Το πρωί της Δευτέρας, μια συμπλοκή μεταξύ ανηλίκων στο Κορωπί οδήγησε τον ένα εμπλεκόμενο στο νοσοκομείο και τον άλλο στην αστυνομία. Λίγες ώρες νωρίτερα, δύο 15χρονοι στον Ωρωπό τσακώθηκαν με τόση σφοδρότητα που ο ένας εκ των δύο τράβηξε μαχαίρι τραυματίζοντας τον άλλο. Παρόμοια συμβάντα γνωστοποιούνται καθημερινά προκαλώντας ανησυχία. Το υπουργείο Παιδείας, σε μια προσπάθεια καταπολέμησης της ενδοσχολικής βίας, εγκαινίασε προ ημερών, μεταξύ άλλων, μια ψηφιακή πλατφόρμα για καταγγελίες. Μέσα σε 15 ημέρες (έως τις 23/4/2024) στο https://stop-bullying.gov.gr υποβλήθηκαν από γονείς και μαθητές, κυρίως από Αττική και Θεσσαλονίκη, 114 καταγγελίες.
«Τα περιστατικά βίας δεν είναι περισσότερα αριθμητικά από παλαιότερα», σημειώνει ο ψυχίατρος, δρ Γιώργος Νικολαΐδης, διευθυντής του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού, «παρατηρούμε όμως απουσία αναστολών και αυξημένη αναλγησία εκ μέρους των θυτών». Ο δρ Νικολαΐδης, που σήμερα στις 5 το απόγευμα μιλάει στην εκδήλωση του Κέντρου Μελετών και Τεκμηρίωσης της ΟΛΜΕ με θέμα «Σχολική βία και παραβατικότητα», στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων, συνδέει τη βία στα σχολεία με τον τρόπο λειτουργίας της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. «Εχουν μετατραπεί σε μια κούρσα για τις Πανελλαδικές, έχουν απολέσει τον παιδαγωγικό τους ρόλο». Διακύβευμα είναι η απόδοση. «Επειτα από κάθε συμβάν θα πρέπει να μπούμε στον κόπο να εμβαθύνουμε στην προσωπική ιστορία κάθε μαθητή». Η επιθετική συμπεριφορά μπορεί να συνδέεται με πρότερη κακοποίηση του παιδιού στην οικογένεια ή στο σχολείο, με κάποια αδιάγνωστη ψυχική διαταραχή, με μαθησιακές δυσκολίες ή ακόμη και με υψηλή ευφυΐα, που μπορεί να το έχουν περιθωριοποιήσει.
Οι εκπαιδευτικοί αγωνιούν για την απουσία χρόνου για επικοινωνία με τα παιδιά, μιλούν για την έλλειψη παιδαγωγικών εργαλείων, εκφράζουν δυσαρέσκεια για τον φόρτο εργασίας από επιπλέον διοικητικά καθήκοντα. «Στόχος για την πολιτεία θα έπρεπε να είναι η οικοδόμηση ενός δημοκρατικού σχολείου που διαβουλεύεται με τα παιδιά και τους γονείς, καλλιεργεί την ενσυναίσθηση και τον σεβασμό, προλαμβάνει και αναγνωρίζει την κακοποίηση μέσα και έξω από το σχολείο, και όχι η μοναχική, βεβιασμένη κούρσα προς τις Πανελλαδικές που αποκλείει τους πιο ευάλωτους από τη διαδικασία», σημειώνει η κ. Θεώνη Κουφονικολάκου, βοηθός Συνήγορος του Πολίτη για τα Δικαιώματα του Παιδιού, που επισκέπτεται σχολεία μαζί με τους συνεργάτες της σε εβδομαδιαία βάση. «Συζητάμε με τα παιδιά για τη φύση και το νόημα των δικαιωμάτων της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, για το πώς μπορούν να μας υποβάλουν αναφορά για οποιαδήποτε παραβίαση (σ.σ. δεν απαιτείται συναίνεση κηδεμόνα), για τις σκέψεις και τις απόψεις τους, και καθόμαστε μαζί τους σε κύκλο· πολλές τάξεις μάς λένε ότι δεν έχουν κάνει ποτέ ξανά κάτι τέτοιο». Απόσταση μεταξύ γονέων και εκπαιδευτικών παρατηρεί επίσης η κ. Κουφονικολάκου.
«Κλιμακώνεται αμοιβαία η καχυποψία, η ένταση και η αμφισβήτηση του ρόλου των εκπαιδευτικών ή της επάρκειας των γονιών αντίστοιχα». Η έννοια της σχολικής κοινότητας φαίνεται να έχει πληγεί. «Δεν έχει νόημα να εξετάζουμε τη βία των ανηλίκων αποκομμένη από την καθημερινή βία των ενηλίκων και τις δομικές αδυναμίες μας», υπογραμμίζει η κ. Κουφονικολάκου, που συμμετέχει στη σημερινή εκδήλωση της ΟΛΜΕ, και προσθέτει: «Ζούμε σε μια χώρα χωρίς σύστημα και ενιαία στρατηγική παιδικής προστασίας, χωρίς πρωτόκολλα ενεργειών, ούτε επαρκώς στελεχωμένες υπηρεσίες για την πρώιμη ανίχνευση προβλημάτων και την ολοκληρωμένη υποστήριξη των οικογενειών».
Ειδικοί μιλούν στην «Κ» για τη σύνδεση της βίας στα σχολεία με τον τρόπο λειτουργίας της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, τον ρόλο των γονέων και τα κενά στον κρατικό σχεδιασμό.
Η τοποθέτηση επαγγελματιών ψυχικής υγείας στα σχολεία, με τον τρόπο που γίνεται, είναι αναποτελεσματική. «Οι νεαροί συνάδελφοι τοποθετούνται τον Νοέμβριο σε πάνω από πέντε σχολεία, δεν έχουν επομένως τον χρόνο να χτίσουν σχέσεις εμπιστοσύνης με τα παιδιά· λογοδοτούν στο υπουργείο Παιδείας και όχι σε κάποια υπηρεσία ψυχικής υγείας, από όπου θα μπορούσαν να λάβουν και καθοδήγηση», λέει ο δρ Νικολαΐδης. Οταν συμβαίνει κάτι σοβαρό, «γίνονται οι αποδιοπομπαίοι τράγοι». Η κ. Κουφονικολάκου επισημαίνει την απουσία βιώσιμου οικονομικού μεσομακροπρόθεσμου σχεδιασμού. «Μεγάλο μέρος των εκπαιδευτικών παράλληλης στήριξης, κοινωνικών λειτουργών, ψυχολόγων και άλλων ειδικοτήτων, τοποθετούνται στα σχολεία μέσω χρηματοδότησης προγραμμάτων ΕΣΠΑ».
Για τα μέτρα
Τα μέτρα που ανακοινώθηκαν προβληματίζουν. «Η διεθνής εμπειρία έχει δείξει ότι η εστίαση στην καταστολή δεν έχει τα επιθυμητά αποτελέσματα, οι χώρες που έδωσαν έμφαση στις τεχνολογίες ασφάλειας και επιτήρησης βρίσκονται πρώτες στις διεθνείς κατατάξεις για τη σχολική βία, όπως οι ΗΠΑ», σημειώνει ο δρ Νικολαΐδης. «Η ποινική μεταχείριση το πιθανότερο είναι ότι θα παγιώσει την περιθωριοποίηση των θυτών και θα αυξήσει τις πιθανότητες υποτροπής», προσθέτει η κ. Κουφονικολάκου, υπενθυμίζοντας ότι δεν υπάρχουν δομές για την κοινωνική επανένταξη ανηλίκων, ούτε επαρκή αναμορφωτικά και θεραπευτικά μέτρα.
«Τα παιδιά που έχουν γεννηθεί από το 2010 και έπειτα έχουν ζήσει μόνο σε συνθήκες κρίσεων», υπενθυμίζει ο δρ Νικολαΐδης, «έχουν μεγαλώσει με τη βεβαιότητα ότι το αύριο θα είναι χειρότερο· έχουν γαλουχηθεί να είναι με τους συνομηλίκους τους ανταγωνιστικά και επιφυλακτικά». Και οι ενήλικοι μοιάζουν «αποπροσανατολισμένοι». «Νιώθω ότι γονείς και εκπαιδευτικοί έχουν παραιτηθεί από τον ρόλο να οριοθετήσουν τα παιδιά, φωνάζουν κάποιον άλλο να το κάνει, τον ψυχολόγο ή την αστυνομία, ή παρακαλούν τα παιδιά να αυτοοριοθετηθούν».
