Συναγερμός στα 37.000 πόδια: Η μηχανική των αναταράξεων

Εκεί που ένα αεροσκάφος, αμέριμνο, λάμνει στον αέρα, ξαφνικά ανοίγει –στην κυριολεξία– ο ασκός του Αιόλου. Ή, ακόμα πιο περιγραφικά, ανοίγουν οι πύλες της κολάσεως. Το αεροσκάφος ξαφνικά αρχίζει να ανεβοκατεβαίνει, να χάνει ύψος και να το ξανακερδίζει, και ό,τι εντός του δεν είναι καλά ασφαλισμένο –άνθρωποι και πράγματα– εκτινάσσεται ένθεν κακείθεν, πολλές φορές με θανατηφόρα αποτελέσματα.

Εξάλλου, κάτι τέτοιο είδαμε να συμβαίνει στις 21 Μαΐου με το Boeing 777-300ER της Singapore Airlines, που ταξίδευε από το Λονδίνο στη Σιγκαπούρη. Οι ξαφνικές αναταράξεις σημειώθηκαν πάνω από τη Μιανμάρ, περίπου 10 ώρες μετά την απογείωση, όπως ανέφερε η αεροπορική εταιρεία. Ο πιλότος κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και οδήγησε το αεροσκάφος στην Μπανγκόκ. Κατά τη διάρκεια του φαινομένου, όμως, ένας 73χρονος Βρετανός επιβάτης πέθανε, όπως όλα δείχνουν, από καρδιακή προσβολή και 30 άλλοι τραυματίστηκαν. Συνολικά, στο αεροσκάφος επέβαιναν 229 άτομα, 211 επιβάτες και 18 μέλη πληρώματος.

Σύμφωνα με το FlightRadar 24, που παρακολουθεί αεροσκάφη, περίπου στις 07.49 GMT (10.49 ώρα Ελλάδος) η πτήση ήρθε αντιμέτωπη με «ταχεία αλλαγή στην κατακόρυφη τιμή, εξαιτίας απρόσμενου συμβάντος αναταράξεων», με βάση τα δεδομένα παρακολούθησης πτήσης. «Σημειώνοντας καταιγίδες, ορισμένες σφοδρές, στην περιοχή εκείνη την ώρα», είπε το FlightRadar 24, όπως μεταδίδει το πρακτορείο Reuters.

Αν παρακολουθήσει κανείς τα δεδομένα που έχουν καταγραφεί για την απώλεια ύψους, την εκτίναξη και την επακόλουθη εξισορρόπηση και επιστροφή σε ομαλή πορεία –στο κανονικό υψόμετρο πλεύσης που είναι τα 37.000 πόδια (περίπου 11,3 χλμ.)–, θα δει ότι ένα λεπτό ήταν αρκετό για να πάει η ψυχή πληρώματος και επιβατών στην Κούλουρη και να επιστρέψει στη θέση της – πλην του ενός θύματος που δυστυχώς δεν τα κατάφερε.

Μάλιστα, κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης του φαινομένου, η κατακόρυφη ταχύτητα του αεροπλάνου, ο ρυθμός με τον οποίο το αεροπλάνο κερδίζει ή χάνει ύψος, αυξήθηκε ταχύτατα στα 1.664 πόδια/λεπτό (περίπου 500 μ./λεπτό) προτού χάσει κατακόρυφα ύψος, δηλαδή κοντά στα –1.536 πόδια/λεπτό (περίπου 470 μ./λεπτό), μέσα σε τρία δευτερόλεπτα, όπως μεταδίδει το Reuters, που επικαλείται ειδικούς και δεδομένα φορέων.

Οι αναταράξεις και τα αίτιά τους

Οπως λέει το National Geographic, ο ορισμός των αναταράξεων είναι αυταπόδεικτος: χαοτικές και ασταθείς στρόβιλοι αέρα από διάφορες δυνάμεις και αιτίες. Είναι σαν τον καπνό του τσιγάρου που υψώνεται ακανόνιστα με διάφορες ταχύτητες. Οι πιο κοινές αιτίες αυτού του φαινομένου είναι τα βουνά, τα ρεύματα ανέμου και οι καταιγίδες.

Πιο συγκεκριμένα, ο άνεμος σχηματίζει κύματα όταν συναντά βουνά, όπως τα κύματα της θάλασσας «σκάνε» σε μια παραλία. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αέριες μάζες συνωστίζονται στα βουνά, αποκλειόμενα κατά έναν τρόπο, με μόνη διέξοδο την ανοδική πορεία. Αυτά τα «κύματα του βουνού», όπως λέει το National Geographic, μπορούν να διαχυθούν ως ήπιες ταλαντώσεις στην ατμόσφαιρα, αλλά είναι επίσης πιθανόν να διασπαστούν σε ταραχώδη ρεύματα, τα οποία βιώνουμε ως αναταράξεις.

Στο ίδιο πλαίσιο, τα ταραχώδη ρεύματα αέρα, ιδίως οι ελικοειδείς ζώνες ταχέων ανέμων που βρίσκονται κοντά στους πόλους, οφείλονται στις ακανόνιστες ταχύτητες του ανέμου. Οι επιβραδυνόμενοι άνεμοι δημιουργούν περιοχές διάτμησης (​​ξαφνικές αλλαγές στην ταχύτητα ή/και την κατεύθυνση του ανέμου σε μικρή απόσταση, οι οποίες μπορεί να συμβούν τόσο οριζόντια όσο και κάθετα), που είναι επιρρεπείς σε αναταράξεις.

Οσον αφορά την τρίτη κοινή αιτία, τις καταιγίδες, μια σχετικά νέα ανακάλυψη από ερευνητές, λέει το National Geographic, είναι ότι οι καταιγίδες μπορούν να δημιουργήσουν ανώμαλες συνθήκες σε ορισμένες περιπτώσεις. «Η ταχεία ανάπτυξη των νεφών καταιγίδας δημιουργεί κύματα στην ατμόσφαιρα που μπορούν να διαλυθούν σε αναταράξεις εκατοντάδες έως και χιλιάδες μίλια μακριά», όπως λέει στο επιστημονικό περιοδικό ο Ρόμπερτ Σάρμαν, ερευνητής αναταράξεων στο Εθνικό Κέντρο Ατμοσφαιρικής Ερευνας (NCAR) των ΗΠΑ.

Από την άλλη, σημειώνονται, εξαιτίας αυτών των παραγόντων, αναταράξεις εν αιθρία (clear air turbulence), όπως έχουν ονομαστεί, που αποτελούν έναν ξαφνικό και ισχυρό στροβιλισμό, τον λιγότερο προβλέψιμο ή παρατηρήσιμο τύπο αναταράξεων, που «επιτίθεται» στο αεροσκάφος, ακόμα κι αν δεν υπάρχουν σύννεφα όπως στον αίθριο καιρό, σύμφωνα με την Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Αεροπορίας των ΗΠΑ.

Τέτοιοι θύλακοι αέρα μπορούν να εμφανιστούν χωρίς προειδοποίηση και είναι δύσκολο να προβλεφθούν, ενώ είναι συχνά οι υπαίτιοι τραυματισμών εν ώρα πτήσεις, καθώς το πλήρωμα δεν έχει επαρκή χρόνο για να δώσει τις απαραίτητες οδηγίες στους επιβάτες. Σύμφωνα με την Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Αεροπορίας, 146 επιβάτες και μέλη πληρώματος τραυματίστηκαν σοβαρά από αναταράξεις μεταξύ 2009 και 2021. Παράλληλα, από το 2009 έως το 2018, διαπιστώθηκε ότι οι αναταράξεις αντιπροσώπευαν περισσότερο από το ένα τρίτο των αναφερόμενων συμβάντων, όπου, παρότι σημειώθηκαν τραυματισμοί, οι άτρακτοι δεν είχαν καταγράψει ζημιές.

Δεν είναι πρωτόγνωρο· αντίστοιχα περιστατικά συμβαίνουν 50-60 φορές τον χρόνο, ωστόσο είναι διαφορετικών εντάσεων και δεν προκαλούν πάντα τα ίδια αποτελέσματα.

«Δεν είναι πρωτόγνωρο· αντίστοιχα περιστατικά συμβαίνουν 50-60 φορές τον χρόνο, ωστόσο είναι διαφορετικών εντάσεων και δεν προκαλούν πάντα τα ίδια αποτελέσματα», όπως δήλωσε, μιλώντας στην «Κ» και την Αλεξία Καλαϊτζή, ο Φαίδων Καραϊωσηφίδης, αεροναυπηγός, διερευνητής αεροπορικών περιστατικών και εκδότης του περιοδικού «Πτήση».

Υπάρχουν, όμως, και άλλοι παράγοντες που μπορεί, όπως λέει το Reuters, να διαταράξουν την ομαλή ροή του ανέμου γύρω από ένα αεροσκάφος. Οι μετωπικές αναταράξεις συμβαίνουν όταν ένα αεροπλάνο πετά μέσα από ένα καιρικό μέτωπο, όπου συναντώνται διαφορετικές μάζες αέρα. Αυτή η «ανάμειξη» προκαλεί ασταθείς συνθήκες και ανώμαλες πτήσεις. Η πτήση εν μέσω «απόνερων» ανέμου άλλων αεροσκαφών μπορεί επίσης να προκαλέσει αναταράξεις.

Την ίδια στιγμή, αναταράξεις μπορεί να προκληθούν από διαταραχή της ροής του ανέμου από εμπόδια στο έδαφος –πλην των βουνών, και από κτίρια–, φαινόμενο σύνηθες κατά την απογείωση και την προσγείωση. Τις ζεστές, ηλιόλουστες μέρες πάνω από τη Γη, η άνοδος του θερμού αέρα και η κάθοδος του ψυχρότερου αέρα μπορεί επίσης να προκαλέσουν αναταράξεις, σύμφωνα με τους ειδικούς που επικαλείται το ειδησεογραφικό πρακτορείο.

Το ζήτημα της πρόσδεσης με τη ζώνη ασφαλείας

Οπως ειπώθηκε και στην αρχή, κατά τη διάρκεια ενός τέτοιου φαινομένου αναταράξεων, οποιοσδήποτε και οτιδήποτε δεν είναι καλά ασφαλισμένο είναι εξαιρετικά πιθανό να βρεθεί στην οροφή και από εκεί οπουδήποτε αλλού μέσα στο αεροσκάφος. Αυτό φαίνεται καθαρά και στο παρακάτω γράφημα αλλά και στις φωτογραφίες από το εσωτερικού του αεροσκάφους της Singapore Airlines την 21η Μαΐου. 

Και εδώ είναι το σημείο όπου εγείρονται διλήμματα σχετικά με τη χρήση της ένδειξης για τη ζώνη ασφαλείας. Πιλότοι και αεροσυνοδοί τονίζουν πως, παρότι αναδεικνύεται έτι μία φορά η υποχρέωση να ακολουθούμε τις οδηγίες του πληρώματος, η συνεχώς αναμμένη ένδειξη για πρόσδεση ενδέχεται να μην έχει τα επιθυμητά αποτελέσματα. Κι αυτό, διότι μπορεί να λειτουργήσει ακριβώς όπως στην παροιμία με τον βοσκό και τον λύκο. Λένε, λοιπόν, ότι, αν παραμένει η ένδειξη αναμμένη, είναι πιθανό να χάσει τη σημασία της και, σε περιπτώσεις ανάγκης όπως το πρόσφατο περιστατικό, οι επιβάτες να αγνοήσουν την ένδειξη λόγω… κόπωσης.

Σε τέτοιες έκτακτες περιπτώσεις, μάλιστα, όπως μεταδίδει το Reuters, οι πιο εκτεθειμένοι σε κίνδυνο είναι τα μέλη του πληρώματος που, ενώ ανάβει η ένδειξη της πρόσδεσης, είναι υποχρεωμένα να διασχίζουν την καμπίνα του αεροσκάφους για να ελέγξουν αν οι επιβάτες έχουν φορέσει τη ζώνη τους σωστά.

Πιλότοι και αεροσυνοδοί αναφέρουν ότι, αν παραμένει η ένδειξη διαρκώς αναμμένη, είναι πιθανό να χάσει τη σημασία της και, σε περιπτώσεις ανάγκης όπως το πρόσφατο περιστατικό, οι επιβάτες να αγνοήσουν την ένδειξη λόγω… κόπωσης.

Ολοι ανεξαιρέτως οι ειδικοί, όμως, μεταξύ αυτών και ο Φαίδων Καραϊωσηφίδης που έχει συμβουλευθεί η «Κ», προτείνουν ανεπιφύλακτα τη χρήση ζώνης, ακόμα και σε ήπια πτήση, ακόμα κι όταν φαινομενικά δεν υπάρχει λόγος να τη φορούμε.

Μηχανισμοί πρόβλεψης

Τα σύγχρονα αεροσκάφη, όπως λέει δημοσίευμα της βρετανικής Telegraph, είναι εξοπλισμένα με ραντάρ καιρού στη «μύτη», τα οποία μπορούν να ανιχνεύσουν τις καταιγίδες που έπονται, βοηθώντας τους πιλότους να αλλάξουν πορεία για να τις αποφύγουν. Ωστόσο, οι αναταράξεις εν αιθρία παραμένουν αόρατες σε αυτά τα ραντάρ.

Οι πιλότοι, πάντως, κάνουν ό,τι μπορούν για να αποφύγουν τις αναταράξεις του αέρα και είναι προφανώς ειδικά εκπαιδευμένοι για κάτι τέτοιο. Οταν, λοιπόν, όπως γράφει το Conversation, οι πιλότοι αντιμετωπίσουν αναταράξεις, αλλάζουν υψόμετρο προσπαθώντας να τις αποφύγουν. Αναφέρουν επίσης τις αναταράξεις στους ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας, οι οποίοι μεταβιβάζουν τις πληροφορίες σε άλλες πτήσεις στην περιοχή.

Τα καιρικά μοντέλα, παρά τις προγνώσεις καιρού και τις αναφορές των πιλότων, είναι χρήσιμα για την αποφυγή ζωνών αναταράξεων, αλλά δεν αποτελούν «απόλυτα» εργαλεία, λένε οι ειδικοί.

Τα καιρικά μοντέλα, παρά τις προγνώσεις καιρού και τις αναφορές των πιλότων, είναι χρήσιμα για την αποφυγή ζωνών αναταράξεων, αλλά δεν αποτελούν «απόλυτα» εργαλεία, όπως λένε ειδικοί στο National Geographic. Δεν μπορούν να προβλέψουν αναταράξεις σε κλίμακες μεγέθους αεροπλάνου και οι πιλότοι συχνά αναφέρουν εσφαλμένα τοποθεσίες αναταράξεων για πολλές δεκάδες μίλια.

Το Εθνικό Κέντρο Ατμοσφαιρικής Ερευνας των ΗΠΑ έχει αναπτύξει, για παράδειγμα, ένα εργαλείο πρόβλεψης, το οποίο δουλεύει για σχεδόν 20 χρόνια. Σύμφωνα με το «nowcasting» πρόγραμμα, ένας αλγόριθμος –εγκατεστημένος επί του παρόντος σε περίπου 1.000 εμπορικά αεροσκάφη– αναλύει πληροφορίες από αισθητήρες επί του αεροσκάφους για να χαρακτηρίσει την κίνηση κάθε αεροπλάνου ανά πάσα στιγμή. Μάλιστα, χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με εθνικές μετεωρολογικές προβλέψεις και μοντέλα και σχολιάζει τις προβλέψεις με συνθήκες σε πραγματικό χρόνο, οι οποίες με τη σειρά τους συμβάλλουν στην ενίσχυση των μοντέλων πρόβλεψης καιρού, σύμφωνα με δημοσίευμα του επιστημονικού περιοδικού.