«Ανατομία» της ενδοοικογενειακής βίας

Τραυματισμοί οι οποίοι επεξηγούνται με περιγραφές και ιστορίες, αλλά δεν συνάδουν με τα ιατρικά ευρήματα. Ενας σύντροφος που συνοδεύει διαρκώς την ασθενή και δεν την αφήνει να μιλήσει μόνη της στο ιατρικό προσωπικό. Ακόμη και μη σωματικά συμπτώματα, όπως χρόνια γαστρεντερολογικά προβλήματα, άγχος ή κατάθλιψη. Πρόκειται για διαφορετικές ενδείξεις που όλες τους ωστόσο ενδέχεται να υποδηλώνουν κακοποίηση και αυτά ακριβώς τα «σημάδια» καλούνται να διαβάσουν επαγγελματίες υγείας που θα εκπαιδευθούν για τον συγκεκριμένο σκοπό. Μπορεί άλλωστε το κάθε περιστατικό να είναι ξεχωριστό, υπάρχουν όμως μεταξύ τους κοινά χαρακτηριστικά. 

Οπως εξηγεί η Παναγιώτα Μπαλή, κλινική ψυχολόγος με εξειδίκευση στην ψυχιατροδικαστική, υποψήφια διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ και μία από τις εκπαιδεύτριες του προγράμματος, «με δεδομένο ότι ένα μεγάλο ποσοστό των θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας στρέφονται στις υπηρεσίες υγείας, ακόμη και αν δεν έχουν πάντα την πρόθεση να αποκαλύψουν ότι έχουν υποστεί κακοποίηση, οι επαγγελματίες υγείας οφείλουν να διαθέτουν τις κατάλληλες γνώσεις, δεξιότητες, αλλά και να αισθάνονται επαρκείς ότι μπορούν να υποστηρίξουν τα θύματα πέρα από το ιατρικό τους καθήκον».

Αυτή άλλωστε είναι η λογική του ευρωπαϊκού χρηματοδοτούμενου έργου VIPROM (Victim Protection in Medicine) με τίτλο «Αξιοποίηση της πρακτικής γνώσης του ιατρικού προσωπικού για την ενίσχυση της επαφής των επαγγελματιών υγείας με θύματα ενδοοικογενειακής βίας» –Exploiting practical knowledge of medical staff to enhance the multi-professional contact with victims of domestic violence. Το πρόγραμμα έχει ως στόχο του την εκπαίδευση και την εφαρμογή των γνώσεων και των δεξιοτήτων που απαιτούνται για τον εντοπισμό των θυμάτων βίας, αλλά και τον συνολικό χειρισμό αυτών των περιστατικών από τους επαγγελματίες υγείας. Η χώρα μας συμμετέχει στο πρόγραμμα μέσω της Ελληνικής Ψυχιατροδικαστικής Εταιρείας, ενώ στην εκπαίδευση μέσω του VIPROM θα συμμετέχουν νοσηλευτές, μαίες, γυναικολόγοι και οδοντίατροι, αλλά και φοιτητές ιατρικής και οδοντιατρικής. Θα βρίσκονται σε στενή συνεργασία με ιατρικές σχολές, νοσοκομεία, ερευνητικούς οργανισμούς, εκπαιδευτές στην υγεία και οργανώσεις προστασίας θυμάτων από την Αυστρία, τη Γερμανία, την Ιταλία, τη Σουηδία και την Ελλάδα.

Η εκπαίδευση περιλαμβάνει εξοικείωση με τις έννοιες που αφορούν την ενδοοικογενειακή βία, τον εντοπισμό των σημείων που δείχνουν πιθανή βία, την αξιολόγηση του κινδύνου για το θύμα και την απόκτηση δεξιοτήτων επικοινωνίας και ενσυναίσθησης για τη δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης.

Οπως επισημαίνει ο κ. Αθανάσιος Δουζένης, καθηγητής ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ και πρόεδρος της Ελληνικής Ψυχιατροδικαστικής Εταιρείας, η εκπαίδευση περιλαμβάνει εξοικείωση με τις έννοιες που αφορούν την ενδοοικογενειακή βία, τον εντοπισμό των σημείων που δείχνουν πιθανή βία, την αξιολόγηση του κινδύνου για το θύμα και την απόκτηση δεξιοτήτων επικοινωνίας και ενσυναίσθησης για τη δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης. Οπως εξηγεί ο κ. Δουζένης, με βάση το χρονοδιάγραμμα του έργου VIPROM, αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε εξέλιξη η διαδικασία της εκπαίδευσης των εκπαιδευτών, οι οποίοι στη συνέχεια θα προσφέρουν τη γνώση τους και στους επαγγελματίες υγείας, που θα προέρχονται από διάφορα νοσοκομεία και φορείς της Αττικής αρχικά, αλλά θα είναι και φοιτητές της Ιατρικής. «Θα συμμετάσχουν επομένως γιατροί, νοσηλευτές και μαίες που θα επιλεγούν και μπορεί να προέρχονται από οποιοδήποτε νοσοκομείο, το οποίο έχει τμήμα επειγόντων περιστατικών, γιατί γνωρίζουμε πως τα επείγοντα είναι το πρώτο μέρος που μία κακοποιημένη γυναίκα θα επισκεφθεί».

Ο στόχος είναι να εκπαιδεύονται συνεχώς οι επαγγελματίες υγείας και μακροπρόθεσμα, μετά τη λήξη του έργου, προκειμένου να επέλθει ουσιαστική αλλαγή στον τομέα της υγείας και τα θύματα να λαμβάνουν την υποστήριξη και την προστασία που χρειάζονται. «Η εκπαίδευση θα συμβάλει στην πρόληψη και αντιμετώπιση του φαινομένου, αλλά και την πρόληψη των σοβαρών επιπτώσεων της βίας, που μπορεί να είναι ακόμη και η απώλεια ζωής του θύματος», προσθέτει η κ. Μπαλή, επισημαίνοντας ότι διεθνείς πολιτικές αντιμετωπίζουν την ενδοοικογενειακή βία ως σοβαρό ζήτημα δημόσιας υγείας. 

Είναι αναγκαίο οι επαγγελματίες υγείας να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν μη λεκτικές ενδείξεις, όπως ασυνήθιστη συμπεριφορά, δισταγμό του ατόμου να μιλήσει ή έναν σύντροφο που μιλά εκείνος αντί για την ασθενή.

«Το θύμα κακοποίησης ενδέχεται να προσέλθει στο τμήμα επειγόντων περιστατικών ενός νοσοκομείου με τη συνοδεία του κακοποιητή του, παράγοντας που μπορεί να αυξάνει τον φόβο του ή την αγωνία του για την αποκάλυψη της πιθανής κακοποίησης» σχολιάζει η κ. Μπαλή. «Αν λοιπόν υπάρχει σύντροφος που συνοδεύει και υπάρχει οποιαδήποτε υπόνοια ή σημάδι κακοποίησης θα πρέπει να απομακρύνεται, ώστε να δημιουργηθεί ο απαραίτητος χώρος στο θύμα για μιλήσει με ασφάλεια. Στόχος είναι σε περίπτωση που το άτομο αυτό αποτελεί θύμα ενδοοικογενειακής βίας, να λάβει την απαραίτητη υποστήριξη και να είναι ασφαλές. Επιπλέον, είναι αναγκαίο οι επαγγελματίες υγείας να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν μη λεκτικές ενδείξεις, όπως ασυνήθιστη συμπεριφορά, δισταγμό του ατόμου να μιλήσει ή έναν σύντροφο που μιλά εκείνος αντί για την ασθενή. Σε αυτές τις περιπτώσεις είναι εξαιρετικά σημαντικό να μπορούν οι επαγγελματίες υγείας να συνεργαστούν με το θύμα για να αναπτύξουν ένα σχέδιο ασφάλειας, ανεξάρτητα από το αν τελικά θα επιλέξει να εγκαταλείψει στην παρούσα στιγμή τον θύτη ή όχι».

Η Παγκόσμια Εκθεση για το Χάσμα των Φύλων (Global Gender Gap Report) ανέφερε ότι το 31% των γυναικών είχαν βιώσει σωματική ή/και σεξουαλική βία από στενό σύντροφο.

Οπως επισημαίνει η κ. Μπαλή το πραγματικό μέγεθος του φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας και της βίας κατά των γυναικών παραμένει άγνωστο, καθώς φαίνεται ότι οι καταγγελίες είναι πολύ λιγότερες σε σχέση με την πραγματικότητα. Περίπου μία στις τρεις γυναίκες παγκοσμίως βιώνει σωματική ή σεξουαλική βία, συχνά από τον σύντροφο ή τον σύζυγό της. Στις ΗΠΑ, πάνω από μία στις τρεις γυναίκες έχουν υποστεί βιασμό, σωματική βία ή καταδίωξη από στενό σύντροφο στη διάρκεια της ζωής τους. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, ένας στους πέντε ενήλικες βιώνει ενδοοικογενειακή κακοποίηση κατά τη διάρκεια της ζωής του. Στη χώρα μας περίπου μία στις τέσσερις γυναίκες έχει πέσει ή θα πέσει θύμα κακοποίησης κάποια στιγμή στη ζωή της, με το 28% των θυμάτων που έχουν κακοποιηθεί στο παρελθόν να συνεχίζουν να είναι θύματα σε μελλοντικές σχέσεις.

Παράλληλα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) αναφέρει ότι η βία από τους συντρόφους/συζύγους έχει διπλάσιες πιθανότητες να οδηγήσει σε ακούσιες εγκυμοσύνες σε σύγκριση με τις μη βίαιες σχέσεις, ενώ όπως συμπληρώνει η κ. Μπαλή, το 2020, η Παγκόσμια Εκθεση για το Χάσμα των Φύλων (Global Gender Gap Report) ανέφερε ότι το 31% των γυναικών είχαν βιώσει σωματική ή/και σεξουαλική βία από στενό σύντροφο. «Συγκλονίζει το γεγονός ότι μία στις δύο γυναίκες που δολοφονούνται στην Ελλάδα δολοφονούνται από τον σύζυγο ή τον σύντροφό τους, υπογραμμίζοντας τη σοβαρότητα της βίας από στενό σύντροφο στη χώρα μας. Αυτά τα στοιχεία υπογραμμίζουν την επείγουσα ανάγκη για ευαισθητοποίηση και των επαγγελματιών υγείας, αλλά και της κοινωνίας συνολικά, για άμεση πρόληψη και υποστήριξη για την καταπολέμηση του σοβαρού αυτού φαινομένου».