Οι συνταξιούχοι και οι νοικοκυρές βιώνουν στη χώρα μας μια καθημερινότητα δύσκολη, καθώς αντιμετωπίζουν το φάσμα της κοινωνικής απομόνωσης, που έχει επιπτώσεις στην ποιότητα της ζωής τους. Εκτός από τα προβλήματα της ηλικίας οι συνταξιούχοι βιώνουν επίσης καθημερινά την απουσία υπηρεσιών κοινωνικής φροντίδας και ειδικών υπηρεσιών υγείας, την ανεπάρκεια πόρων προς το ζην… Ακολουθούν οι γυναίκες κυρίως οι νοικοκυρές που αντίστοιχα βρίσκονται αντιμέτωπες με παγιωμένες κοινωνικές αντιλήψεις και προκαταλήψεις και φορτώνονται όλο και περισσότερες ευθύνες, συχνά χωρίς διέξοδο, λόγω της ανεπάρκειας υπηρεσιών στήριξης για το παιδί και την οικογένεια.
Σύμφωνα με έρευνα που έγινε από το Πανεπιστήμιο Αθηνών (τομέας Κοινωνικής Πολιτικής και Οικονομικών της Υγείας) στο πλαίσιο ευρωπαϊκού ερευνητικού προγράμματος (EuropeaQuality of Life) οι συνταξιούχοι και οι νοικοκυρές έχουν χαμηλότερο επίπεδο ποιότητας ζωής ακόμη και από τους ανέργους. (Με δείκτες ποιότητας ζωής από το μηδέν έως το εκατό τους χωρίζουν δέκα ολόκληρες μονάδες).
Οι συνταξιούχοι
Η έρευνα που έγινε με ειδικά σταθμισμένο ερωτηματολόγιο σε 1.500 άτομα έδειξε στατιστικά σημαντικές διαφοροποιήσεις και μεταξύ των διαφόρων κλάδων των συνταξιούχων (ΔΕΚΟ – Τράπεζες και ΙΚΑ-ΟΓΑ).
«Ο συνταξιούχος», επισημαίνει σε συνέντευξή του στην «K» ο επιστημονικά υπεύθυνος της έρευνας καθηγητής Κοινωνικής Πολιτικής και Οικονομικών της Υγείας κ. Γιάννης Υφαντόπουλος «έχει χαμηλότερη κινητικότητα, δεν μπορεί να συμμετέχει στις κοινωνικές δραστηριότητες, δεν έχει τη φυσική κατάσταση την οποία έχουν οι νεότεροι, το εισόδημά του δεν επαρκεί. Ολα αυτά συμβάλλουν στο να έχει μια χαμηλή ποιότητα ζωής.
Το ενδιαφέρον εύρημα όμως αφορά τη χαμηλή ποιότητα ζωής της νοικοκυράς, που αντιμετωπίζει ανάλογα προβλήματα, ενώ οι τάσεις όσον αφορά την ποιότητα ζωής είναι αρνητικές γενικά για τον γυναικείο πληθυσμό της χώρας».
Κατάθλιψη
Θύματα του σύγχρονου τρόπου ζωής, της εντατικοποίησης και της ανασφάλειας είναι και οι νέοι οι οποίοι, παρ’ότι έχουμε το μικρότερο ποσοστό αυτοκτονιών στην Ευρώπη, απειλούνται από την κατάθλιψη.
«Η ευτυχία της νεανικής ηλικίας έχει χαθεί πια, σημειώνει ο κ. Υφαντόπουλος. Οι νέοι, ενώ θα περίμενε κανείς να μην υποφέρουν από κατάθλιψη, άγχος ή στρες, αντιμετωπίζουν από την ηλικία των 19 ετών δύσκολες καταστάσεις στην αγορά εργασίας και ακαδημαϊκά προβλήματα. Στη νεανική και την τρίτη ηλικία, αντιμετωπίζουμε το ίδιο πρόβλημα της κατάθλιψης με διαφορετικό τρόπο όμως και διαφορετική έμφαση».
Σύμφωνα με τα πορίσματα της έρευνας το 30% των νέων από 19 έως 25 ετών στη χώρα μας δηλώνουν μέτρια ή υψηλή κατάθλιψη, ποσοστό εντυπωσιακά υψηλό για την ηλικία αυτή.
Πολλαπλά τα άγχη των Ελληνίδων
«Στις χώρες του νότου ζούμε περισσότερα χρόνια και έχουμε καλύτερη ποιότητα ζωής σε σχέση με τον αγχωτικό και καταθλιπτικό βορρά», επισημαίνει στην «K» ο καθηγητής κ. Γιάννης Υφαντόπουλος, αναφερόμενος στα συγκριτικά αποτελέσματα των μελετών που έγιναν σε δέκα ευρωπαϊκές χώρες. «Τα αποτελέσματα είναι πολύ ευχάριστα για τους άνδρες στην Ελλάδα, όχι όμως και για τις γυναίκες. Παρότι το μέσο προσδόκιμο ζωής είναι μεγαλύτερο για τις Ελληνίδες, εάν σταθμίσουμε τα χρόνια της επιβίωσης με την ποιότητα ζωής, βλέπουμε ότι η γυναίκα αντιμετωπίζει μεγάλες δυσκολίες, λόγω του διπλού και τριπλού ρόλου που καλείται σήμερα να ικανοποιήσει ως απασχολούμενη στην αγορά εργασίας, ως μητέρα και ως «αφέντρα» όπως συνηθίζεται να λέγεται του σπιτιού.
Στην αγορά εργασίας
Η γυναίκα στην Ελλάδα υποκαθιστά βαθμηδόν τον άνδρα σε πολλές θέσεις απασχόλησης στον τομέα της αγοράς εργασίας, ιδιαίτερα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Εχουμε περισσότερες γυναίκες στα Πανεπιστήμια, οι οποίες βγαίνουν στην αγορά εργασίας και βαθμιαία, επειδή το ποσοστό των ανδρών παραμένει σταθερό, ή οι γυναίκες έχουν μεγαλύτερη διεκδικητική ικανότητα, παρατηρείται αυτή η υποκατάσταση. Διαρκώς περισσότερο η γυναίκα συμμετέχει στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και στην αγορά εργασίας που απορροφά εκπαιδευμένο προσωπικό, εκπαιδευμένες γυναίκες…
Ετσι όμως αναπόφευκτα η γυναίκα δέχεται το στρες της εργασίας, αλλά και το στρες της νοικοκυράς, αφού συνεχίζει να έχει όλες τις υποχρεώσεις του σπιτιού τις οποίες είχε και παλαιότερα. Και εδώ υπάρχει μια διαφορά με τις άλλες χώρες της Βόρειας Ευρώπης. Στις χώρες της Βόρειας Ευρώπης η γυναίκα είναι part-time, δεν είναι πλήρους αλλά μερικής απασχόλησης, ενώ παράλληλα έχει την αναγκαία κοινωνική υποστήριξη με ένα ανεπτυγμένο δίκτυο κοινωνικών υπηρεσιών. Μπορεί να αφήσει κάπου τα παιδιά της και να τα πάρει στις πέντε το απόγευμα και όχι στη μία το μεσημέρι, όπως συμβαίνει εδώ. Στην Ελλάδα, εκτός από το στρες του σπιτιού η γυναίκα αντιμετωπίζει, λόγω της έλλειψης κατάλληλων βρεφονηπιακών σταθμών, υπηρεσιών ψυχολογικής υποστήριξης των παιδιών κ.λπ., το πρόσθετο άγχος, πού θα αφήσει τα παιδιά της.
Μια άλλη διαφορά με τις βόρειες χώρες είναι ότι στην Ελλάδα η γυναίκα όταν μπαίνει στην αγορά εργασίας αναλαμβάνει συχνά διευθυντικές θέσεις. Αντίθετα, στην Ευρώπη, που υπάρχει μεγαλύτερη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας, η γυναίκα δεν έχει μεγάλη κινητικότητα, δεν πάει εύκολα στις υψηλές θέσεις.
Είναι αναπόφευκτο ότι στις υψηλόβαθμες θέσεις το στρες είναι μεγαλύτερο, στο οποίο πρέπει να προστεθεί και το στρες της οικογένειας, με αποτέλεσμα να αυξάνονται τα εγκεφαλικά επεισόδια στις γυναίκες, όπως πολύ σωστά επισήμανε με συνέντευξή του στην «K» ο διαπρεπής καθηγητής κ. Δημήτρης Τριχόπουλος. Εμείς προσπαθήσαμε να δούμε πώς αισθάνεται η ίδια η γυναίκα στους σύγχρονους ρόλους της.
– Η καριέρα δεν συμβαδίζει πάντα με την ποιότητα ζωής;
– Η καριέρα συμβαδίζει με περισσότερα χρήματα, αλλά όχι αναγκαία με την ποιότητα ζωής. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τη γυναίκα, η οποία πρέπει να ανταποκριθεί σε ένα πολύ μεγάλο φάσμα υποχρεώσεων. Ενώ έχει μπει σε ένα νέο φάσμα ζωής και απασχόλησης, οι κοινωνικές αντιλήψεις δεν έχουν αλλάξει. Ολοι πιστεύουμε, οι άνδρες δηλαδή, ότι πρέπει να συνεχίσει να έχει την ευθύνη του σπιτιού και των παιδιών παρότι εισέρχεται δυναμικά και συμμετοχικά στην αγορά εργασίας. Ολη αυτή η δύναμη όμως έχει ένα πόνο, ένα ψυχικό κόστος για τις γυναίκες, που είναι εμφανής από τα στατιστικά στοιχεία.
– Ομως και οι γυναίκες νοικοκυρές δεν έχουν λιγότερα προβλήματα, ούτε καλύτερη ποιότητα ζωής.
– Με κανένα τρόπο δεν λέμε η γυναίκα να παραμείνει στο σπίτι και να γίνει νοικοκυρά, απλά ερμηνεύουμε τα γεγονότα. Αλλωστε, η γυναίκα σήμερα έχει καλή εκπαίδευση και είναι φυσικό να διεκδικεί μια καλύτερη θέση στην αγορά εργασίας. Θα πρέπει όμως η πολιτεία να στηρίξει τη γυναίκα το σύστημα της κοινωνικής πολιτικής να προσαρμοστεί στην αγορά εργασίας.
Παράδειγμα, οι βρεφονηπιακοί σταθμοί. Δεν είναι τυχαίο που η πατροπαράδοτη ελληνική οικογένεια έχει συρρικνωθεί. Και πολλές φορές τα ζευγάρια αρνούνται να κάνουν παιδί. Εχει κόστος το παιδί, χρειάζεται χρόνο και φροντίδα και η γυναίκα ξέρει ενδόμυχα ότι μειώνει την ποιότητα της ζωής της. Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα από τα δικά μας στοιχεία. Η υπογονιμότητα δεν μπορεί να αντιμετωπισθεί επομένως με επιδόματα, ούτε από το κράτος ούτε από την εκκλησία. Θα πρέπει να υπάρξει στήριξη από το κράτος, αλλιώς πρέπει να δεχθούμε τα αποτελέσματα. Το δημογραφικό πρόβλημα, και την χαμηλή ποιότητα ζωής των γυναικών…
Αξιολόγηση ποιότητας ζωής
– Ανά φύλο: Ανδρες 78,7, γυναίκες 76,6
– Ανά επάγγελμα: Φοιτητές – στρατιώτες (82), εισοδηματίες (82), ελεύθεροι επαγγελματίες 80, δημόσιοι υπάλληλοι (78), ιδιωτικοί υπάλληλοι (77), εργάτες (77), άνεργοι (77), νοικοκυρές (69), συνταξιούχοι (65).
– Σύμφωνα με το εισόδημα: εισόδημα μεγαλύτερο των 2.000.000 δρχ. μηνιαίως (83), από 1.000.001 – 2.000.000 δρχ. (80), από 600.001-1.000.000 δρχ. (79), από 200.001-600.000 (78,5), εισόδημα μικρότερο των 200.000 δραχμών μηνιαίως 73,7.
(δείκτες: 0 κακή ποιότητα ζωής, 100 άριστη ποιότητα ζωής)
Πώς επηρεάζουν τα προβλήματα υγείας
– Υψηλή ή μέτρια κατάθλιψη ανά ηλικία: 19-25 ετών (30%), 26-35 ετών (32,8%), 36-45 ετών (40,5%), 46-55 ετών (45%), 56-65 ετών (50%), 66-75 ετών (28%).
– Αίσθημα πόνου ή δυσφορίας: 19-25 ετών (21%), 26-35 ετών (23,8%), 36-45 ετών (29,7%), 46-55 ετών (40,48%), 56-65 ετών (52%), 66-75 ετών (53,85%).
– Προβλήματα κινητικότητας: 19-25 ετών (1%), 26-35 ετών (1,4%), 36-45 ετών (10%), 46-55 ετών (8,7%), 56-65 ετών (21,9%), 66-75 ετών (28,6%).
Τα τρία κριτήρια ποιότητας ζωής
«Η ποιότητα ζωής έχει χρησιμοποιηθεί πολλές φορές από φιλοσόφους, ποιητές, θεολόγους, ακόμη και από πολιτικούς ως μία αφηρημένη έννοια», σημειώνει ο καθηγητής Γιάννης Υφαντόπουλος, επιστημονικά υπεύθυνος της έρευνας που έγινε στη χώρα μας στο πλαίσιο της ερευνητικής προσπάθειας, η οποία γίνεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο. «Οι επιστήμονες ασχολούνται σήμερα με το πώς θα προσεγγίσουν εννοιολογικά το θέμα της ποιότητας ζωής. Κατά δεύτερο λόγο αναζητούν τα μέτρα, τα σταθμά, τις παραμέτρους που καθορίζουν, προσμετρούν, πλησιάζουν την έννοια αυτή της ποιότητας ζωής. Παλαιότερα χρησιμοποιούσαμε τους δείκτες θνησιμότητας και νοσηρότητας. Υστερα από προσπάθειες δέκα ετών, καταλήξαμε σε ένα ειδικά σταθμισμένο ερωτηματολόγιο, το οποίο χρησιμοποιείται αυτή τη στιγμή σε όλες τις χώρες της Ε.Ε.
Οι έρευνες ξεκίνησαν πριν από δέκα χρόνια από ένα επιστημονικό group (EuropeaQuality of life) που έχει αναλάβει σε συνεργασία με επιστημονικές ομάδες στα κράτη-μέλη, οι οποίες συμμετέχουν στο δίκτυο, να μελετήσει εάν υπάρχουν πολιτισμικές ή θρησκευτικές διαφορές που συνδέονται με την ποιότητα ζωής, πόσο επιδρά το στρες, η ηλικία, το φύλο.
«Εχει σημασία να μετράμε την ποιότητα ζωής με συγκεκριμένα κριτήρια και όχι με αφηρημένες ή συναισθηματικές προσεγγίσεις. Επειτα από πολλές δοκιμές με πολύπλοκα ερωτηματολόγια καταλήξαμε ότι η ποιότητα ζωής μπορεί να μετρηθεί σε τρεις βασικές διαστάσεις – πυλώνες. Η πρώτη είναι η φυσική κατάσταση του ατόμου (πόσο καλά μπορεί να περπατάει, να ανεβαίνει τις σκάλες, κ.τ.λ.) που συνδέεται με τη φυσική δυνατότητα της επιβίωσης. Η δεύτερη παράμετρος που πρέπει να αναζητηθεί αφορά την κοινωνική ζωή του. Μετρήσαμε κατά πόσο το άτομο μπορεί να ανταποκριθεί στις συνήθεις κοινωνικές δραστηριότητες, να πηγαίνει στην εργασία του, να έχει την κοινωνική συμμετοχή σε μια σειρά δραστηριοτήτων που είχε πριν, να βλέπει τους φίλους του, κ.τ.λ. Η τρίτη αφορά την ψυχική-ψυχολογική του κατάσταση. Μετρήσαμε το άγχος, την κατάθλιψη, τον πόνο, τη δυσφορία».
– Ποια ήταν αυτά τα σενάρια;
ΓΕΡΜΑΝΙΑ. Διαθέτει μια αποκεντρωμένη δομή για τη διαχείριση των υδατικών της πόρων, σε επίπεδο δήμου. Οι δήμοι διαθέτουν υψηλό επίπεδο ελευθερίας επιλογής θεσμικών ή οργανωτικών συμφωνιών μεταξύ τους, με δημόσιους οργανισμούς ή και με ιδιωτικές επιχειρήσεις. Επίσης επιχειρήσεις νερού μπορούν να συσταθούν από μεγάλους ιδοκτήτες γης, ιδιωτικές επιχειρήσεις και δημόσιους οργανισμούς για ένα ευρύ φάσμα λειτουργιών.