Η δυστοκία στην επιλογή προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, κατά την οποία ο υποψήφιος του μεγαλύτερου κόμματος Μάνφρεντ Βέμπερ απέτυχε να υποστηριχθεί από τα κράτη-μέλη, μας θυμίζει την ευαίσθητη ισορροπία στην κορυφή της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Η συμφωνία για τις ηγετικές θέσεις εξαρτάται όχι μόνο από το εκλογικό αποτέλεσμα των ευρωεκλογών, αλλά και από τις κυβερνήσεις.
Το άρθρο 17 (7) της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ε.Ε. ορίζει ότι «λαμβάνοντας υπόψη τις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και αφού προβεί στις κατάλληλες διαβουλεύσεις, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο προτείνει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έναν υποψήφιο για το αξίωμα του προέδρου της Επιτροπής». Το Κοινοβούλιο ψηφίζει μόνο για την αποδοχή ενός υποψηφίου που προτείνουν τα κράτη.
Σε ειδική δήλωση στη Συνθήκη της Λισσαβώνας (Δήλωση 11), τα κράτη-μέλη εξήγησαν ότι «οι αντιπρόσωποι του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου θα πραγματοποιούν, πριν από την απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, τις αναγκαίες διαβουλεύσεις» με αντικείμενο «τα προσόντα των υποψηφίων για το αξίωμα του προέδρου της Επιτροπής, λαμβάνοντας υπόψη τις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο».
Αυτό σημαίνει ότι η εκλογή του υποψηφίου του μεγαλύτερου κόμματος δεν είναι αυτόματη. Η διαδικασία των προτεινόμενων από τις ευρωπαϊκές πολιτικές ομάδες υποψηφίων (δηλαδή των Spitzenkandidaten) δεν θα πρέπει να συγχέεται συνεπώς με την αρχή της δεδηλωμένης σε ένα εθνικό κοινοβούλιο. Η Επιτροπή δεν είναι κυβέρνηση και η Ε.Ε. δεν είναι κράτος.
Η πολυπλοκότητα της Ε.Ε. δεν θα πρέπει ούτε να εκπλήσσει ούτε και να μας απογοητεύει. Η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν ακολουθεί τις συνήθεις αρχές μιας συνταγματικής τάξης. Αυτό συμβαίνει επειδή δεν είναι κράτος. Η Ε.Ε. είναι μια ένωση λαών, δηλαδή ένας θεσμός προοδευτικής διεθνούς συνεργασίας όπου όλα τα μέλη εντάχθηκαν εθελοντικά για να μοιραστούν τις εξουσίες τους διατηρώντας την ισότιμη κυριαρχία τους.
Αυτή την πραγματικότητα εκφράζουν οι Συνθήκες. Γι’ αυτό τα κράτη διατηρούν τον αποφασιστικό ρόλο τους σε όλες τις σημαντικές αποφάσεις, από τη μεταρρύθμιση των Συνθηκών μέχρι τη χρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Στήριξης, την απόφαση για τον προϋπολογισμό, τον διορισμό των δικαστών του Δικαστηρίου αλλά και τον διορισμό του προέδρου της Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (αν και όχι του προέδρου του Eυρωπαϊκού Κοινοβουλίου).
Ο διεθνής αυτός χαρακτήρας της Ε.Ε. δεν σημαίνει όμως ότι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση δεν μπορεί να προχωρήσει με γοργά βήματα, π.χ. στη μεταρρύθμιση της Ευρωζώνης, στην τραπεζική ένωση ή στο κοινό σύστημα ασύλου και μετανάστευσης. Η Ευρώπη μπορεί να γίνει και πιο ενωμένη αλλά και πιο δημοκρατική, χωρίς να προσπαθεί να μιμηθεί τους θεσμούς ενός κράτος. Η επιτυχία της Ε.Ε. βασίζεται ακριβώς στο ότι ξεκίνησε ως ένα παραδοσιακό σχήμα διεθνούς οργανισμού και μετεξελίσσεται σταδιακά σε ένα εντελώς πρωτοπόρο πείραμα καλύτερης δημοκρατίας, έντιμης συνεργασίας και διαρκούς ειρήνης.
* Καθηγητής Δημοσίου Δικαίου στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και δικηγόρος στο Λονδίνο.