Ο Πλάτωνας στον διάλογό του με τίτλο «Πρωταγόρας» (324A-C) διά στόματος του μεγάλου σοφιστή αναφέρει ότι «όποιος επιχειρεί να τιμωρεί με σύνεση δεν παίρνει εκδίκηση για το αδίκημα που έχει ήδη διαπραχθεί –γιατί δεν μπορεί, βέβαια, να κάνει αυτό που έγινε να μην έχει γίνει– αλλά για χάρη του μέλλοντος, δηλαδή για να μην αδικήσει πάλι ούτε αυτός ο ίδιος ούτε άλλος που είδε ότι αυτός τιμωρήθηκε. (…) επομένως, τιμωρεί για να αποτραπεί στο μέλλον επανάληψη της αδικίας».
Αν μια τέτοια άποψη διατυπώθηκε στην Αθήνα του 4ου αιώνα π.Χ., ανεξάρτητα από το αν το ισχύον ποινικό δίκαιο ήταν αρκετά αυστηρό, είναι προφανές ότι στην εποχή μας, ακόμη περισσότερο, πρέπει να σταθούμε στην παραδειγματική και αποτρεπτική διάσταση της ποινής. Και κατά κύριο λόγο των ποινών που εφαρμόζονται στο σχολικό περιβάλλον, το κατ’ εξοχήν παιδευτικό. Ο στόχος της επιβολής τους είναι η αποφυγή συμπεριφορών που διαταράσσουν το ομαλό κλίμα σ’ ένα σχολείο. Ομως τις περισσότερες φορές δημιουργούν ένταση μεταξύ του μαθητικού πληθυσμού και των εκπαιδευτικών, κυρίως όταν είναι πολύ αυστηρές.
Η κλιμάκωση του συστήματος ποινών, που ίσχυε μέχρι πριν από λίγες ημέρες, περιελάμβανε α) παρατήρηση, β) επίπληξη, γ) ωριαία απομάκρυνση από το διδασκόμενο μάθημα, δ) αποβολή από τα μαθήματα μέχρι 3 μέρες, ε) αποβολή από τα μαθήματα μέχρι 5 μέρες και στ) αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος. Η αποβολή και η αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος, ομολογουμένως, δεν είχαν συχνή εφαρμογή, αξιοποιούνταν με μεγάλη φειδώ για λόγους προφανείς: είναι εξοντωτική μια τέτοια ποινή, δεν ωφελούσε ουσιαστικά τον μαθητή ή τη μαθήτρια που είχε διαπράξει το παράπτωμα, αντίθετα τον ή την απάλλασσε από τον κόπο της παρακολούθησης του ωρολογίου προγράμματος και τον ή την απομάκρυνε από την τάξη και το μάθημα.
Στο νέο νομοθετικό πλαίσιο ακόμη και η ορολογία που χρησιμοποιείται αποδεικνύει ότι υπάρχει σημαντική αλλαγή στη στάση της πολιτείας απέναντι στη δημιουργία καλού σχολικού κλίματος επικοινωνίας, διαλόγου και εμπιστοσύνης ανάμεσα σε εκπαιδευτικούς και μαθητές/τριες. Δεν υπάρχει πλέον ο όρος ποινή, αντικαθίσταται από τους όρους παιδαγωγικά μέτρα και ενέργειες παιδαγωγικού χαρακτήρα. Ακόμη κι αν κάτι τέτοιο μπορεί να θεωρηθεί απλώς μια προσπάθεια εφαρμογής του politically correct, είναι δείγμα υψηλού παιδαγωγικού ύφους.
Παράλληλα, εξοβελίζονται οι αποβολές από τα μαθήματα διάρκειας τριών έως πέντε ημερών.
Το μέγα ζητούμενο, αυτό που μένει να γίνει, είναι η πραγματική και σε βάθος καλλιέργεια κλίματος συνεργασίας ανάμεσα στα μέλη της σχολικής κοινότητας, πάντα με τη διατήρηση των διακριτών ρόλων τους μέσα σ’ αυτή. Ο αμοιβαίος σεβασμός, η συζήτηση και η κατανόηση μπορούν να οδηγήσουν στην αποφυγή επιβολής «παιδαγωγικών μέτρων» ή «ποινών».
* Η κ. Ελενα Τσίκιζα-Νικολακάκη είναι φιλόλογος, διευθύντρια του 2ου Πειραματικού Γενικού Λυκείου Αθηνών.