Λένε ότι τις μεγάλες στιγμές της ιστορίας πολλές φορές δεν τις αντιλαμβάνεσαι την ώρα που τις βιώνεις, όχι τουλάχιστον στο ιστορικό τους εκτόπισμα.
Νομίζω ότι δύσκολα μπορεί να βρει κάποιος καλύτερο παράδειγμα του ισχυρισμού αυτού από εκείνο της 15ης Ιουνίου του 1215.
Τότε, ο Ιωάννης ο Ακτήμων, βασιλιάς στη μεσαιωνική Αγγλία στις αρχές του 13ου αιώνα, με την υπογραφή του σε ένα κείμενο υπό την επίβλεψη των βαρόνων του, θα έγραφε ιστορία με έναν τρόπο που κανείς από τους παρευρισκόμενους δεν μπορούσε να διανοηθεί.
Ας δούμε όμως επιγραμματικά το ιστορικό πλαίσιο της συνάντησης πριν οδηγηθούμε στα όποια συμπεράσματα του γεγονότος.
Η βασιλεία του Ιωάννη ήταν από κάθε άποψη τόσο αναπάντεχη όσο και καταστροφική. Οντας το νεαρότερο παιδί από τα πέντε που έφερε στη ζωή ο πατέρας του, ο Ερρίκος ο Β΄, οι πιθανότητες που είχε να βρεθεί στον βασιλικό θρόνο το 1199 ήταν μηδαμινές.
Κυβέρνησε τη χώρα για 17 χρόνια, από το 1199 μέχρι το 1216, και όλα τα στοιχεία που έχουμε από την περίοδο της διακυβέρνησής του –αν και τα περισσότερα δείχνουν μία ξεκάθαρη μεροληψία εναντίον του– χρωματίζουν το προφίλ ενός θρασύδειλου, μοχθηρού, και αντιδημοφιλή βασιλιά.
Δεν είναι τυχαίο ότι κανένας επόμενος βασιλιάς της Αγγλίας δεν πήρε το όνομά του από τότε.
Σε κάθε περίπτωση, ο μάλλον χειρότερος βασιλιάς της ιστορίας της Αγγλίας μνημονεύεται για κάτι τελείως διαφορετικό από τα περιορισμένα διοικητικά του προσόντα.
Μνημονεύεται για την κορυφαία στιγμή αδυναμίας του.
Για να είμαστε πιο ακριβείς, την πράξη συνθηκολόγησής του, τον Μάιο του 1215.
Τότε, που οι βαρόνοι του Ιωάννη εναντιώθηκαν στην τυραννική βασιλεία του και κατέλαβαν πραξικοπηματικά το Λονδίνο, με τον βασιλιά να δέχεται μέσα σε λίγες μέρες να συναντήσει την ηγεσία τους προκειμένου να διαπραγματευθεί τους όρους ειρήνης.
Τόπος συνάντησης το λιβάδι Ράνιμιντ κοντά στον ποταμό του Τάμεση.
Εκεί, όντας σε θέση αδυναμίας και εκβιαζόμενος, ο βασιλιάς δεσμεύθηκε εγγράφως ότι θα υπακούει στους νόμους της χώρας, παραδεχόμενος ότι οι εξουσίες του δεν είναι ούτε απόλυτες ούτε υπεράνω αυτών των νόμων.
Αυτό που έμελλε να καταγραφεί ως η περίφημη «Μάγκνα Κάρτα», δηλαδή η μεγάλη χάρτα στα λατινικά, διατηρεί την ιδιαιτερότητά της για το εύρος και τις λεπτομέρειές της. Ωστόσο, η συμβολική της αξία είναι αυτή που είναι πραγματικά ιστορική.
Κι αυτό γιατί η έγγραφη δέσμευση, για πρώτη φορά στα ιστορικά δρώμενα, ήταν λιγότερο μία βασιλική προσφορά και περισσότερο μία απαίτηση των ευγενών προς τον βασιλιά τους.
Τα περισσότερα άρθρα της Μάγκνα Κάρτα διαπραγματεύονταν οικονομικούς διακανονισμούς, φεουδαρχικά ζητήματα, παρωχημένα μέτρα και ζητήματα κληρονομιάς κτημάτων.
Ωστόσο μερικά εξ αυτών, τα σημαντικότερα, που κάνουν την αξία του κειμένου διαχρονική, περιγράφουν δικαιώματα που θεωρούνται απαράβατες αρχές και ελευθερίες του σήμερα.
Δικαιώματα, όπως:
- Οτι κανένας δεν είναι υπεράνω του νόμου.
- Οτι ο κάθε κατηγορούμενος δικαιούται δίκαιης δίκης.
- Οτι κανείς δεν μπορεί να συλλαμβάνεται χωρίς αιτία.
- Οτι η φορολόγηση δεν γίνεται να είναι απεριόριστη όταν μία κοινωνική ομάδα δεν εκπροσωπείται στις αποφάσεις.
- Οτι η Εκκλησία είναι ανεξάρτητη από το κράτος
Σίγουρα δεν ήταν ο απλός λαός αυτός που καρπώθηκε τα άμεσα οφέλη. Αυτές οι ελευθερίες δεν αφορούσαν ούτε το ένα τρίτο του πληθυσμού. Ενώ, για τις γυναίκες, γίνεται αναφορά στην Μάγκνα Κάρτα μόνο για τις χήρες της εποχής.
Αλλά η σημασία της έγκειται στο ότι καθιέρωσε δημόσια τα όρια ισχύος του βασιλιά και πως ο νόμος προστατεύει από την τυραννική διάθεση της εκτελεστικής εξουσίας.
Κι άρα, η Μάγκνα Κάρτα έγινε στην ουσία μία νίκη του λαού εν τη απουσία του.
Πάνω από όλα, όμως, η μεγαλύτερη παρακαταθήκη της ήταν ότι φύτεψε τον σπόρο της δημοκρατίας.
Πενήντα χρόνια αργότερα η Αγγλία θα είχε το πρώτο της κοινοβούλιο. Το κοινοβούλιο του Simon de Montfort, ενός εκ των πατέρων της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και υπεύθυνου της διεξαγωγής δύο διάσημων κοινοβουλίων.
Αμέσως μετά ο Εδουάρδος ο Α΄ έκανε τη συνεδρίαση του Κοινοβουλίου συχνό γεγονός, εκεί που κατά τη διάρκεια της 35ετούς βασιλείας του (1272-1307) συγκάλεσε την ολομέλεια σε 46 διαφορετικές περιπτώσεις.
Με όρους ιστορικής και νομικής ανάλυσης, το κείμενο έχει υπάρξει, μεταξύ άλλων, θεμελιώδης έμπνευση για το αμερικάνικο Σύνταγμα αλλά και την Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Ακούστε εδώ στο επεισόδιο με τον Αρη Βουρβούλια το πρώτο από τα δύο αφιερωμένα επεισόδια στην ιστορία της Μεγάλης Βρετανίας και της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Μία έρευνα που διατρέχει την ιστορία του πολιτεύματος από τον 13ο αιώνα μέχρι και τον 19ο.