Τέσσερις βασικές περιπτώσεις για την απόκτηση της ελληνικής ιθαγένειας προβλέπει τελικώς το σχετικό σχέδιο νόμου, το οποίο αναρτήθηκε για διαβούλευση έως τις 25 Μαΐου από την αναπληρώτρια υπουργό Μεταναστευτικής Πολιτικής, Τασία Χριστοδουλοπούλου. Το νομοσχέδιο επιχειρεί να καλύψει το νομικό κενό που υπάρχει στο μεγάλο ζήτημα των όρων για την απόκτηση ιθαγένειας από τα παιδιά μεταναστών που γεννιούνται στην Ελλάδα, δηλαδή τους μετανάστες δεύτερης γενιάς, μετά την απόρριψη ως αντισυνταγματικού από το Συμβούλιο της Επικρατείας του νόμου 3838/2010, που είχε εισηγηθεί ο τότε υπουργός Εσωτερικών Γιάννης Ραγκούσης. Ειδικότερα:
1. Η πρώτη και βασική κατηγορία αφορά τα παιδιά που έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα και ένας από τους δύο γονείς τους έχει πέντε χρόνια συνεχούς και νόμιμης διαβίωσης στη χώρα μας. Το παιδί αυτό με την εγγραφή και φοίτησή του στην Α΄ τάξη Δημοτικού, δηλαδή μετά έξι χρόνια συνεχούς παρουσίας του στην Ελλάδα, έχει δικαίωμα απόκτησης της ελληνικής ιθαγένειας. Οι συγκεκριμένες ρυθμίσεις επιχειρούν να υπερβούν τις ενστάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας στον προηγούμενο νόμο, ο οποίος προέβλεπε πως ένα παιδί που γεννιόταν στην Ελλάδα είχε τη δυνατότητα να αποκτήσει αυτοδίκαια την ελληνική ιθαγένεια, με μόνη προϋπόθεση να διαμένουν και οι δύο γονείς του νόμιμα και μόνιμα επί πενταετίας στην Ελλάδα. Η νέα πρόταση νόμου «κρατά την πενταετία» για τον ένα από τους δύο γονείς (προφανώς για να αντιμετωπίσει μονογονεϊκές οικογένειες, αλλά και περιπτώσεις χωρισμού οικογενειών, συχνή κατάσταση σε μετανάστες και πρόσφυγες) και προσθέτει έξι χρόνια διαμονής για το παιδί, μέχρι να εγγραφεί στην Α΄ Δημοτικού και να την παρακολουθεί. Από εκείνη τη στιγμή και πέρα, το παιδί – μετανάστης δεύτερης γενιάς μπορεί να υποβάλει αίτηση για απόκτηση ιθαγένειας. Εάν η αίτηση καθυστερήσει, προϋπόθεση είναι το παιδί να παρακολουθεί κανονικά το σχολείο.
2. Η δεύτερη κατηγορία που θεμελιώνει δικαίωμα κτήσης ελληνικής ιθαγένειας αφορά ανήλικους αλλοδαπούς, οι οποίοι κατοικούν μόνιμα και νόμιμα στην Ελλάδα κι έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την παρακολούθηση είτε εννέα τάξεων εκπαίδευσης συνολικά είτε έξι τάξεων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (γυμνάσιο και λύκειο).
3. Η τρίτη αφορά τους αλλοδαπούς που επίσης κατοικούν μόνιμα και νόμιμα στην Ελλάδα και είναι απόφοιτοι τμήματος ή σχολής ελληνικού ΑΕΙ ή ΤΕΙ, εφόσον όμως διαθέτουν απολυτήριο ελληνικού λυκείου στην Ελλάδα.
4. Τέλος, μια τέταρτη περίπτωση αφορά τα παιδιά που είναι ανήλικα και άγαμα και είναι τέκνα αλλοδαπού που αποκτά την ελληνική ιθαγένεια κατά τις διατάξεις του προτεινόμενου σχεδίου νόμου. Στην περίπτωση αυτή αποκτούν την ελληνική ιθαγένεια αυτομάτως, χωρίς άλλη διατύπωση.
Η κυβέρνηση φιλοδοξεί να υπερκεράσει τις αντιρρήσεις των άλλων πτερύγων του Κοινοβουλίου και να υπερβεί τις αντιρρήσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας, κάτι που μένει να αποδειχθεί, καθώς μία από τις ενστάσεις του ΣτΕ στις προηγούμενες νομικές παρεμβάσεις ήταν η έλλειψη εξατομικευμένης εξέτασης για τους δεσμούς που έχει ο αιτών ελληνική ιθαγένεια με την Ελλάδα, κάτι που δεν περιλαμβάνεται στο υπό διαβούλευση νομοσχέδιο.
Η Νέα Δημοκρατία αντέδρασε πάντως αρνητικά στην πρόταση νόμου, χαρακτηρίζοντάς την «ανοιχτή πρόσκληση στους λαθρομετανάστες να εγγράψουν το παιδί τους στην Α΄ Δημοτικού και αυτόματα να πάρουν άδεια παραμονής για τους ίδιους και την οικογένειά τους».
Το σχέδιο νόμου προετοιμάζει τη θέσπιση ενός νέου Κώδικα Ιθαγένειας, προβλέποντας τη σύσταση ειδικής επιτροπής για τη σύνταξη ολοκληρωμένου σχεδίου Κώδικα Ιθαγένειας. Επίσης μειώνει σε 7 από 10 τα έτη συνεχούς διαμονής στη χώρα, τα οποία δίνουν το δικαίωμα να αιτηθεί αλλοδαπός (χωρίς νόμιμη άδεια εισόδου) τη λήψη άδειας διαμονής εξαιρετικών λόγων. Το νομοσχέδιο επίσης ρυθμίζει θέματα εργασίας
παράτυπων μεταναστών.