Από τα τέλη του 1950 έως τα μέσα του 1969 οι σχέσεις των ΗΠΑ με τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας ήταν απροκάλυπτα εχθρικές. Στις αρχές του 1950 η κυβέρνηση Τρούμαν προσπάθησε να ενθαρρύνει την Κίνα να απομακρυνθεί από τη Σοβιετική Ενωση κατά τα πρότυπα της Γιουγκοσλαβίας του Τίτο. Η μαζική στρατιωτική επέμβαση της Κίνας, όμως, στον πόλεμο της Κορέας τον Νοέμβριο 1950 ενάντια στις δυνάμεις του ΟΗΕ, δηλαδή κυρίως των ΗΠΑ, άλλαξε ριζικά τη σχέση των δύο κρατών. Κατά τις επόμενες δεκαετίες στην Ουάσιγκτον εθεωρείτο το Πεκίνο πιο αδιάλλακτος και επικίνδυνος εχθρός από ό,τι η Μόσχα. Η εμπλοκή των ΗΠΑ στο Βιετνάμ πήγαζε περισσότερο από τις αμερικανικές παραστάσεις της κινεζικής παρά της σοβιετικής απειλής.
Από την εποχή της μεταξύ τους σύρραξης στον πόλεμο της Κορέας, οι ΗΠΑ και η Κίνα είχαν διακόψει πλήρως τις σχέσεις τους πλην κάποιων πολύ περιορισμένων επαφών των διπλωματών τους στη Βαρσοβία. Επισήμως οι ΗΠΑ θεωρούσαν ότι η κυβέρνηση της Ταϊβάν εκπροσωπούσε όλη την Κίνα έχοντας ως εκ τούτου και τα δικαιώματα του μόνιμου μέλους του Συμβουλίου Ασφαλείας στον ΟΗΕ. Ωστόσο, σε άρθρο του στο περιοδικό Foreign Affairs το 1967, τη χρονιά πριν εκλεγεί πρόεδρος, ο Νίξον είχε επισημάνει την ανάγκη επανεξέτασης της αμερικανικής πολιτικής προς το Πεκίνο. Πρόθεσή του ήταν να εκμεταλλευθεί τις παραδοσιακές γεωπολιτικές τριβές μεταξύ της τσαρικής Ρωσίας και πιο πρόσφατα της Σοβιετικής Ενωσης με την Κίνα.
28.10.1971. Ο Χένρι Κίσινγκερ ανακοινώνει στους δημοσιογράφους την επίσκεψη του προέδρου Νίξον στο Πεκίνο, που θα γίνει «πολύ σύντομα». ASSOCIATED PRESS
Παρέμβαση Νίξον υπέρ της Κίνας
Η γεωπολιτική σύγκρουση της Κίνας με τη Σοβιετική Ενωση πήρε αιματηρή μορφή το 1969, όταν ξέσπασαν σημαντικές μεθοριακές ανταλλαγές πυρός. Οταν η κυβέρνηση Νίξον παρατήρησε μεγάλη συγκέντρωση σοβιετικών στρατιωτικών δυνάμεων στα σύνορα με την Κίνα, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η σοβιετική πλευρά πρέπει να ήταν η κύρια πηγή των εντάσεων και ότι δεν αποκλειόταν μαζική σοβιετική εισβολή στην Κίνα. Για να αποσοβήσει ένα τέτοιο ενδεχόμενο, που θα απειλούσε την παγκόσμια ισορροπία των δυνάμεων, η κυβέρνηση Νίξον τον Σεπτέμβριο του 1969 διαμήνυσε δημόσια την πρόθεσή της να μη μείνει αδρανής και αμέτοχη, εφόσον η σινοσοβιετική σύγκρουση κλιμακωνόταν σε γενικό πόλεμο. Αν και δεν είχαν καν διπλωματικές σχέσεις με την Κίνα από το 1949, οι ΗΠΑ διεμήνυαν στην ουσία ότι θα την υποστήριζαν σε περίπτωση γενικής σοβιετικής επίθεσης εναντίον της.
Εχοντας αντιληφθεί τις διαστάσεις της σινοσοβιετικής αντιπαράθεσης, ο Νίξον και ο Κίσινγκερ διέγνωσαν την ευκαιρία να καταστήσουν τις ΗΠΑ την κυρίαρχη πλευρά σε μια τριγωνική σχέση. Το κλειδί ήταν η Μόσχα και το Πεκίνο να βλέπουν η καθεμία την άλλη ως απειλητικότερη από την Ουάσιγκτον, ώστε και οι δύο να επιζητούν καλές σχέσεις με τις ΗΠΑ.
Το γεωπολιτικό σχήμα ήταν λαμπρό στη σύλληψή του και αποτελούσε ριζική μεταβολή της αμερικανικής πολιτικής προς τον κομμουνιστικό χώρο. Την προγενέστερη αντικομμουνιστική ιδεολογική σταυροφορία αντικατέστησε η προσπάθεια των ΗΠΑ να προσεγγίσουν και τις δύο ισχυρότερες κομμουνιστικές δυνάμεις ταυτόχρονα με βάση διορατικούς γεωπολιτικούς υπολογισμούς και με γνώμονα τη μεγιστοποίηση της διεθνούς επιρροής και ισχύος τους.
Το δυσκολότερο μέρος στην υλοποίηση του τριγωνικού γεωπολιτικού σχήματος ήταν η προσέγγιση της Κίνας. Η ανάπτυξη των διμερών σινοαμερικανικών σχέσεων προσέκρουε στις παγιωμένες αλληλοαποκλειόμενες θέσεις των δύο πλευρών στο θέμα της Ταϊβάν, που η Κίνα θεωρούσε εθνικό της έδαφος, καθώς και στο συναφές θέμα της κινεζικής εκπροσώπησης στον ΟΗΕ. Ο Νίξον και ο Κίσινγκερ υλοποίησαν το άνοιγμα στην Κίνα με την υπερκέραση των διμερών διαφορών και δίνοντας έμφαση στη σοβιετική απειλή που αντιμετώπιζε η Κίνα. Αντί να αναλωθούν σε ατέρμονες διαπραγματεύσεις στα διμερή ζητήματα, όπου οι προοπτικές ταχείας προόδου ήταν –και όσον αφορά την Ταϊβάν παραμένουν ακόμη και σήμερα– ισχνές, επικεντρώθηκαν στο ζήτημα της σινοσοβιετικής σύγκρουσης, όπου η Κίνα χρειαζόταν επειγόντως την υποστήριξη των ΗΠΑ.
Σοβιετικές δυνάμεις κοντά στον ποταμό Ουσούρι, Μάρτιος 1969. Η σινοσοβιετική σύγκρουση συνέτεινε στην προσέγγιση Πεκίνου – Ουάσιγκτον. ASSOCIATED PRESS
Μήνυμα χωρίς ανταπόκριση και αθλητική διπλωματία
Η προσπάθεια της κυβέρνησης Νίξον να προσεγγίσει το καθεστώς της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας προσέκρουσε αρχικά στη δυσπιστία του Μάο Τσετούνγκ, την οποία προκάλεσε το γεγονός ότι ο πρόεδρος Νίξον κρατούσε την προσπάθεια προσέγγισης μυστική από το αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών. Ο λόγος για τον οποίο ο Νίξον και ο σύμβουλός του εθνικής ασφάλειας Χένρι Κίσινγκερ χειρίζονταν το ζήτημα αποκλειστικά από τον Λευκό Οίκο ήταν ότι φοβούνταν τυχόν διαρροή στον Τύπο που θα μπορούσε να προκαλέσει έξαρση αντικομμουνισμού εις βάρος τους, ιδίως στη δεξιά πτέρυγα του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος.
Ο Μάο προσπάθησε να στείλει μήνυμα στον Νίξον προσκαλώντας τον Αμερικανό δημοσιογράφο Εντγκαρ Σνόου να σταθεί δίπλα του την 1η Οκτωβρίου 1970, κατά την παρέλαση στην πλατεία Τιενανμέν για την επέτειο της σύστασης της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας. Επειδή όμως ο Σνόου ήταν πολύ αριστερός, ο Νίξον και ο Κίσινγκερ δεν κατάλαβαν τον συμβολισμό.
Πιο επιτυχημένη ήταν η προσπάθεια του Νίξον να στείλει μήνυμα στον Μάο μέσω του προέδρου του Πακιστάν, τον Δεκέμβριο 1970. Επειδή τόσο η Κίνα όσο και το Πακιστάν είχαν προβλήματα με την Ινδία, είχαν αναπτύξει καλές σχέσεις, παρότι το Πακιστάν βρισκόταν στην αντικομμουνιστική πλευρά του Ψυχρού Πολέμου. Για μήνες ωστόσο δεν υπήρξε απάντηση από το κινεζικό καθεστώς.
Η διμερής δυναμική άλλαξε τον Απρίλιο 1971, όταν η κινεζική κυβέρνηση προσκάλεσε στην Κίνα την αμερικανική εθνική ομάδα πινγκ πονγκ, που βρισκόταν στην Ιαπωνία για το παγκόσμιο πρωτάθλημα. Η επίσκεψη της αμερικανικής ομάδας στην Κίνα πήρε ευρύτατη και θετική δημοσιότητα στις ΗΠΑ (το εξώφυλλο του περιοδικού ΤΙΜΕ είχε τον τίτλο «China: A whole new game» και είχε φωτογραφία της ομάδας στο Μέγα Σινικό Τείχος). Στα τέλη του μήνα ακολούθησε η κινεζική απάντηση στο αμερικανικό μήνυμα του περασμένου Δεκεμβρίου. Ο πρωθυπουργός της Κίνας, Τσου Εν Λάι, απολογήθηκε για την καθυστέρηση και ζήτησε από τον Νίξον να στείλει υψηλό απεσταλμένο του στο Πεκίνο.
Το πρώτο συμβολικό «μήνυμα» προσέγγισης που έστειλε ο πρόεδρος Μάο (φωτ.) στον Νίξον δεν έγινε αντιληπτό από την αμερικανική ηγεσία. ASSOCIATED PRESS