Πρόκληση αποτελεί το άρθρο του ρέκτη δημάρχου Θεσσαλονίκης Γιάννη Μπουτάρη, στο φύλλο της περασμένης Κυριακής, με το οποίο αντιτίθεται στο νέο σχέδιο νόμου για τα ΑΕΙ, εγκαλώντας συγχρόνως τα πανεπιστήμια της πόλης, επειδή δεν έχουν καταφέρει επαρκώς να «αναδιαμορφώσουν το παραγωγικό μοντέλο της Μακεδονίας» και να «διεθνοποιήσουν την εκπαιδευτική τους δραστηριότητα». Τολμώ να σηκώσω το γάντι, ως πρύτανης του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, του ιδρύματος που είναι σχεδόν συνομήλικο του σύγχρονου δήμου της πόλης.
Με τον δήμαρχο συμφωνούμε πως το πανεπιστήμιο, και ιδιαίτερα το δημόσιο πανεπιστήμιο, που στηρίζεται από τον λαό για τον λαό, δεν πρέπει να λειτουργεί ως εκπαιδευτική νησίδα απομονωμένη από την πραγματική οικονομία, αλλά οφείλει να αποτελεί μοχλό ανάπτυξης και συνεχούς προόδου της κοινωνίας.
Είναι γεγονός πως στο πανεπιστήμιο επί δεκαετίες κατασυκοφαντήθηκε η επιχειρηματικότητα και δαιμονοποιήθηκε το κέρδος. Μια ολόκληρη γενιά ανδρώθηκε με όραμα μια θέση στο Δημόσιο, και οι επιδόσεις μας στη μετουσίωση της παραγόμενης γνώσης σε νέα προϊόντα και υπηρεσίες υπήρξαν πενιχρές – όπως, άλλωστε, και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Είναι, όμως, επίσης γεγονός ότι δεν υπάρχει ούτε μία μεταπτυχιακή υποτροφία από ελληνική επιχείρηση, δημόσια ή ιδιωτική, στο ΑΠΘ. Πέραν ελαχίστων φωτεινών εξαιρέσεων, οι ελληνικές εταιρείες επιλέγουν να εισάγουν και να χρυσοπληρώνουν τεχνογνωσία από το εξωτερικό, παρά να επενδύουν στα ελληνικά ερευνητικά εργαστήρια.
Το Αριστοτέλειο αλλάζει. Παρακολουθεί τις επαγγελματικές διαδρομές των αποφοίτων του και στηρίζει τις προσπάθειές τους να βρουν αξιοπρεπή εργασία, μέσα από ειδικές δομές, συμβουλευτική, εξειδικευμένα μαθήματα και στοχευμένες δράσεις. Συνεργάζεται με τον δήμο και συμμετέχει στη «Διπλωματία των Πόλεων», που έχει εγκαινιάσει ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης. Συμβάλλει σε προσπάθειες ενίσχυσης της απασχόλησης στην ευρύτερη περιοχή. Διατηρεί 22 μνημόνια συνεργασίας και είναι ενεργός εταίρος σε 11 αναπτυξιακές συμπράξεις με φορείς της πόλης. Με δίκαιη υπερηφάνεια, καταθέτω ότι, μέσω των ερευνητικών του προγραμμάτων, το ΑΠΘ δημιουργεί μία ακόμη θέση εργασίας για κάθε εργαζόμενο που αμείβεται από το κράτος: συνολικά 3.200 έμμισθες θέσεις που κρατούν νέες και νέους επιστήμονες στην Ελλάδα.
Ας μην χρεώνουμε, λοιπόν, στο ΑΠΘ την αποβιομηχάνιση της Βόρειας Ελλάδας και τη φυγή επιχειρήσεων, κεφαλαίων και ανθρώπινου δυναμικού στο εξωτερικό. Αυτά είναι αποτελέσματα λανθασμένων επιλογών των πολιτικών μας και όχι των μελών της πανεπιστημιακής κοινότητας, η οποία κάθε άλλο παρά συντηρητική μπορεί να χαρακτηρισθεί.
Εξίσου σημαντικές είναι και οι επιδόσεις μας στην εξωστρέφεια. Το ΑΠΘ υποδέχεται κατά μέσον όρο 1.000 αλλοδαπούς επισκέπτες (φοιτητές, καθηγητές, ερευνητές) ετησίως, με αυξητικές τάσεις. Οι περίπου 500 φοιτητές Erasmus ζουν στην πόλη 4-5 μήνες. Σε αυτούς προστίθεται ένας σημαντικός αριθμός επισκεπτών που παρακολουθούν διεθνή συνέδρια. Μόνο το συνέδριο για τα 2.400 χρόνια από τη γέννηση του Αριστοτέλη εκτιμάται πως θα φέρει στην πόλη 700 συνέδρους τον Μάιο του 2016. Η προσέλκυση αλλοδαπών φοιτητών αναμένεται να αυξηθεί κατακόρυφα με τη λειτουργία αγγλόφωνων μεταπτυχιακών προγραμμάτων, τη δυνατότητα διδασκαλίας στην αγγλική σε υφιστάμενα προγράμματα, καθώς επίσης και με τη λειτουργία προγραμμάτων «study abroad» (παρακολούθηση μαθημάτων από αλλοδαπούς εκτός Ε.Ε. για ένα εξάμηνο στο ΑΠΘ).
Η στρατηγική διεθνοποίησης της εκπαιδευτικής δραστηριότητας μπορεί να σχεδιάζεται ως Bentley με την ελπίδα να λειτουργήσει ως Smart, αλλά, σε καμιά περίπτωση, δεν είναι το κάρο του Χότζα που αλλάζει κάθε μέρα κατεύθυνση. Απαιτεί σοβαρό σχεδιασμό, υποδομές, προσωπικό και, κυρίως, ένα σταθερό θεσμικό πλαίσιο. Μέσα σε λιγότερο από 12 μήνες άκουσα από (διαφορετικούς) υπουργούς Παιδείας: «ιδρύστε αγγλόφωνα προγράμματα», «σταματήστε τα αγγλόφωνα προγράμματα» και «προχωρήστε τα αγγλόφωνα προγράμματα, αλλά χωρίς αμοιβές για το προσωπικό». Ευτυχώς που ο σχεδιασμός πλέον γίνεται ηλεκτρονικά και δεν ξοδεύουμε χαρτί και μελάνι.
Χαίρομαι που ο δήμαρχος παρακολουθεί τις εξελίξεις στην ανώτατη εκπαίδευση και αντιλαμβάνεται τον βαθμό που οι συνεχείς νομοθετικές αλλαγές μπορεί να αποτελέσουν τροχοπέδη στην πορεία των πανεπιστημίων. Ας καθίσουμε, επιτέλους, κυβέρνηση, τοπική αυτοδιοίκηση, πανεπιστήμια και κοινωνικοί φορείς γύρω από ένα τραπέζι για να συμφωνήσουμε σε ένα αναπτυξιακό μοντέλο για την ελληνική τριτοβάθμια εκπαίδευση. Το πανεπιστήμιο βάζει τις ιδέες, την τεχνογνωσία, τον δυναμισμό και την καινοτομία. Οι πολιτικοί, σε όλα τα επίπεδα, μπορούν να εγγυηθούν την τήρηση της όποιας συμφωνίας για τουλάχιστον 10 χρόνια;
Ισως, πράγματι, κάτι να αλλάζει στο ελληνικό πανεπιστήμιο. Ισως η ιδεοληψία, η εσωστρέφεια και οι κομματικές πιρουέτες να δίνουν τη θέση τους στην αξιολόγηση, την αυτογνωσία και την άμιλλα στον παγκόσμιο στίβο. Θα κινηθούμε επιτέλους στην ίδια κατεύθυνση με τα μεγάλα πανεπιστήμια του κόσμου; Στις αρχές του νέου χρόνου παραμένουμε αθεράπευτα και ανεξήγητα αισιόδοξοι.
* Ο κ. Περικλής Α. Μήτκας είναι πρύτανης του ΑΠΘ.