Προφανώς δεν είναι σύμπτωση ότι ο ηγέτης της αντιπολίτευσης Χουάν Γκουαϊδό επέλεξε να αυτοανακηρυχθεί νόμιμος πρόεδρος στις 23 Ιανουαρίου. Η αμφισβήτηση του προέδρου Νικολάς Μαδούρο σημειώθηκε στην επέτειο του πραξικοπήματος του 1958, που τερμάτισε μια δεκαετία δικτατορίας και εγκαινίασε μια περίοδο δημοκρατίας και οικονομικής προόδου στη Βενεζουέλα. Ο στρατός της χώρας υπήρξε επί μακρόν ρυθμιστής σε κρίσιμες στιγμές για τη δημοκρατία. Εκτός από το πραξικόπημα του 1958, συνέβαλε στην εγκαθίδρυση του λιονταριού της δημοκρατίας, Ρόμουλο Μπετανκούρ στην προεδρία της χώρας το 1945 και υπήρξε κεντρικός παράγοντας στην επιστροφή του Ούγκο Τσάβες στο αξίωμα αφότου απομακρύνθηκε με πραξικόπημα το 2002. Αυτό εξηγεί γιατί ο Γκουαϊδό απηύθυνε έκκληση στον στρατό, πείθοντας την Εθνοσυνέλευση να περάσει νόμο αμνηστίας «για όσους ενεργούν προς όφελος της αποκατάστασης της δημοκρατίας στη Βενεζουέλα».
Η Βενεζουέλα δεν είναι ιδιαίτερη περίπτωση. Σε πολλές χώρες οι ένοπλες δυνάμεις έχουν διαδραματίσει καίριο ρόλο στην εδραίωση της δημοκρατίας. Η διαδικασία συχνά έχει υψηλό τίμημα: σε χώρες όπως η Χιλή, η Ινδονησία, η Μιανμάρ ή το Πακιστάν η αποπομπή πανίσχυρων στρατιωτικών από την εξουσία απαίτησε όχι μόνο εγγυήσεις για αμνηστία αλλά και εκχώρηση οικονομικών τομέων, τους οποίους θα μπορούσαν να διαχειρίζονται αυτόνομα και σε πολλές περιπτώσεις την εξασφάλιση αδρών κερδών στις ένοπλες δυνάμεις χωρίς να μπορεί να παρέμβει προς την αντίθετη κατεύθυνση το νομοθετικό σώμα. Συχνά αυτά τα προνόμια προστατεύονται πολιτικά μέσα από συνταγματικές προβλέψεις που εξασφαλίζουν στους απερχόμενους αυταρχικούς ηγέτες δυσανάλογη πολιτική ισχύ ή καθιστούν σχεδόν αδύνατη την ανατροπή τέτοιου είδους συμφωνιών. Στη Βενεζουέλα η προσφορά του Γκουαϊδό, αρχικά τουλάχιστον, δεν ήταν πειστική. Ο υπουργός Αμυνας Βλαντιμίρ Παντρίνο, τάχθηκε ανοιχτά υπέρ του Μαδούρο. Ισως όμως δεν είναι αυτό το τέλος της ιστορίας. Πίσω από κλειστές πόρτες, ο στρατός περιμένει μια καλύτερη συμφωνία. Υπό τον Τσάβες και στη συνέχεια τον Μαδούρο, οι ένοπλες δυνάμεις ενεπλάκησαν ενεργά σε μια σειρά προσοδοφόρων οικονομικών δραστηριοτήτων.
Ο Τσάβες εκχώρησε στον στρατό τα πετράδια του στέμματος της χώρας, την κρατική πετρελαϊκή εταιρεία PDVSA: ελέγχει τα λιμάνια της χώρας, επιβλέπει τις εισαγωγές και τις εξαγωγές. Επιπλέον, ελέγχει τα συμβόλαια για προγράμματα δημόσιας στέγης και τους όρους εξόρυξης και παροχής «μαύρου» χρυσού. Τέλος, ελέγχει τις πολύτιμες διόδους διακίνησης ναρκωτικών, το ξέπλυμα «μαύρου» χρήματος και άλλες παράνομες εμπορικές δραστηριότητες. Αυτό έφερε τεράστια κέρδη στα υψηλά κλιμάκια των ενόπλων δυνάμεων, τη στιγμή που απλοί στρατιώτες πεινούν και λιποτακτούν μαζικά.
Αν φύγει ο Μαδούρο, η οικονομική θέση του στρατού κινδυνεύει. Νέες εκλογές θα μπορούσαν να φέρουν στην εξουσία την αντιπολίτευση, που επιθυμεί να περιορίσει την ισχύ του. Με δεδομένη αυτήν την απειλή, η υπόσχεση του Γκουαϊδό για αμνηστία δεν είναι επαρκής. Ο στρατός δεν έχει ακόμη συλλάβει τον Γκουαϊδό. Και ο Παντρίνο έχει διακηρύξει ότι θα σεβαστεί το σύνταγμα. Ενας δρόμος θα ήταν λοιπόν να παραμερίσουν οι ένοπλες δυνάμεις τον Μαδούρο, να απευθύνουν έκκληση προς την Εθνοσυνέλευση που ελέγχεται από την αντιπολίτευση να συντάξει τις σχετικές διατάξεις για την προστασία των ενόπλων δυνάμεων και στη συνέχεια να ζητήσει νέες εκλογές. Αυτή η συμφωνία θα μπορούσε να περάσει και να ψηφιστεί από την παράλληλη Εθνοσυνέλευση που ελέγχεται από την αντιπολίτευση.
Υπέρ ευρωπαϊκής μεσολάβησης η Αθήνα
Η Ελλάδα μαζί με τη Σουηδία, την Πορτογαλία και άλλες χώρες ζήτησαν σε επίπεδο Ε.Ε. την ενεργοποίηση Διεθνούς Ομάδας Επαφής (ICG) με χώρες εντός και εκτός Ε.Ε. ώστε να υποστηριχθεί ο διάλογος ανάμεσα στην κυβέρνηση, την αντιπολίτευση και την κοινωνία των πολιτών στη Βενεζουέλα, σύμφωνα με ελληνικές διπλωματικές πηγές. Το ζήτημα του ICG θα συζητηθεί στο Ατυπο Συμβούλιο Υπουργών Εξωτερικών. Οι ίδιες πηγές τόνιζαν ότι η Αθήνα εξαρχής υποστήριζε την ανάληψη διπλωματικής πρωτοβουλίας της Ε.Ε., καθώς η αναγνώριση του ηγέτη της αντιπολίτευσης Χουάν Γκουαϊδό ως de facto προέδρου της χώρας, χωρίς τουλάχιστον την εκκίνηση ευρωπαϊκής διπλωματικής πρωτοβουλίας, θα ήταν, όπως λένε, μια ανεύθυνη στάση, δεδομένων των μεγάλων κινδύνων που υφίστανται για εμφύλιες συγκρούσεις. Οι ίδιες πηγές παρέπεμπαν στη συνέντευξη Τύπου του πρωθυπουργού στη ΔΕΘ το 2017, όπου ζητούσε «διπλωματική παρέμβαση από την πλευρά της Ε.Ε.». Ανέφεραν, ακόμη ότι τις συγκεκριμένες θέσεις ανέπτυξε τόσο στον πρόεδρο της Γαλλίας τον Σεπτέμβριο του 2017 στην Αθήνα όσο και στη Φεντερίκα Μογκερίνι τον Φεβρουάριο του 2018 στις Βρυξέλλες.
* Αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο.