Στις 19:30 η Ιχθυόσκαλα στο Κερατσίνι είναι σχεδόν άδεια. Στην προβλήτα όμως υπάρχει ήπια κινητικότητα. Ανάμεσα στα αραδιασμένα αλιευτικά ξεχωρίζουν ο Παντελής και ο Δημήτρης, αδέρφια και αλιείς 3ης γενιάς, που ετοιμάζονται για την καθημερινή τους αναχώρηση.
«Ξεκίνησε ο παππούς μας με ένα καΐκι, τον “Ταξιάρχη”, τη δεκαετία του 1950. Ο πατέρας μας και ο θείος μας ακολούθησαν τον δρόμο του αλλά εξελίχθηκαν, πήγαν από παραγάδι σε τράτα και στη συνέχεια σε γρι-γρι. Εμείς με τον αδερφό και τον ξάδερφό μου συνεχίσαμε την παράδοση. Νομίζω πως είμαι πάνω στο γρι-γρι από όταν ήμουν 5 χρονών. Ξεκίνησα όμως να δουλεύω κανονικά από το καλοκαίρι που τελείωσα το σχολείο», εξηγεί ο Παντελής Γιαννακουδάκης, καθώς μας βοηθάει να επιβιβαστούμε. Την ίδια στιγμή από δίπλα μας οι εργάτες φορτώνουν τα κιβώτια από φελιζόλ που θα χρειαστούν σε λίγες ώρες για την αποθήκευση του γαύρου. Οι κινήσεις τους είναι γρήγορες και συντονισμένες. Αναμενόμενο, καθώς το αλιευτικό με το όνομα «Παντελής» -προς τιμήν του παππού- όπως και το διπλανό του, η «Μεγαλόχαρη», ρίχνουν σχεδόν κάθε βράδυ τα δίχτυα τους στα ανοιχτά, αλιεύοντας κατά μέσο όρο 3,5 τόνους. «Κανονικά δουλεύουμε τα 6 από τα 7 βράδια της εβδομάδας. Επιστρέφουμε στο σπίτι μας το πρωί. Μόνο το Σάββατο καθόμαστε, όπως και την περίοδο 15 Δεκεμβρίου με 1η Μαρτίου, που απαγορεύεται η αλιεία με νυχτερινά γρι-γρι βάσει νομοθεσίας. Εμείς ψαρεύουμε γαύρο και σαρδέλα», εξηγεί ο Δημήτρης.
Ως γρι-γρι ονομάζονται τα κυκλικά δίχτυα και κατ’ επέκταση και τα αντίστοιχα σκάφη ή καΐκια. Στην περίπτωση του «Παντελή» πρόκειται για ένα πλήρως εξοπλισμένο αλιευτικό 27 μέτρων με σύγχρονο σύστημα πλοήγησης. Οι οθόνες μπροστά από το πηδάλιο αποκτούν εικόνα και μέσα σε λίγα λεπτά έχουμε απομακρυνθεί από την προβλήτα. Το ραντάρ ανίχνευσης ψαριών δεν απασχολεί ακόμα τα δύο αδέρφια, καθώς περιμένουν να βγούμε στα ανοιχτά, ώστε να επιλέξουν το καταλληλότερο σημείο για να ρίξουν τα δίχτυα. Στα δεξιά υπάρχει μια μικρή οθόνη τηλεόρασης για να περνάει πιο ευχάριστα η ώρα. Η πραγματική όμως χαλάρωση είναι στο πίσω μέρος, όπου υπάρχει μια καμπίνα με a/c, μεγάλη οθόνη τηλεόρασης, αλλά και 4 κουκέτες.
«Κανονικά δουλεύουμε τα 6 από τα 7 βράδια της εβδομάδας. Επιστρέφουμε στο σπίτι μας το πρωί. Μόνο το Σάββατο καθόμαστε, όπως και την περίοδο 15 Δεκεμβρίου με 1η Μαρτίου, που απαγορεύεται η αλιεία με νυχτερινά γρι-γρι βάσει νομοθεσίας».
Η καταγραφή της βιοποικιλότητας
Εκεί, συναντάμε τη θαλάσσια βιολόγο Χριστίνα Ζηκίδου που ανήκει στην ομάδα του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών. Η δουλειά της, όπως εξηγεί, αποτελεί εργασία πεδίου, δουλεύει δηλαδή πάνω σε σκάφη στο πλαίσιο διεξαγωγής δειγματοληψιών. «Αυτό σημαίνει πως συλλέγουμε δεδομένα για τα αλιεύματα στον Αργοσαρωνικό κόλπο και καταγράφουμε τη βιοποικιλότητα των θαλάσσιων οργανισμών. Πιο συγκεκριμένα, αναγνωρίζουμε το είδος των ψαριών, έχουμε ιχθυόμετρα, με τα οποία μετράμε το μήκος τους, και ζυγαριές, με τις οποίες υπολογίζουμε το βάρος τους. Επιπλέον, καταγράφουμε άλλους θαλάσσιους οργανισμούς που συναντάμε, όπως και τις καιρικές συνθήκες, αλλά και ό,τι άλλο ασυνήθιστο παρατηρούμε. Με αυτόν τον τρόπο καταγράφουμε τη βιοποικιλότητα του Αργολικού και Σαρωνικού κόλπου. Αυτό στην πράξη σημαίνει πως περνάμε πολύ χρόνο μέσα στη θάλασσα, πολλές φορές και βράδια ολόκληρα».
«Αναγνωρίζουμε το είδος των ψαριών, έχουμε ιχθυόμετρα, με τα οποία μετράμε το μήκος τους, και ζυγαριές, με τις οποίες υπολογίζουμε το βάρος τους. Επιπλέον, καταγράφουμε άλλους θαλάσσιους οργανισμούς που συναντάμε, όπως και τις καιρικές συνθήκες».
Ενα από τα σκάφη που συνεργάζονται είναι αυτό των αδερφών Γιαννακουδάκη. Η Χριστίνα μετά από έξι χρόνια που συμμετέχει στο Εθνικό Πρόγραμμα Συλλογής Αλιευτικών Δεδομένων, έχει πλέον αποκτήσει οικειότητα με το πλήρωμα, καθώς αυτό που τους δένει είναι η αγάπη τους για τη θάλασσα, αλλά και οι ατελείωτες βραδινές ώρες που έχουν μοιραστεί μαζί. «Εμείς το κάνουμε αυτό τρεις φορές τον μήνα. Ο Παντελής και ο Δημήτρης κάθε μέρα. Η δουλειά είναι αρκετά δύσκολη. Ιδιαίτερα όταν οι καιρικές συνθήκες δεν είναι καλές. Υπάρχουν νύχτες με βροχή, κρύο, έντονο αέρα και μας δυσκολεύουν πολύ να ολοκληρώσουμε τη δουλειά μας. Υπάρχουν όμως και οι βραδιές που απολαμβάνουμε όλα αυτά τα μαγευτικά τόπια της θάλασσας και κάνουμε συζητήσεις για θέματα που μας απασχολούν».
Είναι εννέα το βράδυ όταν ο Δημήτρης και ο Παντελής εντοπίζουν το κοπάδι γαύρων που θα αλιεύσουν. Το γρι-γρι ακινητοποιείται και οι εργάτες ξεκινάνε να ρίχνουν τα δίχτυα. Οι περισσότεροι από αυτούς είναι Αιγύπτιοι, δέκα στον αριθμό, με καταγωγή από την παραθαλάσσια πόλη Νταμιέτη, που έχει τη δική της παράδοση στην αλιεία. Οπως παραδέχεται ο Δημήτρης πρόκειται για μια δύσκολη χειρωνακτική δουλειά, που λίγοι αντέχουν να την κάνουν για πολλά χρόνια.
«Υπάρχουν νύχτες με βροχή, κρύο, έντονο αέρα και μας δυσκολεύουν πολύ να ολοκληρώσουμε τη δουλειά μας. Υπάρχουν όμως και οι βραδιές που απολαμβάνουμε όλα αυτά τα μαγευτικά τόπια της θάλασσας και κάνουμε συζητήσεις για θέματα που μας απασχολούν».
«Τα βραδινά ωράρια και οι δύσκολες καιρικές συνθήκες δεν αφήνουν πολλά περιθώρια. Υπάρχουν μέρες με φουρτούνες και μέρες που τελειώνουμε στις εννέα το πρωί. Εμείς το αγαπάμε επειδή είναι δικό μας, το αντιλαμβάνομαι όμως πως είναι δύσκολη δουλειά. Τα τελευταία 25-30 χρόνια οι Αιγύπτιοι είναι αυτοί που δουλεύουν στα ψαράδικα, οι Ελληνες εργάτες είναι η μειοψηφία».
«Η Ιχθυόσκαλα είναι χρηματιστήριο. Υπάρχει όμως μεγάλη ζήτηση για τον γαύρο, οπότε ό,τι ψαρεύουμε πωλείται κιόλας».
Τα δίχτυα μένουν βυθισμένα για περίπου μία ώρα. Οταν έρχεται η ώρα να ανέβουν, οι εργάτες τα σηκώνουν με τα χέρια και ο γερανός με την απόχη μπαίνει σε λειτουργία. Από την απόχη οι γαύροι οδηγούνται στα κιβώτια ενώ ταυτόχρονα ο Δημήτρης αδειάζει μεγάλους κουβάδες με πάγο από πάνω τους. Η όλη διαδικασία δεν κρατάει περισσότερο από 40’. Στη συνέχεια σειρά έχει το ζύγισμα, στο οποίο συμμετέχει και η Χριστίνα προκειμένου να συλλέξει τα στοιχεία που την ενδιαφέρουν. Η συγκεκριμένη «ψαριά» είχε συνολικό βάρος 750 κιλά. Κατά μέσο όρο το κιλό πωλείται στην Ιχθυόσκαλα 1,5 – 2 ευρώ, αν και όπως λέει ο Δημήτρης «η Ιχθυόσκαλα είναι χρηματιστήριο. Υπάρχει όμως μεγάλη ζήτηση για τον γαύρο, οπότε ό,τι ψαρεύουμε πωλείται κιόλας».
Κατά τη διάρκεια της βάρδιας τους επιστρέφουν δύο με τρεις φορές στην Ιχθυόσκαλα προκειμένου να ξεφορτώσουν στον πάγκο τους το εμπόρευμα. Ο στόχος τους συνήθως είναι να προλάβουν να ξεφορτώσουν πρώτη φορά πριν τις 2 η ώρα, όπου ξεκινάει και η κίνηση. Η ώρα πλέον έχει πάει 00:00 και τα δύο αδέρφια θεωρούν πως προλαβαίνουν να κάνουν μια ακόμα στάση. «Η Μεγαλόχαρη, το γρι-γρι του ξαδέρφου μας του Παντελή, θα πάει τώρα να ξεφορτώσει στην Ιχθυόσκαλα. Αν θέλεις μπορείς να επιστρέψεις με αυτό». Πράγματι, λίγη ώρα αργότερα τα δύο γρι-γρι συναντήθηκαν σε παράλληλες τροχιές και με λίγη βοήθεια από το πλήρωμα πήδηξα μέσα στη “Μεγαλόχαρη”.
Οι έντονες αντιθέσεις της Αθήνας, το απρόσωπο της πόλης και το να περνάμε όλη τη νύχτα σαν μια παρέα στο καΐκι, είναι αυτό που δίνει στη δύσκολη αυτή δουλειά μια γλυκόπικρη γεύση.
Σύντομα εμφανίστηκαν μπροστά μας τα φώτα του Πειραιά. «Ο αντισυμβατικός αυτός τρόπος ζωής, το να δουλεύουν όλη τη νύχτα είναι γι’ αυτούς τους ανθρώπους η καθημερινότητά τους. Πάντα χαμογελαστοί με το κολατσιό τους μαζί να πηδάνε από το λιμάνι πάνω στο καΐκι είναι η πρώτη εικόνα όταν φτάνουμε στη δουλειά μας. Νιώθουμε σαν να μας έχουν ανοίξει τα σπίτια τους», σχολίαζε νωρίτερα η Χριστίνα, καθώς γευόμασταν τον φρεσκοτηγανισμένο γαύρο που μας είχε προσφέρει ο Δημήτρης. Λίγη ώρα αργότερα έχουμε φτάσει στην Ιχθυόσκαλα και ο Παντελής, βοηθάει τους δικούς του εργάτες να ξεφορτώσουν τα γεμάτα κιβώτια στην Ιχθυόσκαλα και θα μου κουνήσει το χέρι καθώς θα χάνεται και πάλι στη θάλασσα για το επόμενο δρομολόγιο. Την ίδια στιγμή που η υπόλοιπη πόλη κοιμάται η Ιχθυόσκαλα αρχίζει και γεμίζει από κόσμο.
Σχολιάζω στη Χριστίνα πως πρόκειται για έναν άλλον κόσμο, με δικά του ωράρια και δικές του συνθήκες ζωής. Γνέφει καταφατικά και σχολιάζει ότι αυτό ακριβώς τη γοητεύει. «Οι έντονες αντιθέσεις της Αθήνας, το απρόσωπο της πόλης και το να περνάμε όλη τη νύχτα σαν μια παρέα στο καΐκι, ουσιαστικά στο δεύτερο σπίτι τους, είναι αυτό που δίνει στην δύσκολη αυτή δουλειά μια γλυκόπικρη γεύση. Γι’ αυτές τις στιγμές ανυπομονούμε να πάμε στη δουλειά. Για τη ζεστασιά που προσφέρουν αυτά τα άτομα αλλά και για να γευτούμε τη θάλασσα. Αυτήν τη θάλασσα που κυρίως αγαπούμε. Με τα έντονα συναισθήματα που νιώθουμε γι’ αυτήν είτε θετικά είτε αρνητικά, είναι γεγονός ότι με το δέος που μας προκαλεί μας κάνει να επιστρέφουμε πάντα σε αυτήν».