Η Ιταλία είναι πολιτικό εργαστήριο. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, το ερώτημα για τις ΗΠΑ ήταν πώς να κρατήσουν τους κομμουνιστές μακριά από την εξουσία. Αργότερα, η χώρα ανέδειξε τον Σίλβιο Μπερλουσκόνι, τον βουτηγμένο στα σκάνδαλα τηλεοπτικό διασκεδαστή, πολύ πριν από τον Ντόναλντ Τραμπ. Σήμερα, η Ιταλία διαθέτει ξενοφοβική, λαϊκιστική κυβέρνηση, ο ισχυρός άνδρας της οποίας –ο Ματέο Σαλβίνι– αναδείχθηκε ως ο πιο γοητευτικός εκφραστής του νέου αυταρχισμού.
Ο Στιβ Μπάνον, πρώην επικεφαλής στρατηγικής του Τραμπ, είναι κοντά στον Σαλβίνι εδώ και καιρό. Ο Μπάνον είναι άλλωστε ο σημαντικότερος θεωρητικός και προωθητής της διεθνούς εθνικιστικής αντίδρασης κατά του «συστήματος». Είναι ο Τρότσκι της Λαϊκιστικής Διεθνούς.
Εχοντας διαγνώσει πρώτος την ασθένεια που πλήττει τις δυτικές δημοκρατίες, η οποία έχει ως σύμπτωμά της την εγκατάλειψη της εργατικής τάξης από την παγκοσμιοποιημένη «ελίτ», ο Μπάνον πυροδότησε εξέγερση με στόχο να φέρει τον αόρατο ψηφοφόρο στο προσκήνιο και να διασώσει τις βιομηχανικές θέσεις εργασίας της Δύσης από αυτό που ονομάζει κινεζική «απολυταρχική οικονομική ηγεμονία». Τώρα, ο Μπάνον περιοδεύει στην Ευρώπη ενόψει των εκλογών. Τη μία ημέρα είναι στο Βερολίνο και την επομένη στο Παρίσι, διαβεβαιώνοντας ότι η μετατόπιση των Ευρωπαίων ψηφοφόρων προς τα δεξιά θα «ενεργοποιήσει» την εκλογική βάση των Ρεπουμπλικανών στις ΗΠΑ το 2020. Ο Σαλβίνι, το κόμμα του οποίου αναμένεται να φθάσει το 30% στις αυριανές εκλογές, είναι κεντρική φιγούρα στην ιδεολογική μετατόπιση των Ευρωπαίων ψηφοφόρων. «Ο Σαλβίνι είναι ο σημαντικότερος παίκτης στη σκηνή. Είναι χαρισματικός και απλός. Οι συγκεντρώσεις του είναι εξίσου συναρπαστικές, όσο και του Τραμπ. Η Ιταλία είναι μια χώρα που ασπάσθηκε τον εθνικισμό κατά της παγκοσμιοποίησης, τσάκισε τα στερεότυπα και διέλυσε τα παλιά ιδεολογικά πρότυπα», λέει ο Μπάνον.
Η τακτική
Παρά την αναταραχή, όμως, η νέα ιταλική Δεξιά έμαθε από τα σφάλματα του παρελθόντος της, εγκαταλείποντας την εμφανή πολιτική βία. Σήμερα, προτιμά να στοχοποιεί τους μετανάστες, να διασπείρει τον φόβο, να ηρωοποιεί ένα ιδεατό παρελθόν, να εξαίρει την αρετή του ανδρισμού, να ειρωνεύεται τον προοδευτικό ιδεαλισμό και να διοχετεύει την οργή της στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ο Σαλβίνι «δημοσιεύει» 30 φορές την ημέρα στο Facebook και διαθέτει 3,7 εκατ. «ακολούθους», περισσότερους από κάθε άλλο Ευρωπαίο πολιτικό. Η κυριαρχία του στα ΜΜΕ είναι αναμφισβήτητη, ενώ –όπως και ο Τραμπ– αρέσκεται να λέει αυτά που δεν πρέπει να λέγονται. «Ο Σαλβίνι μού είναι απεχθής, αλλά έχει μεγάλη απήχηση στην ιταλική κοινωνία», λέει η διευθύντρια του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων Ναταλί Τότσι.
Στην Ευρώπη, λέει ο Μπάνον, η αντίδραση πυροδοτήθηκε από ανάλογους παράγοντες. Η «κεντρική κυβέρνηση της Ευρώπης» και τα μέτρα λιτότητας που επέβαλε, η ανεξέλεγκτη μετανάστευση και η αίσθηση των πολιτών των επαρχιών ότι ήταν «ασήμαντοι» γέννησαν το φαινόμενο Σαλβίνι και τους μιμητές του σε όλη την ήπειρο. Το σενάριο του Μπάνον, που θέλει τους γραφειοκράτες των Βρυξελλών να καταβροχθίζουν την εθνική ταυτότητα, είναι προϊόν της φαντασίας του, ενώ η ομοσπονδιακή Ευρώπη παραμένει μια ανύπαρκτη χίμαιρα, παρά την πασιφανή ανάγκη για δημοσιονομική ενοποίηση. Στην Ιταλία, ο κίνδυνος δεν αφορά μια ενδεχόμενη έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ενωση, ούτε και την αναβίωση του φασισμού. Η πραγματική απειλή για τη χώρα είναι, σύμφωνα με τον πρώην υπουργό Φαμπρίτσιο Μπάρκα, «η ορμπανοποίηση της χώρας». Με άλλα λόγια, η ύπουλη και σταδιακή υποβάθμιση των θεσμών, κάτι που θα προσέφερε στον Σαλβίνι τον έλεγχο που απολαμβάνει ο Ορμπαν στην Ουγγαρία και ο Πούτιν στη Ρωσία. Μια άλλη απειλή, όπως στις ΗΠΑ του Τραμπ, είναι η ηθική καταρράκωση. «Δεν είμαι φασίστας, αλλά…» είναι μια φράση που ακούγεται ολοένα και πιο συχνά στην Ιταλία, που συνήθως συνοδεύεται από επαίνους στο έργο του Μουσολίνι. Ο Σαλβίνι, σύμφωνα με τον Κλάουντιο Γκάτι, συγγραφέα του βιβλίου «Οι δαίμονες του Σαλβίνι», είναι «μετα-φασίστας», έχοντας εξευγενίσει στις ομιλίες του τις μεθόδους του φασισμού, καθιστώντας τις εύπεπτες για το κοινό του 21ου αιώνα.
Πόλεμος ιδεών
Αποστολή των κεντροαριστερών και κεντροδεξιών κομμάτων, που αναμένεται να υποστούν πανωλεθρία στις αυριανές ευρωεκλογές, είναι η επανασύνδεσή τους με το εκλογικό σώμα στις χώρες τους. Τα κόμματα αυτά οφείλουν να αποκαταστήσουν τις σχέσεις τους με τους ξεχασμένους της παγκοσμιοποίησης και να αναβιώσουν το όραμα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Ο Ισπανός Σοσιαλιστής πρωθυπουργός Πέδρο Σάντσεθ πέτυχε πρόσφατα σημαντική εκλογική νίκη προωθώντας αύξηση του κατώτατου μισθού κατά 22%, η μεγαλύτερη στην Ισπανία των τελευταίων 40 ετών. Το δίδαγμα εδώ είναι σαφές. Η εθνικιστική αντίδραση είναι ισχυρή, αλλά το φιλελεύθερο φιλοευρωπαϊκό αίσθημα είναι ακόμη ισχυρότερο. Οι ευρωεκλογές έχουν καταστεί πιο σημαντικές στα μάτια των Ευρωπαίων πολιτών, γιατί η ευρωπαϊκή ταυτότητα ενισχύεται. Πόλεμος ιδεών διεξάγεται αυτή τη στιγμή στην Ιταλία, αλλά και στις ΗΠΑ. Οποιος επιλέξει να μην πολεμήσει, είναι καταδικασμένος να χάσει. Παραμένω σταθερός στο στρατόπεδο των προοδευτικών, αν και συνειδητοποιώ ότι για να νικήσουμε τον αντίπαλο, πρέπει να τον καταλάβουμε.