Μεταρρύθμιση ιστορικής σημασίας με αλλαγή του δικαστικού χάρτη της ποινικής και πολιτικής δικαιοσύνης και ενσωμάτωση για πρώτη φορά από ιδρύσεως ελληνικού κράτους των ειρηνοδικών στους τακτικούς δικαστές, αποτελεί το νομοσχέδιο της κυβέρνησης για τον νέο δικαστικό χάρτη που παρουσίασαν ο υπουργός Δικαιοσύνης Γιώργος Φλωρίδης και ο υφυπουργός Ιωάννης Μπούγας.
Η εφαρμογή των νέων ρυθμίσεων που πέραν της ενοποίησης ειρηνοδικών και πρωτοδικών, αφορούν στην κατάργηση όλων των ειρηνοδικείων της χώρας, πλην εκείνων σε νησιωτικές και παραμεθόριες περιοχές θα αρχίσει από το νέο δικαστικό έτος τον προσεχή Σεπτέμβριο.
Ο υπουργός Δικαιοσύνης έκανε λόγο για «ιστορική στιγμή» που συμβαίνει ύστερα από 104 χρόνια λειτουργίας της δικαιοσύνης με τη μορφή που υπήρξε ως σήμερα.
Οι αλλαγές στον δικαστικό χάρτη, με την ενοποίηση των ειρηνοδικών στο βασικό σώμα της δικαιοσύνης, αναμένεται να συντομεύσει σε 900 ημέρες από 1.482 που είναι σήμερα τον χρόνο έκδοσης μιας απόφασης.
Οι μεταβολές στον δικαστικό χάρτη έγιναν έπειτα από μελέτες μηνών και κυρίως έπειτα από εμπεριστατωμένη μελέτη που διενήργησε η Παγκόσμια Τράπεζα η οποία ορίστηκε σύμβουλος της κυβέρνησης σε αυτό το έργο.
«Ο νέος δικαστικός χάρτης είναι η ατμομηχανή των μεταρρυθμίσεων στον χώρο της δικαιοσύνης. Θα δώσει ώθηση και θα κρίνει την αποδοτικότητα και των λοιπών μεταρρυθμιστικών παρεμβάσεων, που εξελίσσονται, και οι οποίες θα συμβάλουν συνολικά σε μια νέα εποχή για την ελληνική Δικαιοσύνη» τόνισε ο κ. Φλωρίδης και πρόσθεσε: «Σήμερα, ενοποιούμε τους πρωτοβάθμιους δικαστές, με αναβάθμιση των ειρηνοδικών σε πρωτοδίκες, αφήνοντας πίσω μας την παρωχημένη, αντιπαραγωγική και αχρείαστη διάκρισή τους. Στέλνουμε στην πρώτη γραμμή μάχης 1.000 περίπου πρώην ειρηνοδίκες, οι οποίοι με κατάλληλη κατάρτιση θα μπορούν να κάνουν πλέον το σύνολο της δουλειάς των πρωτοδικών και να δικάζουν ταυτόχρονα ποινικές και πολιτικές υποθέσεις. Ετσι με την ενοποίηση διπλασιάζεται η “δεξαμενή” των δικαστών και θα υπάρχουν πλέον συνολικά 2.100 πρωτοδίκες, με καταλυτική επίδραση στην ταχύτητα έκδοσης των πρωτοβάθμιων αποφάσεων».
Από την πλευρά του ο Ιωάννης Μπούγας επισήμανε ότι ο νέος δικαστικός χάρτης αποτελεί μια τομή στον χώρο της Δικαιοσύνης με την οποία αλλάζει το δικαστικό σύστημα της χώρας. Ο κ. Μπούγας αναφέρθηκε διεξοδικά στο νέο καθεστώς που θα ισχύει από τον ερχόμενο Σεπτέμβριο στη Δικαιοσύνη. Αναλυτικότερα, ο υφυπουργός Δικαιοσύνης σημείωσε πως:
- Ο συνολικός χρόνος έκδοσης τελεσίδικης απόφασης στην Ελλάδα είναι 1.482 ημέρες ενώ ο αντίστοιχος χρόνος στις χώρες του Συμβουλίου της Ευρώπης (CoE) είναι οι 637.
- Λειτουργούν 154 ειρηνοδικεία και 63 πρωτοδικεία. Τα 63 από τα 154 ειρηνοδικεία λειτουργούν στις έδρες των 63 πρωτοδικείων. Συνολικά στον α΄ βαθμό υπάρχουν 217 δικαστικοί σχηματισμοί.
- Οι συνολικά 916 ειρηνοδίκες σε όλη την Ελλάδα δικάζουν μόνο αστικές υποθέσεις έως 20.000 ευρώ, ενώ δεν δικάζουν καθόλου ποινικές υποθέσεις (ιδίως από το 2019 που καταργήθηκαν τα πταίσματα με τον νΠΚ).
- Οι 1.200 πρωτοδίκες δικάζουν αστικές υποθέσεις από 20.001 ευρώ και άνω, καθώς και όλες τις ποινικές υποθέσεις πρώτου βαθμού.
- Μία απόφαση ειρηνοδικείου κοστίζει κατά μέσο όρο 760 ευρώ, ενώ κάθε απόφαση πρωτοδίκη κοστίζει μόλις 380 ευρώ. Το κόστος διαμορφώνεται, σύμφωνα με τους μισθούς των δικαστικών υπαλλήλων, τα λειτουργικά έξοδα και τον χρόνο έκδοσης των δικαστικών αποφάσεων.
Οι βασικοί άξονες του νομοσχεδίου
- Ενοποίηση Πρώτου βαθμού δικαιοδοσίας
- Διαμόρφωση Χωροταξικού Σχεδιασμού (Κεντρικές, Παράλληλες, Περιφερειακές Εδρες, Οργανικές Θέσεις, καταργήσεις μικρών σχηματισμών)
- Μεταφορά διαχειριστικών-διοικητικών αρμοδιοτήτων των Προϊσταμένων Δικαστών στο ΤΑΧΔΙΚ (Ταμείο Χρηματοδοτήσεως Δικαστικών Κτιρίων)
Με την προτεινόμενη ενοποίηση του α΄ βαθμού δικαιοδοσίας:
- Ορίζονται 56 κεντρικά πρωτοδικεία και 7 παράλληλες έδρες αυτών.
- Καταργούνται τα 63 ειρηνοδικεία που βρίσκονται στις έδρες των 63 πρωτοδικείων (56 ειρηνοδικεία των κεντρικών εδρών και 7 ειρηνοδικεία των παράλληλων εδρών). Τα κτίριά τους θα χρησιμοποιούνται ως χώροι του πρωτοδικείου.
- Από τα εναπομείναντα 91 ειρηνοδικεία, τα 48 αναβαθμίζονται σε περιφερειακές έδρες πρωτοδικείου και τα υπόλοιπα 43 καταργούνται τελείως (κλείνουν και σαν κτίρια).
- Θα επέλθει διπλασιασμός των δικαστών Πρώτου Βαθμού (περίπου 2.000 δικαστές α΄ βαθμού),
- Ταχύτερη διεκπεραίωση υποθέσεων
- Ισοκατανομή της ύλης
Ως προς τη χωροταξική διαμόρφωση των δικαστικών σχηματισμών, ανέφερε:
Βασικός κανόνας Ι: Ενα κεντρικό πρωτοδικείο για κάθε Περιφερειακή Ενότητα (πρώην νομός)
Βασικός Κανόνας ΙΙ: Σύνορα και νησιά για εθνικούς λόγους δεν επηρεάζονται
Στις Περιφερειακές Ενότητες όπου υπάρχουν 2 ή 3 πρωτοδικεία, οι έδρες των πρωτοδικείων (πλην της κεντρικής) μετατρέπονται σε παράλληλες με πλήρη καθ’ ύλην αρμοδιότητα.
Συγκεκριμένα, στις Περιφερειακές Ενότητες:
α) Μεσσηνίας (παράλληλη έδρα η Κυπαρισσία)
β) Λακωνίας (παράλληλη έδρα το Γύθειο)
γ) Ηλείας (παράλληλη έδρα η Αμαλιάδα)
δ) Αχαΐας (παράλληλες έδρες το Αίγιο και τα Καλάβρυτα)
ε) Αιτωλοακαρνανίας (παράλληλη έδρα το Μεσολόγγι)
στ) Βοιωτίας (παράλληλη έδρα η Θήβα)
Στις Περιφερειακές Ενότητες:
α) Εβρου διατηρούνται όπως είναι σήμερα τα Πρωτοδικεία Αλεξανδρούπολης και Ορεστιάδας,
β) Πέλλας διατηρούνται όπως είναι σήμερα τα Πρωτοδικεία Εδεσσας και Γιαννιτσών,
γ) Κυκλάδων διατηρούνται όπως είναι σήμερα τα Πρωτοδικεία Σύρου και Νάξου και
δ) Δωδεκανήσου διατηρούνται όπως είναι σήμερα τα Πρωτοδικεία Ρόδου και Κω.
Οι οργανικές θέσεις δικαστών, εισαγγελέων και δικαστικών υπαλλήλων κάθε περιφερειακής ενότητας μεταφέρονται στο κεντρικό πρωτοδικείο.
Στις Παράλληλες Εδρες εξακολουθεί να δικάζεται το σύνολο των υποθέσεων, όπως σήμερα.
Στις Περιφερειακές Εδρες δικάζονται α) όλες οι αστικές υποθέσεις αρμοδιότητας μονομελούς πρωτοδικείου (τακτική-ειδική διαδικασία) που αποτελούν το 80% της δικαστικής ύλης, β) όλες οι ποινικές υποθέσεις αρμοδιότητας μονομελούς πλημμελειοδικείου με την προϋπόθεση να υπάρχει κατάλληλη υποδομή (κυρίως αίθουσες ακροατηρίων).
Περιφέρεια Αττικής (Αθήνα και Πειραιάς)
Στην Αθήνα το Πρωτοδικείο «σπάει» στα δύο. Ειδικότερα:
- Τίθεται σε εφαρμογή ο διαχωρισμός του Πρωτοδικείου Αθηνών (υπό ενιαία διοίκηση) σε Ποινικό, που θα στεγαστεί στην Ευελπίδων, και Πολιτικό με έδρα στη Λουκάρεως, στο κτίριο που στεγάζονται σήμερα το Ειρηνοδικείο Αθηνών και τμήμα του Πρωτοδικείου.
- Στην Αθήνα θα λειτουργήσουν από 16/9/2024 τρία περιφερειακά πρωτοδικεία με έδρες το Μαρούσι, το Κορωπί και το Περιστέρι με πλήρη αρμοδιότητα από 01/01/2026. Μέχρι τότε θα λειτουργούν ως περιφερειακές έδρες πρωτοδικείων με την καθ’ ύλην αρμοδιότητα των πρώην ειρηνοδικείων (20.000 ευρώ). Αντίστοιχα στον Πειραιά θα λειτουργήσουν δύο περιφερειακά πρωτοδικεία με έδρα την Καλλιθέα και τα Μέγαρα.
Επετηρίδα
- Δημιουργία παράλληλης ειδικής επετηρίδας όπου οι ειρηνοδίκες –δικαστές πρώτου βαθμού πλέον– εξελίσσονται έως τον βαθμό του προέδρου Πρωτοδικών.
- Από την ειδική επετηρίδα προβλέπεται, κατόπιν αίτησής του, η μετακίνηση δικαστή (πρώην ειρηνοδίκη) στο τέλος της γενικής επετηρίδας έπειτα από θέσπιση συγκεκριμένων κριτηρίων, αξιολόγηση και απόφαση του Ανώτατου Δικαστικού Συμβουλίου.
- Μισθολογικά, όλοι λαμβάνουν τον ίδιο μισθό με τους συναδέλφους τους της γενικής επετηρίδας, ανάλογα με τα έτη υπηρεσίας στο δικαστικό σώμα.
- Καταργείται η κατεύθυνση ειρηνοδικών στην Εθνική Σχολή Δικαστών και στο εξής προκηρύσσονται εξετάσεις αποκλειστικά για παρέδρους πρωτοδικείου.
- Oλοι οι ειρηνοδίκες θα επιμορφωθούν στην ΕΣΔι (ιδίως σε ζητήματα ποινικού δικαίου), προκειμένου να είναι έτοιμοι για τα νέα τους καθήκοντα.
Ως προς τα καθήκοντα των προϊσταμένων δικαστηρίων:
- Οι υποχρεώσεις του προϊσταμένου ενός δικαστηρίου διακρίνονται στις υπηρεσιακές-δικαιοδοτικές (ανάθεση υπηρεσιών στους δικαστές, γραμματείς, πειθαρχικά κ.λπ.) και διοικητικές-διαχειριστικές (συντήρηση κτιρίων, προμήθειες κ.λπ.).
- Προβλέπεται η αποδέσμευση των προϊσταμένων από τα διαχειριστικά τους καθήκοντα και η αποκλειστική τους ενασχόληση με τα υπηρεσιακά-δικαιοδοτικά.
- Διοικητικά-διαχειριστικά καθήκοντα αναλαμβάνει το ΤΑΧΔΙΚ σε έκαστη εφετειακή περιφέρεια, πάντα υπό την εποπτεία του Συμβουλίου Διευθύνσεως του κάθε δικαστικού σχηματισμού.