Της Αννας Γριμάνη
Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Αν συνείδηση σημαίνει και κατανόηση τότε είναι περισσότερο αίσθημα. Χρειάζεται δουλειά για να ορίσει κανείς την ελληνικότητα σε μια εποχή που επιταχύνει στην παγκοσμιότητα.
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Τα νησάκια που ανοίγονται στο άπειρο.
Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
Υπέροχος είναι ο καλός καγαθός (όχι καλοκάγαθος, δηλαδή χαζοχαρούμενος) Ελληνας. Ας πούμε μια Μελίνα που να σκέφτεται σαν τον Σωκράτη, να γράφει σαν τη Δημουλά και να μην καπνίζει.
Aυτό που με χαλάει.
Tα σκουπίδια και τα αποτσίγαρα που είναι απλωμένα ασφυκτικά παντού. Πάμε γυρεύοντας για πυρκαγιές (προφητεία κατόπιν εορτής, βέβαια, αλλά πάντα επίκαιρη).
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;
Είναι προσόν αν βιώνεται σαν κοινωνός μιας διαχρονικής ελληνικής παιδείας και πολιτισμού. Μειονέκτημα αν αποκλείει ορισμένους μαθητές από το να φέρουν τη σημαία του σχολείου τους. Προσόν αν σου βρίσκει παρέα για χορούς κυκλωτικούς. Μειονέκτημα αν βολεύεται με την παρελθοντολογία και με ανεξέταστους εθνικούς μύθους.
Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει προσκολλημένος σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Και τα δύο. Το ζητούμενο είναι η ποιότητα του πολιτισμού. Οι επιστήμες είναι γενικώς σε άθλιο χάλι, παρά το υπέροχο δυναμικό που ξενιτεύεται. Πολλά ελληνικά επιτεύγματα χρεώνονται σε άλλους πολιτισμούς. Αυτό είναι εθνική αφαίμαξη. Οι τέχνες έχουν σημαντικές επιτυχίες, αλλά δεν έχουν την εμβέλεια και την απήχηση που θα έπρεπε. Η ελληνική γλώσσα δεν είναι πια μια παγκόσμια γλώσσα, την αρνιόμαστε για να παίζουμε σε παγκόσμιο επίπεδο.
Με ποια ταυτότητα οι Νεοέλληνες μετέρχονται στον σύγχρονο κόσμο;
Ελα ντε! Νομίζω ότι χρειάζεται ψάξιμο. Προτάσεις σοβαρές, δημαγωγικές ή μισοαστείες υπάρχουν («Είμαστε έθνος ανάδελφον.» «Ανήκομεν εις την Δύσιν.» «Η Ελλάδα ανήκει στους Ελληνες.» «Αφρικανική χώρα με λευκούς κατοίκους») Για 2.000 χρόνια οι Ελληνες (και οι σημερινοί Τούρκοι) κυβερνώνται από αυτοκρατορίες (Περσική, Μακεδονική, Ρωμαϊκή, Βυζαντινή, Οθωμανική.) Εξελίχθηκαν σε πιστούς γραφειοκράτες και ευφυείς εμπόρους που πάντα τα πήγαιναν καλά με τις αυτοκρατορίες, και σε αντάρτες κατά της εξουσίας. Σήμερα ο μέσος Αθηναίος μου φαίνεται κακέκτυπο μείγμα που συνδυάζει τα μειονεκτήματα των δύο γραμμών, αλλά υπάρχει και η εναλλακτική πρόταση που μιλάει για πλεονεκτήματα και νέες ευκαιρίες σε μια νέα παγκόσμια πραγματικότητα. Οι νέες ευκαιρίες θα πρέπει να επιτρέψουν στην Ελλάδα να ελπίζει στην ουσιαστική ενοποίηση του ζωτικού της χώρου (Ανατολική Μεσόγειο) που χωρίστηκε δραστικά και βίαια με τη Μικρασιατική Καταστροφή. Η Ελλάδα και η Τουρκία, δύο χώρες που ενώνουν την Ευρώπη με τη Μέση Ανατολή, πρέπει να τα βρουν.
Το ελληνικό μου «γιατί» κι ένα «πρέπει» που πέταξα.
Γιατί οι μεγαλοφυείς ελληνικές στιγμές δεν μεταφράζονται σε μια καλύτερη Ελλάδα; Γιατί η συνισταμένη όλων αυτών των έξυπνων, ενδιαφερόντων και ευαίσθητων ανθρώπων καταλήγει στη μίζερη ελληνική πραγματικότητα; Τα πολλά «πρέπει» τα πέταξα καθώς μεγάλωνα, κι από τότε δεν θυμάμαι σημαντικές αλλαγές.
Ο Ελληνας ποιητής μου.
Ο Σεφέρης. Oμως, πώς να διαλέξει κανείς ανάμεσα σε διαχρονικούς γίγαντες: Ομηρος, Σαπφώ, Ρωμανός, Κορνάρος, Σολωμός, Καβάφης, Ελύτης και τόσοι άλλοι. Με βοήθησε να καταλάβω τις προτιμήσεις μου ο Τίτος Πατρίκιος, μιλώντας για ποιητές που θαυμάζουμε και ποιητές που ζηλεύουμε. Τον Σεφέρη τον ζηλεύω και τον θεωρώ κάπως ως αδελφή ψυχή.
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Μέτρον άριστον.
Η Οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη – ορίστε την.
Οι δρόμοι των Ελλήνων είναι θαλασσινοί. Η θάλασσα κουβαλάει τους Ελληνες σε κάθε λιμάνι του κόσμου ακόμα και σήμερα που τα ναυτάκια έγιναν διαδοχικά καμάκια και ξενοδόχοι. Τείνουμε να αγνοούμε τη σημασία της θάλασσας και του έξω ελληνισμού στα σαλόνια της Αθήνας. Η ναυτική βιομηχανία και οι υπηρεσίες της είναι το πιο προχωρημένο και ανταγωνιστικό κομμάτι της ελληνικής οικονομίας. Ο τίτλος της αγαπημένης φίλης Ιωάννας Καρυστιάνη «Μικρά Αγγλία» ταιριάζει και στην Ανδρο και στην Ελλάδα.
* Ο Γιώργος Παυλάκης είναι γιατρός ερευνητής στο Εθνικό Ινστιτούτο Καρκίνου των ΗΠΑ.