1. Υπάρχει αύξηση των μεταναστευτικών ροών τους τελευταίους μήνες;
Σε σχέση με τους αντίστοιχους περυσινούς μήνες του 2014 είχαμε αύξηση 70% τον Ιανουάριο (μήνας εκλογών), 160% τον Φεβρουάριο και 476% τον Μάρτιο του 2015 (8.162 άτομα έναντι 1.462 πέρυσι). Με δεδομένες τις κακές καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν φέτος τον χειμώνα στο Αιγαίο, η αύξηση είναι άκρως ανησυχητική. Ηδη τις πρώτες 20 ημέρες του Απριλίου ο αριθμός των εισερχομένων έχει ξεπεράσει κατά 500% ολόκληρο τον αντίστοιχο μήνα του 2014.
2. Δεν υπάρχει αντίστοιχη αύξηση στην Ιταλία;
Είναι γεγονός ότι και στην Ιταλία υπήρξε αύξηση των μεταναστευτικών ροών. Το ποσοστό της αυξήσεως, όμως, ήταν περίπου 60% (σύμφωνα με τα όχι και τόσο αξιόπιστα στοιχεία που δίνουν οι ιταλικές αρχές). Δεν υπάρχει σύγκριση με την αύξηση των εισερχομένων στην Ελλάδα. Επιπλέον, η σύνθεση των παράνομων μεταναστών που εισέρχονται στις δύο χώρες είναι εντελώς διαφορετική και δεν μπορεί να διασυνδεθεί. Στην Ιταλία καταφθάνουν άτομα κυρίως από την Αφρική. Αντιθέτως, στην Ελλάδα τον τελευταίο χρόνο περισσότερο από 50% των εισερχομένων είναι Σύροι.
3. Αυτή η αύξηση οφείλεται στη νέα κυβερνητική πολιτική για το μεταναστευτικό;
Δεν υπήρξε άλλο μείζον γεγονός τους τελευταίους μήνες που να δικαιολογεί τον πενταπλασιασμό των ροών προς την Ελλάδα. Χωρίς να μπορεί να λεχθεί με απόλυτο τρόπο, φαίνεται ότι όσοι σκέφτονται να εισέλθουν παρανόμως στην Ελλάδα πιστεύουν ότι θα αντιμετωπισθούν φιλικά από τις ελληνικές αρχές. Η χρήση των νέων τεχνολογιών από αυτές τις ομάδες (ιδίως τους Σύρους) επιτρέπει την εύκολη διασπορά των ειδήσεων. Μέσω των κινητών τηλεφώνων και των κοινωνικών δικτύων ενημερώνουν ανά πάσα στιγμή για την κατάσταση στην οποία βρίσκονται. Μέχρι προσφάτως, για να αποφασίσει κάποιος το ταξίδι προς την Ελλάδα, είχε διασφαλίσει τη συνέχεια προς τις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης. Τώρα η Ελλάδα φαίνεται ότι θεωρείται ως χώρα που μπορούν με σχετική ησυχία να προετοιμάσουν το επόμενο βήμα προς τις χώρες του ευρωπαϊκού Βορρά.
4. Τελικώς όσοι εισέρχονται είναι πρόσφυγες ή παράνομοι μετανάστες;
Πρόσφυγες είναι όσοι εγκαταλείπουν τη χώρα τους διότι φοβούνται δικαιολογημένα ότι θα διωχθούν λόγω πολιτικών πεποιθήσεων, εθνικής καταγωγής, θρησκείας, κ.λπ. ή όσοι κινδυνεύουν λόγω ένοπλων συρράξεων. Μετανάστες είναι όσοι εγκαταλείπουν τη χώρα τους προς αναζήτηση καλύτερων συνθηκών εργασίας και ζωής. Πρόσφυγες και μετανάστες χρησιμοποιούν τους ίδιους δρόμους και τα ίδια δίκτυα λαθροδιακινητών για να αποφύγουν τις νόμιμες διαδικασίες εισόδου στην Ελλάδα. Για να διαπιστωθεί εάν κάποιος είναι πράγματι πρόσφυγας, θα πρέπει να ζητήσει άσυλο και ακολούθως να διακριβωθεί σε ποια κατηγορία ανήκει. Εάν θεωρούμε όλους τους παρανόμως εισερχομένους ως πρόσφυγες εκ των προτέρων, δεν έχει νόημα η διαδικασία παροχής ασύλου.
5. «Εξαφανίζονται» όσοι έρχονται στην Ελλάδα, όπως είπε η αρμόδια υπουργός;
Είναι γεγονός ότι αρκετοί από τους παρανόμως εισερχομένους στη χώρα (κυρίως Σύροι), μέχρι προσφάτως τουλάχιστον, είχαν εξασφαλίσει τη συνέχεια του ταξιδιού στις χώρες της Βόρειας Ευρώπης που είναι και ο στόχος τους. Δεν υπέβαλαν αίτηση ασύλου αλλά συνέχιζαν το ταξίδι μέσω των κυκλωμάτων λαθροδιακινητών. Αντιστοίχως, όμως, ένας επίσης μεγάλος αριθμός παρανόμων μεταναστών εγκλωβίζεται επί μακρόν στη χώρα λόγω της συνθήκης Σένγκεν.
6. Οι προτάσεις στο ευρωπαϊκό Συμβούλιο μπορούν να βοηθήσουν την Ελλάδα;
Ελάχιστα. Οι προτάσεις είναι προσαρμοσμένες στις ανάγκες της Ιταλίας. Πλέον χαρακτηριστική είναι η πρόταση για καταστροφή των σκαφών. Ουσιαστικά αναφέρεται στα μεγάλα πλοία που οι λαθροδιακινητές στοιβάζουν κόσμο από τις ακτές της Αφρικής για να τους μεταφέρουν στην Ιταλία. Αντιθέτως, λόγω των μικρών αποστάσεων στο Αιγαίο, χρησιμοποιούνται συνήθως φουσκωτά τα οποία στη συνέχεια καταστρέφονται επί τόπου από τους ίδιους τους επιβαίνοντες. Οι ακτές των ανατολικών νησιών του Αιγαίου είναι γεμάτες από συντρίμμια τέτοιων σκαφών.
7. Μπορεί να λύσει το πρόβλημα η κατανομή των προσφύγων μεταξύ των χωρών της Ε.Ε.;
Η Ελλάδα μαζί με την Ιταλία είναι οι κύριες χώρες εισόδου παρανόμως εισερχομένων στην Ε.Ε. Ελάχιστοι, όμως, υποβάλλουν αίτηση για άσυλο. Προτιμούν τις χώρες της Βόρειας Ευρώπης. Ενδεικτικά για το 2014, το 25% των αιτήσεων ασύλου που έγιναν αποδεκτές αφορούσε στη Γερμανία, το 19% στη Σουηδία και μόλις το 1% στην Ελλάδα. Τυχόν κατανομή των προσφύγων σημαίνει ότι μπορεί να δούμε τη Γερμανία να μας στέλνει αναγνωρισμένους πρόσφυγες. Ορθότερο είναι να καταγράψουμε αυτούς που βρίσκονται μέσα στη χώρα και είναι ανέφικτης απελάσεως (π.χ. Σύρους, Σομαλούς κ.ο.κ.) και επ’ αυτών να ζητήσουμε αναλογική κατανομή.
8. Μπορεί να γίνει κάτι ουσιαστικό από ευρωπαϊκής πλευράς;
Πρέπει να αρχίσει η FRONTEX, περιπολίες και στις τουρκικές ακτές του Αιγαίου, εφαρμόζοντας σχετικό Μνημόνιο Συνεργασίας που έχει υπογράψει με την τουρκική κυβέρνηση τον Μάιο του 2012. Αφενός θα περιορισθούν οι μεταναστευτικές ροές και αφετέρου θα μειωθεί ο κίνδυνος για τις ανθρώπινες ζωές διότι η διαδικασία θα γίνεται επί του εδάφους και όχι στη θάλασσα.
*Ο κ. Συρίγος είναι Επίκουρος καθηγητής Διεθνούς Δικαίου, Πάντειο Πανεπιστήμιο, πρώην γενικός γραμματέας πληθυσμού του υπουργείου Εσωτερικών.