό σημείο. «Βλέπουμε τις αγοραπωλησίες της γης, τον αριθμό των οικοδομικών αδειών. Oλα δείχνουν ότι η κατάσταση θα χειροτερεύσει. Θα γεμίσει όλη η Πάρος με σπίτια και ξενοδοχεία και οι επισκέπτες θα φεύγουν με αρνητικές εμπειρίες. Πρέπει να μπει ένας φραγμός. Ισως αυτόν τον ρόλο να παίξει το υπό εκπόνηση τοπικό πολεοδομικό σχέδιο. Πρέπει οπωσδήποτε να προστατέψουμε όση αγροτική γη έχει απομείνει. Eχουμε πέντε οινοποιεία, πρέπει να τα βοηθήσουμε να παραμείνουν. Πρέπει όμως να μας ακούσει η κυβέρνηση: δεν θέλουμε ΕΣΧΑΣΕ και ΕΠΣ (σ.σ. στρατηγικές επενδύσεις ή επενδύσεις μέσω ειδικών πολεοδομικών σχεδίων). Δεν θέλουμε άλλα υπόσκαφα. Γίνεται ζημιά, πρέπει να σταματήσει. Δεν θέλουμε να μισθωθούν κάποιες παραλίες. Με βάση τον νέο νόμο για τον αιγιαλό, γνωμοδοτήσαμε πρόσφατα στο υπουργείο Οικονομικών ότι δεν θέλουμε να μισθωθεί η Μικρή Σάντα Μαρία. Πριν από λίγες ημέρες, η Κτηματική Υπηρεσία μάς ζήτησε να γνωμοδοτήσουμε και πάλι, επειδή κατατέθηκε κάποια επιχειρηματική πρόταση».
«Θα πάμε αλλού»
Οσον αφορά τα όσα εκτυλίχθηκαν πέρυσι στις παραλίες της Πάρου, ο κ. Μπιζάς είναι απόλυτος. «Αν ο δήμος και η Κτηματική είχαν ασκήσει τον ρόλο τους, δεν θα υπήρχε ανάγκη να γίνει Κίνηση Πολιτών. Προχθές υπέγραψα 11 αποφάσεις αποβολής που μου έστειλε η Κτηματική για υποθέσεις του περυσινού καλοκαιριού. Τι νόημα έχει να ζητάμε από έναν επιχειρηματία να αποσυρθεί από αυτό που είχε καταλάβει την προηγούμενη σεζόν; Το έχει ήδη κάνει από το φθινόπωρο. Μετά την εκλογή μου με έχουν προσεγγίσει πολλοί, πιέζουν για διευκολύνσεις σε δραστηριότητες που δεν ταυτίζονται με το κοινό αίσθημα και την κοινή λογική. Eχουν έρθει εδώ για να επενδύσουν κι αν τους πούμε «όχι», απειλούν ότι θα πάνε αλλού. Τους λέω “λυπάμαι, αλλά δεν μπορώ να σας βοηθήσω”».
Η αφύπνιση της παριανής κοινωνίας
Αυτό που διαφοροποιεί την Πάρο από τις υπόλοιπες Κυκλάδες είναι η σταδιακή ενεργοποίηση της κοινωνίας της. Πέρυσι το νησί πρωτοστάτησε στα κινήματα για τις ελεύθερες παραλίες, με το τοπικό κίνημα να συγκεντρώνει εκατοντάδες μόνιμους κατοίκους σε κάθε εκδήλωση διαμαρτυρίας. Οπως πρώτοι απέδειξαν (μέσω ψηφιακών μέσων), επιχειρηματίες του νησιού είχαν καταλάβει με ομπρελοκαθίσματα τα πάντα, οικειοποιούμενοι παράνομα μεγάλες παραλίες του νησιού.
Σήμερα θα γίνει εκδήλωση διαμαρτυρίας στον Φάραγγα, όπου κάποιος έχει φράξει τη δίοδο για την παραλία, έφτιαξε μόλο και πλακοστρώνει τα βράχια μπροστά από το σπίτι του.
Φέτος τον χειμώνα οι εκδηλώσεις διαμαρτυρίας για διάφορες ασχήμιες που συμβαίνουν στο νησί συνεχίστηκαν. Η πρώτη έγινε στη Βαγιά, εκεί όπου μπροστά σε μια πολυδιαφημισμένη βίλα χτίστηκε ένας τοίχος στο μισό μέτρο από τη θάλασσα. Η δεύτερη θα γίνει σήμερα στον Φάραγγα, όπου κάποιος έχει φράξει τη δίοδο για την παραλία, έφτιαξε μόλο και πλακοστρώνει τα βράχια μπροστά από το σπίτι του. «Το σημαντικό είναι ποιοι διοργανώνουν αυτές τις εκδηλώσεις: τοπικοί σύλλογοι των περιοχών αυτών, που για χρόνια ασχολούνταν μόνο με πολιτιστικά θέματα και τώρα δραστηριοποιούνται και για τα κακώς κείμενα», λέει η Τόνια Παντελαίου, «ψυχή» της διοργάνωσης σειράς σεμιναρίων στο νησί ενόψει της κατάρτισης του νέου πολεοδομικού σχεδίου.
«Η υπόθεση των παραλιών άφησε μια παρακαταθήκη στο νησί», λέει ο Δαμιανός Γαβαλάς, καθηγητής στο τμήμα Σχεδίασης Προϊόντων και Συστημάτων του Πανεπιστημίου Αιγαίου και ενεργό μέλος της Κίνησης Πολιτών Πάρου. «Αλλαξε η ηγεσία του δήμου, ενώ στις δύο μεγαλύτερες παρατάξεις εξελέγησαν δημοτικοί σύμβουλοι πολλοί καινούργιοι άνθρωποι που ασχολήθηκαν πρώτη φορά με τα κοινά μέσα από την υπόθεση των παραλιών. Παράλληλα, οι σύλλογοι του νησιού αναγεννώνται, νέοι άνθρωποι ασχολούνται για πρώτη φορά. Νομίζω ότι η νέα δημοτική αρχή έχει καλές προθέσεις, αλλά θα αντιμετωπίσει μεγάλες δυσκολίες. Η απληστία είναι τέτοια που έχουν γίνει πρωτόγνωρα πράγματα. Πράγματα που και εμείς οι ίδιοι αναρωτιόμαστε με ποιο τρόπο θα μπορούσαν να “μαζευτούν”».