ΕΒΡΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΗ. «Κάθε φορά που θάβω κάποιους λέω, Θεέ μου να είναι οι τελευταίοι, αλλά δυστυχώς δεν είναι…». Οι «κάποιοι» είναι πρόσφυγες και μετανάστες που χάνουν τη ζωή τους στην προσπάθειά τους να διαβούν τον Εβρο και ο Μεχμέτ Σερίφ Δαμάδογλου, μουφτής Διδυμοτείχου, ο μουσουλμάνος ιερωμένος που αναλαμβάνει το μακάβριο έργο να τους ενταφιάσει. «Εχω το πιο δύσκολο καθήκον στο μεταναστευτικό, να θάβω νέους ανθρώπους, αγνώστους. Αυτοί που πιάνονται από την αστυνομία μιλάνε, λένε ποιοι είναι και από πού έρχονται, οι “δικοί μου” ούτε μιλούν, ούτε λαλούν, ούτε και τους γυρεύει, τους περισσότερους, κάποιος δικός τους. Εγώ όμως έχω υποχρέωση να τους κηδέψω με όλο το τελετουργικό και ας μείνουν για πάντα στα αζήτητα…», λέει και αφηγείται στην «Κ» ιστορίες που κόβουν την ανάσα του συνομιλητή.
Ο Μεχμέτ Σερίφ Δαμάδογλου είναι υπεύθυνος για το νεκροταφείο μεταναστών και προσφύγων στο χωριό Σιδηρώ, σε μια πλαγιά γύρω στα 30 χιλιόμετρα από το ποτάμι, αλλά έκανε κηδείες και σε μουσουλμανικά νεκροταφεία άλλων χωριών του Εβρου. «Οι θαμμένοι στον Εβρο πρόσφυγες και παράτυποι μετανάστες ξεπερνούν τους 400, οι περισσότεροι από τους οποίους, γύρω στους 300, βρίσκονται εδώ σ’ αυτόν τον χώρο», εξηγεί στην «Κ» καθώς ανηφορίζουμε για το περιφραγμένο χωράφι – νεκροταφείο, που δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία του ελληνικού κράτους το 2005-2006.
Οι «επώνυμοι»
Ο Μοχάμεντ Χαρίς Ουέις, Παλαιστίνιος, γεννημένος το 1992 στη Συρία, πνίγηκε στον Εβρο το 2014. Το ίδιο και ο Μουσταφά Ρεχουέν, που είχε γεννηθεί το 1983 στο Χαλέπι και έχασε και αυτός τη ζωή του στην προσπάθεια να διαβεί το ποτάμι το 2014. Μέχρι στιγμής είναι οι δύο «επώνυμοι» του νεκροταφείου. Ο τάφος κάποιου άλλου φέρει μια λευκή μαρμάρινη επιτύμβια πλάκα δίχως όνομα, ενώ δύο μικρά κυπαρίσσια φυτεύτηκαν στα μνήματα Ιρανών από την πρεσβεία της χώρας τους στην Αθήνα. Οι άλλοι είναι χωμάτινοι χορταριασμένοι όγκοι τοποθετημένοι στη σειρά στον χώρο, δίχως κανένα στοιχείο που να μαρτυρά την ταυτότητα του νεκρού.
«Παλιότερα τους θάβαμε στα δικά μας νεκροταφεία στα χωριά. Οταν όμως άρχισε να αυξάνεται ο αριθμός αυτών που πνίγονταν στο ποτάμι ή πέθαιναν από τη ζέστη και το κρύο, οι ντόπιοι διαμαρτύρονταν ότι γεμίζουν τα δικά τους και δεν θα έχουν πού να βάλουν τους δικούς τους νεκρούς. Μου έτυχε περίπτωση κατά την οποία μέσα σε μια μέρα κήδεψα 26 άτομα. Αναγκαστήκαμε, λοιπόν, να ανοίξουμε αυτό το νεκροταφείο, με χρήματα του Δημοσίου».
Οι πρόσφυγες και μετανάστες που εντοπίζονται νεκροί διακομίζονται στο νοσοκομείο Αλεξανδρούπολης, όπου υποβάλλονται σε ιατροδικαστική εξέταση και εφόσον φέρουν πάνω τους κάποιο στοιχείο ταυτότητας ενημερώνονται οι διπλωματικές αρχές των χωρών τους. Στη συντριπτική τους πλειονότητα, ωστόσο, δεν τους αναζητεί κανείς και έτσι δρομολογείται η διαδικασία της ταφής τους στο Σιδηρώ.
Σε… δημοπρασία
«Οι νεκροί “βγαίνουν” σε δημοπρασία και τη μεταφορά αναλαμβάνει γραφείο τελετών που μειοδοτεί στον πλειστηριασμό. Στη αρχή τους παίρναμε εμείς και τους θάβαμε. Βάζαμε λεφτά από την τσέπη μας ή κάναμε εράνους. Ομως, καθώς ο αριθμός αυξανόταν δεν μπορούσαν οι άνθρωποι να πληρώνουν συνεχώς, αφού μια κηδεία κοστίζει το λιγότερα διακόσια ευρώ και έτσι αναλαμβάνει τα έξοδα το κράτος». Τώρα όμως άρχιζαν να θάβουν μετανάστες και σε… χριστιανικό νεκροταφείο, στην Ορεστιάδα, με «πολιτική κηδεία», καθώς δεν μπορεί να εξακριβωθεί το θρήσκευμά τους για να ακολουθηθεί η δέουσα τελετή.
Με κάθε ευκαιρία ο μουφτής ανηφορίζει στον λόφο και διαβάζει ευχές υπέρ αναπαύσεως των ψυχών των νεκρών. Οπως μας λέει, έρχονται άνθρωποι από τη Μέση Ανατολή, το Ιράν, το Πακιστάν, την Αφρική και ρωτούν μήπως κάποιος δικός τους που εξαφανίστηκε είναι θαμμένος εδώ. «Πού να ξέρουμε όμως; Μέχρι τώρα έχω στείλει τρεις σορούς στο Ιράν».
Και οι χριστιανοί;
«Και πώς είστε βέβαιοι ότι όλοι τους είναι μουσουλμάνοι και διαβάζετε αποσπάσματα από το Κοράνι, αφού πολλοί πρόσφυγες από τη Συρία ή την Αφρική είναι χριστιανοί;», ρωτάμε. «Συνήθως έρχονται από τα μουσουλμανικά κράτη εδώ. Αν είναι άντρας έχει την περιτομή. Για τις γυναίκες όμως θα είναι με κάποιο γκρουπ και θα προσπαθούμε να έχουμε κάποια πληροφορία. Εχουμε εδώ βεβαιωμένα μια χριστιανή. Τη θάψαμε ως μουσουλμάνα και μετά μάθαμε ότι ήταν χριστιανή. Ειδοποίησα τις εκκλησιαστικές αρχές αλλά δεν ενδιαφέρθηκαν. Πάντως, επειδή οι περισσότεροι είναι αγνώστων στοιχείων τους καταγράφουμε στη μουφτεία με βάση τους αριθμούς πρωτοκόλλου που υπάρχουν από το νοσοκομείο πάνω στον σάκο. Στον υπ’ αριθμόν ένα τάφο αυτό το νούμερο, στο δύο το άλλο νούμερο κ.ο.κ.».
Ο μουσουλμάνος ιερωμένος μας περιγράφει το τελετουργικό της ταφής, αποκαλύπτοντας μια ιδιαίτερα δύσκολη διαδικασία, που εκ του καθήκοντος είναι υποχρεωμένος να φέρει εις πέρας. «Οι νεκροί πρέπει να κηδευτούν με βάση τα προβλεπόμενα από την παράδοσή μας και στην τελετή οφείλουν να συμμετάσχουν οι πιστοί. Στην αρχή έρχονταν όλοι, στη συνέχεια όμως άρχισαν να το αποφεύγουν λόγω της έντονης δυσοσμίας των σορών που βρίσκονταν σε προχωρημένη σήψη. Μου έλεγαν ότι έπειτα από κάθε κηδεία κάνουν μια εβδομάδα να βάλουν φαγητό στο στόμα. Τους κάλεσα και τους είπα: αν ήταν δικοί σας άνθρωποι θα ερχόσασταν ή όχι; Είναι θρησκευτικό σας καθήκον και πρέπει να είστε παρόντες».
Τραγικές ιστορίες
Αφηγείται τραγικές περιπτώσεις που βίωσε και σε κάποιες από αυτές δεν κρύβει τη συγκίνησή του, βουρκώνει. «Ενα ανδρόγυνο, από το Ιράν ήταν, διάβηκε τον Εβρο μέσα στον χειμώνα. Εκανε παγωνιά, έβρεχε και χώθηκαν για να ξημερώσουν κάτω από μια γέφυρα χειμάρρου κοντά στο χωριό Λουτρά. Η γυναίκα δεν άντεξε, πέθανε και ο άντρας παραδόθηκε στις Αρχές που τον έβαλαν στα κρατητήρια, ενώ η αστυνομία έφερε σ’ εμάς τη γυναίκα την οποία θάψαμε στο μουσουλμανικό νεκροταφείο της Αγριάς. Τρεις μήνες μετά βγήκε από τα κρατητήρια και ήρθε με τους Γιατρούς του Κόσμου ψάχνοντας για τη σύζυγό του. Του είπαμε ότι τη θάψαμε και πήγαμε στο μνήμα. Μόλις του το δείξαμε αγκάλιασε τον τάφο και μόνο που δεν ξεψύχησε εκεί πάνω της», λέει και συνεχίζει:
«Είναι πάρα πολλές οι ιστορίες. Μια άλλη που μου έρχεται στο μυαλό τώρα ήταν μιας κοπελίτσας, επίσης από το Ιράν. Ηρθαν οι γονείς της στην κηδεία. Να έβλεπες τη μάνα να χτυπιέται, δεν θα το ξεχάσω στη ζωή μου. Μας είχαν ειδοποιήσει ότι θα έρθουν, την κρατήσαμε για να παραστούν στην κηδεία. Είχαν δύο θυγατέρες, που πνίγηκαν και οι δύο, η άλλη δεν βρέθηκε, χάθηκε στο ποτάμι. Αξέχαστες οι στιγμές».
Ο μουφτής μάς καταθέτει μια ιδιαίτερη περίπτωση που είχε να κάνει με τρεις Κούρδους πολιτικούς πρόσφυγες, παλαιότερα, οι οποίοι κομματιάστηκαν σε ναρκοπέδιο. «Οι άνθρωποι αυτοί είχαν πάνω τους ταυτότητες. Με το που τους θάψαμε μας τηλεφώνησαν από το τουρκικό προξενείο της Κομοτηνής να μας ρωτήσουν τι τους κάναμε. Τους έστειλα επιστολή, όπως και στους δικούς τους στην Τουρκία. Δεν μπόρεσαν να έρθουν τότε να τους πάρουν, ίσως γιατί φοβήθηκαν».
Τον ρωτώ εάν έτυχε κάποια φορά να πει ότι «αυτή την κηδεία δεν μπορώ να την κάνω». «Οχι, το κάνω πάντα με σεβασμό και αγάπη, από τα βάθη της καρδιάς μου. Εχω κάνει πάνω από τετρακόσιες κηδείες. Σε μια περίπτωση έφεραν έναν άντρα από τη Σομαλία που είχε πεθάνει πριν από πολλές μέρες. Ηρθε και η αδερφή του η οποία ήθελε να ανοίξουμε το φέρετρο για να τον δει. Η δυσοσμία δεν αντεχόταν, είχε σαπίσει. Ηρθα σε δύσκολη θέση. Της είπα δεν θα το ανοίξουμε το φέρετρο. Το αγκάλιασε και προσπαθούσε να το σηκώσει και να το πάρει μαζί της. Γι’ αυτήν δεν μύριζε καθόλου. Ο άνθρωπος εν ζωή έχει αξιοπρέπεια και δεν τη χάνει με τον θάνατό του. Γι’ αυτό πρέπει εμείς οι ζωντανοί, ειδικά εμάς η θρησκεία μας το επιβάλλει, να σεβόμαστε και τον νεκρό».
Οι αδίστακτοι
Ο μουφτής Δαμάδογλου τα βάζει με τις σπείρες των διακινητών που, όπως λέει, ενώ γνωρίζουν ότι «ο Εβρος είναι μια παγίδα θανάτου», δεν διστάζουν να προωθούν στο ποτάμι ανύποπτους ανθρώπους λέγοντάς τους ψέματα πως μπορούν να το διαβούν εύκολα. Και όπως τονίζει πρόκειται για εγκληματίες.
«Γνωρίζω περίπτωση κατά την οποία ένας μουσουλμάνος από εδώ, από τη Θράκη, επιχείρησε να μεταφέρει από την Τουρκία μια ομάδα μεταναστών με βάρκα. Στη μέση του ποταμού ένα μωρό άρχισε να κλαίει και φοβούμενος ότι θα τους ακούσουν οι συνοριοφύλακες το πέταξε στο ποτάμι και πνίγηκε. Με το που βγήκαν στη στεριά, ο σπαραγμός της μάνας ακούστηκε από τους φρουρούς που τους συνέλαβαν. Οπως έμαθα αργότερα, ο διακινητής που έπνιξε το μωρό αυτοκτόνησε στο χωριό του στη Θράκη. Τον έπνιξαν οι τύψεις. Κρύβει πολλά τέτοια δράματα αυτό το ποτάμι».
Πολιτική κηδεία
Πέντε ανοιχτοί τάφοι στο Σιδηρώ παραμένουν κενοί, γεμάτοι με νερά της βροχής. Μια δικαστική εμπλοκή για άσχετη υπόθεση του μουφτή έχει ως αποτέλεσμα να παραλύσει η διαδικασία ενταφιασμών. Ετσι, στο νεκροτομείο Αλεξανδρούπολης, όπως λέει στην «Κ» ο υπεύθυνος του Εργαστηρίου Ιατροδικαστικής καθηγητής κ. Παύλος Παυλίδης, παραμένουν οι σοροί πέντε μεταναστών, οι οποίοι πρόκειται να ταφούν στο… χριστιανικό νεκροταφείο της Ορεστιάδας. Οι Αρχές επέλεξαν να ενταφιάσουν εκεί με «πολιτική κηδεία» σορούς αγνώστων στοιχείων, ώστε να υπερκεράσουν το εμπόδιο ότι οι νεκροί μπορεί να είναι μουσουλμάνοι.
Υπάρχει και ένας επιπλέον λόγος: το νεκροταφείο στο Σιδηρώ μοιάζει με εγκαταλελειμμένο χωράφι, εικόνα που σχολιάζεται δυσμενώς από συγγενείς οι οποίοι αναζητούν τους χαμένους ανθρώπους, διεθνείς οργανώσεις και ξένα ΜΜΕ. «Ηρθαν στο εργαστήριο κάποιοι Αφγανοί που αναγνώρισαν τον άνθρωπό τους, αλλά δεν είχαν χρήματα να τον πάρουν στην πατρίδα και είπαν να τον θάψουν στο Σιδηρώ. Οταν όμως πήγαν και είδαν το χάλι στο νεκροταφείο έφριξαν. Τελικά βρήκαν ένα μουσουλμανικό νεκροταφείο στη Ροδόπη και τον κήδεψαν εκεί», αφηγείται ο κ. Παυλίδης.
Ο δήμαρχος Σουφλίου κ. Ευάγγ. Πουλιλιός με επιστολή στον επίτροπο κ. Δ. Αβραμόπουλο ζήτησε κονδύλια για την αναμόρφωση του νεκροταφείου στο Σιδηρώ, πλην όμως, όπως λέει, η απάντηση ήταν ότι «δεν προβλέπεται». Στο Εργαστήριο Ιατροδικαστικής, το πιο οργανωμένο στην Ελλάδα, λαμβάνονται από τους νεκρούς μετανάστες δείγματα DNA, και έτσι εάν κάποιοι συγγενείς θελήσουν να αναζητήσουν τον άνθρωπό τους, δίνουν γενετικό υλικό το οποίο ταυτίζεται με αυτό των αγνώστων. «Εχουν ταυτοποιηθεί νεκροί με αυτή τη μέθοδο και κάποιοι έχουν σταλεί πίσω στην πατρίδα τους», εξηγεί ο κ. Παυλίδης.
Η επιστροφή
Ηταν απόγευμα Κυριακής όταν πήραμε τον δρόμο της επιστροφής από το Σιδηρώ. Μια ελαφρά ομίχλη κάλυπτε το ποτάμι. Βασίλευε ησυχία. Στην όχθη με τα ψηλά δέντρα και τους πυκνούς θάμνους, κυλούσαν ήρεμα τα θολά νερά του. Τίποτα δεν πρόδιδε ότι μέσα στις φυλλωσιές, πίσω από τα χωμάτινα αναχώματα, στα βαλτόνερα, διεξάγεται μέρα-νύχτα, αδιάκοπα, σκληρή μάχη για τη φρούρηση της σημαντικότερης και περισσότερο «επισκέψιμης» χερσαίας πύλης εισόδου των προσφυγικών/ μεταναστευτικών ροών στην Ευρώπη.
Ετσι γίνεται πάντα. Ο Εβρος κρύβει καλά τα τρομερά μυστικά του, το καθημερινό παιχνίδι με τον θάνατο ανυποψίαστων ανθρώπων. Δεν βλέπεις, για παράδειγμα, τις στρατιωτικές περιπόλους που κινούνται αθέατα, τις «λούφες» και τις παγίδες των συνοριοφυλάκων στις συστάδες θάμνων, το σάρωμα της κοίτης με θερμικές κάμερες, τα ηχητικά σήματα της αστυνομίας προς τους διακινητές στην άλλη όχθη με τα οποία τους προειδοποιούν ότι τους βλέπουν και να μην επιχειρήσουν να λύσουν τη βάρκα.Κάποια μπλόκα της ΕΛ.ΑΣ. στη διαδρομή προς την Αλεξανδρούπολη μαρτυρούν την αστυνομική κινητικότητα για τον εντοπισμό όσων καταφέρουν να διαβούν το ποτάμι χωρίς να γίνουν αντιληπτοί και να προωθηθούν στα ενδότερα με τη βοήθεια μελών των κυκλωμάτων διακίνησης. Στα αριστερά του δρόμου η πινακίδα γράφει «Θούριο».
Κλαίγοντας
Ενάμιση χρόνο πριν, ένας ντόπιος γεωργός καθώς επέστρεφε από το χωράφι του, άκουσε κλάμα μικρού παιδιού. Εσπευσε σε μια εγκαταλελειμμένη χορταποθήκη και εκεί είδε ένα κοριτσάκι σκυμμένο πάνω από τον νεκρό πατέρα του να κλαίει γοερά. Ο πατέρας είχε πεθάνει από το κρύο κρατώντας την στην αγκαλιά του για να τη ζεστάνει και να την προστατέψει. Ηταν από τη Συρία.
Παρακάτω, μια άλλη πινακίδα έδειχνε προς Ταύρη, χωριό και αυτό κοντά στο ποτάμι. Τον περασμένο Δεκέμβριο οι συνοριοφύλακες εντόπισαν ομάδα δεκαπέντε παράτυπων μεταναστών που είχαν περάσει από το ποτάμι στο ελληνικό έδαφος και προσπαθούσαν να συνεχίσουν, με το χιόνι να ξεπερνάει το ένα μέτρο. Ενας από αυτούς, όπως είπαν στους αστυνομικούς, δεν άντεξε και πέθανε από το ψύχος.
Κρύβει ατέλειωτες τέτοιες, μικρές και μεγαλύτερες τραγωδίες σε κάθε του σπιθαμή ο Εβρος στη μακραίωνη χρήση του ως πέρασμα απελπισμένων ανθρώπων από την Ασία και την Αφρική για την Ευρώπη. Τα λόγια του μουφτή στριφογυρίζουν στο μυαλό μου. «Ο Εβρος είναι τρομερά επικίνδυνο πέρασμα, δεν είναι μια εύκολη και σίγουρη διάβαση, όπως θέλουν να την εμφανίζουν τα κυκλώματα για να εξαπατούν τους δυστυχείς συνανθρώπους μας και να κερδοσκοπούν».
Το νεκροταφείο στο Σιδηρώ είναι ο αδιάψευστος μάρτυρας γι’ αυτό. Υπάρχει όμως και το τεράστιο θαλάσσιο νεκροταφείο, όπου καταλήγουν εκείνοι που παρασύρονται από τις ορμητικές κατεβασιές των υδάτινων όγκων του Εβρου και εκβράζονται στο Θρακικό Πέλαγος. Εκεί δεν θα τους βρει ποτέ κανείς για να τους κηδέψει, έστω και με τους «ανώνυμους» στο Σιδηρώ. Και είναι πάρα πολλοί αυτοί.