Οχι πολύ μακριά από τον Βύρωνα, στον Αγιο Δημήτριο, το 1969, ο αρχιτέκτων Τάκης Ζενέτος σχεδίασε το γνωστό σήμερα «σχολικό συγκρότημα Αγίου Δημητρίου» ή «στρογγυλό σχολείο». Παρά τις προδιαγραφές του Οργανισμού Σχολικών Κτιρίων, που προέβλεπαν αυστηρά τη γραμμική παράθεση των αιθουσών με έναν εξωτερικό διάδρομο, ο Ζενέτος, έπειτα από εξάμηνη έρευνα, πρότεινε ένα κυκλικό κτίριο, όπου περιφερειακά βρίσκονται οι αίθουσες διδασκαλίας, ορίζοντας στο κέντρο του ένα κυκλικό προαύλιο, το οποίο ονόμασε «πυρήνα». Ο συμβολισμός γίνεται εντονότερος αν αφουγκραστεί κανείς το όραμα του αρχιτέκτονα, ο οποίος προδιαγράφει εκεί έναν ενσύρματο πομποδέκτη ανταλλαγής γνώσεων –την εποχή που το Διαδίκτυο βρισκόταν ακόμη σε πειραματικό στάδιο– συνδέοντας μελλοντικά το σχολείο με τη γειτονιά του. Μια κοινή αντιμετώπιση –χωρική και κοινωνική– με σχεδόν 50 χρόνια διαφορά επιβεβαιώνει τη διαχρονική σημασία της συλλογικότητας και της εξωστρέφειας στους χώρους εκπαίδευσης.
«Βοήθησέ με να το κάνω μόνος μου» είναι η φράση που χαρακτηρίζει το μοντεσοριανό σύστημα διδασκαλίας. Το παρόν παράδειγμα του ανασχεδιασμού του αύλειου χώρου του σχολείου αποτελεί μια μεταφορική αντιστοιχία, όπου ένας δημιουργικός σύλλογος γονέων ζητάει ακριβώς αυτό και το πετυχαίνει με τη βοήθεια λίγων. Με λιτό και εύστοχο σχεδιασμό –δεδομένης της αναγκαστικής διατήρησης προϋπαρχόντων μη καλοσχεδιασμένων στοιχείων και λόγω περιορισμένου προϋπολογισμού– επιτυγχάνεται η ενθάρρυνση των κοινωνικών επαφών μέσω διαφορετικών χωρικών ενοτήτων (θεματικές μικρο-αυλές, κερκίδες, τραπέζια για παιχνίδι, γήπεδο), εγγύτερων στην παιδική κλίμακα μεγεθών. Με την αξιόλογη χρήση αειφόρων τεχνολογιών, η νέα αυλή καταφέρνει διακριτικά να αποτελεί ένα βιωματικό μάθημα βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής σε παιδιά δημοτικού.
Το κυριότερο, ίσως, όλων είναι πως η μετατροπή αυτή συμβαίνει μπροστά στα μάτια των μαθητών. Μπορεί οι εικόνες των εργατών-γονέων να αποτελέσουν παράδειγμα ανάληψης πρωτοβουλιών από τα ίδια τα παιδιά. Να οικειοποιηθούν τον χώρο, να τον αναδιαμορφώσουν. Η αρχιτεκτονική δεν χρειάζεται πάντα να είναι μνημειακή και αμετάβλητη. Ειδικά σε τέτοιους ευαίσθητους χώρους, επιβάλλεται να χαράζει το γενικό πλαίσιο στο οποίο ο χρήστης, μαθητής ή δάσκαλος, να έχει τη δυνατότητα να παρεμβαίνει δημιουργικά. Και, τελικά, η συχνά αποκλειστική εκπαίδευση εντός των αιθουσών να μεταφερθεί –εν μέρει έστω– στον υπαίθριο χώρο, συνθήκη πιο ταιριαστή στη μεσογειακή χώρα μας.
* Ο κ. Νίκος Σούλης είναι αρχιτέκτων, διευθυντής έκδοσης της αρχιτεκτονικής επιθεώρησης «Δομές».