Στη δημόσια συζήτηση για το κράτος δικαίου και τις επιδόσεις του στην Ελλάδα ακούμε πολύ περισσότερη κριτική και ελάχιστες τεκμηριωμένες προτάσεις ουσίας για τη βελτίωσή του.
Κι όμως κάτι που δεν είναι τόσο γνωστό είναι ότι ήδη από την προηγούμενη κυβερνητική θητεία η Ελλάδα σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχεδίασε και υλοποιεί το μεγαλύτερο και σημαντικότερο ιστορικά –σε εύρος και βάθος– σχέδιο μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων για τη βελτίωση του κράτους δικαίου και της απονομής δικαιοσύνης στη χώρα μας.
Ο συνολικός προϋπολογισμός του ανέρχεται σε 493 εκατ. ευρώ με έργα ψηφιοποίησης διαδικασιών και αρχείων, νέων δικαστικών κτιρίων, καλύτερης στελέχωσης και κατάρτισης δικαστικών λειτουργών και δικαστικών βοηθών, και συνολικά 9 μεταρρυθμίσεις με 21 μεταρρυθμιστικά ορόσημα, εκ των οποίων 11 έχουν ήδη ολοκληρωθεί.
Η κριτική επομένως που ασκείται από κάποια φόρα, όπως η εγχώρια και η ευρωπαϊκή αντιπολίτευση του Ευρωκοινοβουλίου, γίνεται με καθαρά πολιτικές σκοπιμότητες και αγνοεί ή αδιαφορεί για το βασικότερο: ότι η χώρα μας έχει ήδη αναλάβει την «ιδιοκτησία» της δικαστικής μεταρρύθμισης σε στενή συνεργασία με την ίδια την Ευρωπαϊκή Ενωση, από την οποία και αξιολογείται διαρκώς.
Για να είμαστε καθαροί, οι αδικαιολόγητες καθυστερήσεις στη Δικαιοσύνη ισοδυναμούν με de facto αρνησιδικία. Το γεγονός ότι η Ελλάδα εξακολουθεί να κατατάσσεται στην 146η θέση διεθνώς στον δείκτη για την ταχύτητα απονομής της δικαιοσύνης, διότι μια υπόθεση απαιτεί σχεδόν τριπλάσιο χρόνο για να τελεσιδικήσει στην Ελλάδα συγκριτικά με την υπόλοιπη Ευρώπη, αποτελεί μια επίδοση δικαιοπολιτικά απαράδεκτη για κάθε σύγχρονη φιλελεύθερη δημοκρατία. Δεν μας τιμάει ως χώρα.
Πρέπει όλοι να αναρωτηθούμε: πώς γίνεται η Ελλάδα να έχει πολύ περισσότερους δικαστές –περίπου 37 ανά 100.000 κατοίκους– από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο που είναι σχεδόν 18; Να υπάρχουν 217 δικαστικοί σχηματισμοί για την ποινική και πολιτική δικαιοσύνη σε όλη την επικράτεια και να δαπανάμε περισσότερα χρήματα στη Δικαιοσύνη, αναλογικά ως μερίδιο του ΑΕΠ, συγκριτικά με άλλες χώρες της Ε.Ε.; Και ταυτόχρονα η έκδοση αποφάσεων να καθυστερεί τόσο πολύ;
Η απάντηση είναι τόσο προφανής όσο και για οποιαδήποτε άλλη δυσλειτουργία της δημόσιας διοίκησης στη χώρα μας. Ανθρώπινοι πόροι και δομές δεν εντάσσονταν έως σήμερα σε έναν ενιαίο και σύγχρονο δικαστικό χάρτη, με ψηφιακή παρακολούθηση εισερχόμενων και εξερχόμενων υποθέσεων, αξιολόγηση του χρόνου έκδοσης κάθε απόφασης ανάλογα με τη βαρύτητά της, δίκαιη κατανομή της δικαστικής ύλης σε όλους τους δικαστές.
Γι’ αυτό και μια από τις εμβληματικότερες μεταρρυθμίσεις του σχεδίου μας είναι ο νέος δικαστικός χάρτης για την πολιτική και ποινική δικαιοσύνη που σχεδιάζεται με διεθνή τεχνική βοήθεια εδώ και 18 μήνες και βρίσκεται από την Πέμπτη σε δημόσια διαβούλευση στο Opengov.gr.
Τι κάνουμε πρακτικά; Προχωράμε σε ενοποίηση των δύο πρώτων βαθμών απονομής δικαιοσύνης – Ειρηνοδικείων και Πρωτοδικείων. Στο εξής σε κάθε περιφερειακή ενότητα, σε κάθε νομό δηλαδή, θα υπάρχει μόνο ένα κεντρικό Πρωτοδικείο. Μια μεταρρύθμιση που συζητείται από την εποχή του Ελευθέριου Βενιζέλου εδώ και 114 χρόνια.
Μέχρι σήμερα, οι 962 ειρηνοδίκες εκδίκαζαν μόλις το 20% των αστικών υποθέσεων και το υπόλοιπο 80% μαζί με τις ποινικές υποθέσεις σε πρώτο βαθμό το επιφορτίζονταν οι 1.200 πρωτοδίκες. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν σήμερα δικαστικοί σχηματισμοί στη χώρα μας που υποαπασχολούν δικαστές και υπαλλήλους και χειρίζονται 30 έως 40 υποθέσεις τον χρόνο, όταν η μέση ετήσια παραγωγικότητα ενός πρωτόδικη είναι 300 υποθέσεις.
Μια εντελώς άνιση κατανομή εργασίας με υψηλό κόστος σε χρήμα και σε χρόνο εκδίκασης των υποθέσεων και έκδοσης αποφάσεων. Με την ενοποίηση θα δημιουργηθεί μεγαλύτερη «δεξαμενή» δικαστών και θα είναι πλέον 2.100 οι δικαστικοί λειτουργοί που θα δικάζουν το σύνολο των υποθέσεων πρώτου βαθμού (αστικές και ποινικές).
Η μείωση του αριθμού των δικαστικών σχηματισμών από 217 σε 111 γίνεται με αντικειμενικούς κανόνες χωροταξίας και με απόλυτο σεβασμό στις συνταγματικές επιταγές. Κάθε περιφερειακή ενότητα θα έχει στην πρωτεύουσά της ένα δικαστήριο πρώτου βαθμού, το Πρωτοδικείο, με την αρμοδιότητά του να περιορίζεται στα όρια του νομού. Παύει δηλαδή το φαινόμενο ορισμένοι νομοί της χώρας να έχουν περισσότερα του ενός Πρωτοδικεία, τα οποία είχαν ιδρυθεί κάποια στιγμή με εξωδικαστικά κριτήρια, με τοπικές και πολιτικές πιέσεις. Για εθνικούς λόγους πάντως λαμβάνεται ειδική μέριμνα στα σύνορα και στα νησιά (Εβρος, Δωδεκάνησα, Κυκλάδες).
Υπολογίζεται από τους τεχνικούς συμβούλους ότι χάρη στον νέο δικαστικό χάρτη και μόνο από αυτή την παρέμβαση θα μειωθεί ο συνολικός χρόνος εκδίκασης σε όλους τους βαθμούς κατά 30%, δηλαδή κατά 450 ημέρες. Ενώ στόχος μας είναι σωρευτικά μαζί με τις υπόλοιπες μεταρρυθμίσεις να συγκλίνουμε έως το 2027 με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο των 640 ημερών.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο νέος δικαστικός χάρτης εκπονήθηκε μετά από εξαντλητικό διάλογο με όλους τους εμπλεκομένους (δικαστές, δικηγόρους, δικαστικούς υπαλλήλους και τοπικούς φορείς). Κατά τη συζήτηση που ανοίγει πλέον με τη δημόσια διαβούλευση θα αποδειχθεί και στην πράξη –από τη στήριξη που θα λάβει– αν είναι ειλικρινής ή όχι και η αγωνία όσων ανησυχούν για τη λειτουργία των θεσμών και του κράτους δικαίου στη χώρα μας. Ιδού η «Ρόδος», ιδού και ο χάρτης!
*Ο κ. Ακης Σκέρτσος είναι υπουργός Επικρατείας.