Στις 8 Ιουλίου, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ICC) βρήκε τον στρατηγό του στρατιωτικού κινήματος CNDP του Κονγκό, Bosco Ntaganda, ένοχο για δεκατρείς διαφορετικές κατηγορίες εγκλημάτων πολέμου και πέντε κατηγορίες εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας που διέπραξε την περίοδο 2002-2003 κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Εμφυλίου του Κονγκό. Ο Ntaganda, γνωστός και ως «Εξολοθρευτής», αναμένεται να ακούσει την ποινή του από το Δικαστήριο προσεχώς, ενώ βρέθηκε ένοχος, μεταξύ άλλων, για φόνο, βιασμό, σεξουαλική δουλεία, λεηλασία, απέλαση και επιστράτευση ανηλίκων. Η «Κ» αποφάσισε να προσκαλέσει τον εκπρόσωπο του ICC, Fadi El Abdallah για μια συνέντευξη σχετικά με την υπόθεση αλλά για μια συζήτηση γύρω από τη δράση και τον ρόλο του Δικαστηρίου στη διεθνή κοινότητα.
– Τα αδικήματα του Μπόσκο Νταγκάντα διεπράχθησαν την περίοδο 2002-2003. Για ποιον λόγο χρειάστηκαν 16 χρόνια μέχρι το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο να τον καταδικάσει;
– O κ. Νταγκάντα δεν έχει καταδικαστεί μόνον για ένα αδίκημα αλλά για δεκαοκτώ. Εντός αυτών των αδικημάτων υπάρχουν διαφορετικά περιστατικά σε καθένα από τα οποία πρέπει να αποδειχθεί ότι υπήρξε αξιόποινη ενέργεια όπως φόνος ή βιασμός. Επιπλέον, ο εισαγγελέας χρειάστηκε να δείξει ότι υπήρξε εκτεταμένη και συστηματική επίθεση εναντίον του κονγκολέζικου πληθυσμού ώστε να μπορέσουμε να μιλήσουμε για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και εγκλήματα πολέμου. Κατά συνέπεια, οι δικαστές είχαν να διαχειριστούν έναν θηριώδη όγκο αποδεικτικών στοιχείων. Στο ICC οι υποθέσεις είναι σημαντικά ευρύτερες από ό,τι έχουμε συνηθίσει σε εθνικό επίπεδο. Ενδεικτικά, στην παρούσα υπόθεση υπάρχουν 2.300 ευρήματα, εκατοντάδες γραπτές και προφορικές αποφάσεις και παραπάνω από εκατό μάρτυρες. Επιπρόσθετα, σε κάθε υπόθεση έχουμε πολύ περισσότερες προκλήσεις λόγω της απόστασης μεταξύ του Δικαστηρίου και του τόπου όπου πιθανώς να έχουν διαπραχθεί αδικήματα, λόγω μεταφραστικών ζητημάτων που μας οδηγούν πολλές φορές στο να πρέπει να μεταφράζουμε τα έγγραφα ακόμα και σε τέσσερις διαφορετικές γλώσσες και, τέλος, εξαιτίας θεμάτων ασφαλείας. Είναι καθήκον μας να προστατεύσουμε τους μάρτυρες οι οποίοι ταξιδεύουν μεταξύ ηπείρων έως ότου φτάσουν στη Χάγη.
Στην υπόθεση Νταγκάντα πρέπει να σημειώσουμε ότι η εκδίκαση ξεκίνησε μόλις το 2015. Η έρευνα του εισαγγελέα έχει ξεκινήσει πολλά χρόνια πριν και το 2007 εκδόθηκε ένταλμα σύλληψης. Αλλά επειδή στο ICC καμία δίκη δεν μπορεί να ξεκινήσει δίχως τη φυσική παρουσία του κατηγορουμένου, χρειάστηκε αρκετός χρόνος έως την έναρξη.
– Σκέφτονται οι δικαστές να καταδικάσουν τον Νταγκάντα σε ισόβια κάθειρξη;
– Το νομικό πλαίσιο ορίζει ότι οι δικαστές έχουν το δικαίωμα να διατάξουν φυλάκιση έως τριάντα έτη και σε εξαιρετικά σπάνιες περιπτώσεις ακόμα και ισοβίως. Σημειώστε ότι η θανατική ποινή δεν μπορεί να απαγγελθεί από το ICC. Για τη συγκεκριμένη υπόθεση δεν έχω ακόμα γνώση, καθώς αναμένεται οι δικαστές να συγκεντρώσουν τις καταθέσεις του εισαγγελέα, των μαρτύρων και της υπεράσπισης του κατηγορουμένου και θα κρίνουν με βάση αυτές. Ο κ. Νταγκάντα διατηρεί το δικαίωμα να κάνει έφεση εναντίον της ποινής εάν υπάρξει.
– Στην περιοχή Ιτούρι του Κονγκό έχασαν τη ζωή τους πάνω από 60.000 άνθρωποι κατά το διάστημα 1999-2003. Ερευνάται από το Δικαστήριο η υπόθεση αυτή πέραν από την περίπτωση Νταγκάντα;
– Βεβαίως. Το Δικαστήριο έχει διερευνήσει πολλές υποθέσεις σχετικά με τον πόλεμο στην περιοχή. Παρ’ όλα αυτά, υπενθυμίζω ότι έχουμε δικαιοδοσία να εξετάζουμε οτιδήποτε συνέβη μετά το 2002.
– Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι ο αριθμός των προσώπων που έχουν κατηγορηθεί από το Δικαστήριο είναι αρκετά περιορισμένος αν αναλογιστούμε τα χρόνια που λειτουργεί (9 καταδίκες, 4 αθωώσεις από το 2003). Πώς απαντάτε;
– Το ICC είναι ξεχωριστό από κάθε άποψη. Το καταστατικό του τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιουλίου του 2002, ενώ πρακτικά το Δικαστήριο ξεκίνησε να δημιουργείται από το 2003. Η πρώτη έρευνα ξεκίνησε δύο-τρία χρόνια αργότερα και τώρα έχουμε φτάσει στις έντεκα έρευνες και 27 υποθέσεις. Οπότε δεν μπορούμε να ξεκινάμε το μέτρημα από το λεπτό που το καταστατικό τέθηκε σε ισχύ, καθώς χρειάζεται πολύς χρόνος προκειμένου να «χτίσεις» έναν οργανισμό, να προσλάβεις το προσωπικό και να συγκεντρώσεις τους απαιτούμενους πόρους. Σημαντικό είναι επίσης να θυμίσουμε ότι το ICC δεν αντικαθιστά τα εθνικά ένδικα μέσα αλλά τα συμπληρώνει, που σημαίνει ότι εάν τα εθνικά δικαστήρια κάνουν τη δουλειά τους, τότε δεν υπάρχει χώρος για εμάς. Τέλος, το Δικαστήριο ασχολείται και ερευνά δέκα διαφορετικές χώρες ταυτόχρονα άρα είναι εύκολο να αναλογιστεί κανείς για ποιον λόγο χρειαζόμαστε μεγαλύτερα περιθώρια.
– Γνωρίζουμε ότι οι ΗΠΑ παρ’ όλο που έχει υπογράψει τη Συνθήκη της Ρώμης με την οποία ιδρύθηκε το Δικαστήριο, εντέλει το Κοινοβούλιό τους δεν την επικύρωσε ποτέ. Eτσι, διατηρούν μόνο τον ρόλο του παρατηρητή. Πώς επηρεάζει το Δικαστήριο ο ρόλος τους αυτός και πού θα οδηγούσε μία πιθανή ενσωμάτωσή τους;
– Δεν υπάρχει επιρροή από οποιοδήποτε κράτος είναι μέλος του καταστατικού – πόσo μάλλον από εκείνα που δεν είναι. Τα κράτη-μέλη έχουν καθορισμένο ρόλο: εκλέγουν τον εισαγγελέα και τους δικαστές, επικυρώνουν τους προϋπολογισμούς, μπορούν να αναθεωρήσουν τη Συνθήκη της Ρώμης κ.τ.λ. Ούτε τα ίδια τα κράτη-μέλη δεν επεμβαίνουν στον δικαστικό προσανατολισμό του Δικαστηρίου. Το δικαστικό κομμάτι πρέπει πάντοτε να εκτελείται αμερόληπτα και με απόλυτη ουδετερότητα οπότε δεν υπάρχει χώρος για «επιρροές» τέτοιου είδους. Εάν, βέβαια, μία χώρα όπως λ.χ. η Αμερική αποφάσιζε να συμπεριληφθεί ως κράτος-μέλος επικυρώνοντας τη Συνθήκη της Ρώμης αυτό σίγουρα θα σήμαινε ότι θα έδινε στο Δικαστήριο τη δικαιοδοσία να ερευνά πιθανά αδικήματα που έχουν λάβει χώρα εντός των ΗΠΑ. Επιπλέον, η χώρα θα αποκτούσε το δικαίωμα να ψηφίζει κατά την εκλογή των δικαστών και εν κατακλείδι είμαι πεπεισμένος ότι μια τέτοια πράξη θα έστελνε ένα πολύ θετικό μήνυμα στους πολίτες του ίδιου του κράτους για το ότι οι ΗΠΑ είναι αποφασισμένες να δώσουν τέλος στην ατιμωρησία τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Θα φανεί, έτσι, πως άλλη μια χώρα θέλει να διασφαλίσει ότι άπαντες θα σέβονται τους κανόνες του πολέμου, ότι κανένας δεν είναι υπεράνω του νόμου και ότι όλη η ανθρωπότητα, συντεταγμένα, δε θα επιτρέψει να μείνουν ατιμώρητοι όσοι διέπραξαν γενοκτονία και εγκλήματα κατά της ίδιας της ανθρωπότητας.
– Γιατί δημιουργήθηκε το Δικαστήριο και ποιος καθορίζει τους συνηγόρους υπεράσπισης των κατηγορουμένων;
– Το Δικαστήριο δημιουργήθηκε επειδή υπήρχαν αδικήματα και ατιμωρησία. Τα κράτη που δημιούργησαν τη Συνθήκη της Ρώμης έγραψαν στην εισαγωγή ότι η Δικαιοσύνη είναι σημαντική για τις κοινωνίες τους αλλά και για τις επόμενες γενιές. Παρατηρούμε ότι σε πολλές περιοχές απεχθή εγκλήματα συνεχίζουν να λαμβάνουν χώρα. Δεν μπορείς να δημιουργήσεις παντοτινή ειρήνη χωρίς να συμπεριλάβεις το στοιχείο της Δικαιοσύνης – θα βρίσκεσαι πάντα σε έναν φαύλο κύκλο εγκληματικότητας.
Οι συνήγοροι υπεράσπισης επιλέγονται από τους ίδιους τους κατηγορουμένους μέσα από μια λίστα που τους προσφέρεται από το Δικαστήριο. Υπάρχουν πολύ αυστηρά κριτήρια για να συμπεριληφθείς ως συνήγορος υπεράσπισης στη λίστα του ICC. Παρ’ όλα αυτά, ένας κατηγορούμενος διατηρεί το δικαίωμα να επιλέξει τον δικό του συνήγορο υπεράσπισης αρκεί να πληροί τα κριτήρια τα οποία έχει θεσπίσει το Δικαστήριο όπως τουλάχιστον μία δεκαετία εμπειρίας στον χώρο του ποινικού δικαίου, γλωσσικές δεξιότητες κ.ο.κ.