Τη στιγμή κατά την οποία η ανάκαμψη της διεθνούς οικονομίας δεν επιτυγχάνεται παρά τις αλλεπάλληλες μειώσεις των επιτοκίων, παγκοσμίως, μία μικρή ομάδα οικονομολόγων θέτει το προκλητικό ερώτημα: Είναι η παρούσα οικονομική κρίση τόσο διαφορετική από τις άλλες, ώστε η παραδοσιακή στρατηγική να αποδεικνύεται ανίκανη στο να επαναφέρει την οικονομία σε μια έγκαιρη ανάκαμψη;
Σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη, τα επιτόκια στις ΗΠΑ τα οποία βρίσκονται στο χαμηλότερο επίπεδο των 40 τελευταίων ετών θα βοηθήσουν την Αμερική να πρωτοστατήσει στη διεθνή ανάκαμψη, το αργότερο μέχρι τα μέσα του ερχόμενου χρόνου. Διαφωνούντες οικονομολόγοι, όμως, σημειώνουν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν μειώσει επανειλημμένως τα επιτόκιά τους εφέτος αλλά μέχρι τώρα δεν εμφανίσθηκε κανείς οιωνός σχετικά με την πολυπόθητη αλλαγή. Την περασμένη Τρίτη έγινε η 10η κατά σειράν μείωση των επιτοκίων στις ΗΠΑ, αυτόν τον χρόνο.
Η προσπάθεια των Ηνωμένων Πολιτειών προκαλεί συγκρίσεις με τη μάχη που δίνει εδώ και μια δεκαετία η Ιαπωνία για να πετύχει την ανάκαμψη της οικονομίας της. Η Τράπεζα της Ιαπωνίας έχει «κλειδώσει» τα επιτόκιά της σε μηδενικό επίπεδο, αλλά η οικονομία της δεν μας παρέχει και πολλές ενδείξεις ότι έρχεται από το βαθύ χάσμα. Την περασμένη Τρίτη η ομοσπονδιακή τράπεζα των ΗΠΑ (FED) μείωσε κατά 0,5% το βασικό της επιτόκιο στο 2% που εξακοουθεί να είναι υψηλότερο από εκείνο της Ιαπωνίας. Ωστόσο μείωσε τη διαφορά.
Χρειάζονται χρόνο
Τα παραδοσιακά εργαλεία της χαλαρώσεως της νομισματικής πολιτικής και της τονώσεως του δημοσιονομικού χρειάζονται κάποιο χρόνο για να επενεργήσουν. Ομως η αποτυχία των θεραπευτικών προσπαθειών στις ΗΠΑ, στην Ιαπωνία και στην Ευρώπη, προκαλούν την απώλεια εμπιστοσύνης στα συνήθη τονωτικά, όπως λέει ο Αντολφ Ρόζενστοκ, οικονομολόγος στη χρηματιστηριακή Nomura International, στο Λονδίνο.
Ασπάζεται και αυτός τη γνωστή άποψη ότι οι συνεχείς μειώσεις των επιτοκίων στις ΗΠΑ έχουν θέσει τα θεμέλια της ανακάμψεως. «Οι άνθρωποι λένε ότι η ανάκαμψη βρίσκεται καθ’ οδόν και ότι θα εμφανσθεί πολύ σύντομα» εκμυστηρεύεται ο κ. Ρόζενστοκ. Διερωτάται, όμως: «Θα συμβεί όντως κάτι τέτοιο; Ισως οι θεωρίες και τα εργαλεία που διαθέτουμε είναι ανεπαρκή για να συνεργασθούν με την εμπειρία μας. Σε μερικά χρόνια ίσως θα λέμε ότι είχαμε ανάγκη συγχρόνων εργαλείων για την αποκατάστση της συγκεκριμένης βλάβης». Οι τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου έχουν ενισχύσει την αντίληψη ορισμένων αναλυτών ότι η διεθνής οικονομία μπαίνει σε ξένα χωράφια. Η αβεβαιότητα μεταξύ των ιδιωτών και των επιχειρηματιών πολύ σπανίως έχει φθάσει σε τόσο βάθος. Η απουσία καταβολών και επιχειρηματικών στελεχών να δαπανήσουν και να επενδύσουν είναι αυτή που ευθύνεται εν μέρει για τον φαύλο κύκλο.
«Βρισκόμαστε σε μια κατάσταση κατά την οποία η αντίληψη των ανθρώπων σχετικά με την παγκόσμια τάξη έχει μεταβληθεί», λέει ο Ζαν-Φρανσουά Μερσιέ, οικονομολόγος στην Schroder Salomon Smith Barney. Και συνεχίζει: «Αυτό έχει αντίκτυπο στις καταναλωτικές και επενδυτικές συνήθειες και είναι αβέβαιο να πούμε πότε αυτό το νέο στοιχείο που έχει υπεισέλθει στην εξίσωση θα εξαφανισθεί». Πριν από τις 11 Σεπτεμβρίου, ορισμένοι οικονομικοί δείκτες είχαν αρχίσει να ακολουθούν ανοδική πορεία, γεγονός το οποίο αποδίδεται στις μειώσεις των επιτοκίων που έκανε στις αρχές του τρέχοντος έτους η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ.
Αισθητή κρίση
Αφότου ξέσπασαν οι τρομοκρατικές επιθέσεις σημειώθηκε μια αισθητή οικονομική κρίση. Τώρα οι οικονομολόγοι παραδέχονται ότι παρά τις πρόσφατες αναπτυξιακές προσπάθειες, η διεθνής οικονομία θα σημειώσει περαιτέρω πτώση εν αναμονή των οιωνών της ανακάμψεως. «Ενδέχεται να δούμε ακόμη ορισμένες αρνητικές εξελίξεις στην οικονομία επί εβδομάδες ή και επί μήνες» λέει ο κ. Μερσιέ.
Οι περισσότεροι αισιόδοξοι εξακολουθούν να τοποθετούν τις ελπίδες τους στα παραδοσιακά εργαλεία και παραμένουν αισιόδοξοι ότι η ανάκαμψη θα κάνει την εμφάνισή της τελικώς κατά το δεύτερο εξάμηνο του ερχομένου έτους.
Οι λιγότερο αισιόδοξοι υποδεικνύουν την περίπτωση της Ιαπωνίας όπου τα συχνά έκτακτα αναπτυξιακά πακέτα και τα μηδενικά επιτόκια απέτυχαν να επενεργήσουν κατά θαυματουργό τρόπο. Μεταξύ αυτών είναι και ο Πολ Κρούγκμαν καθηγητής της οικονομίας στο πανεπιστήμιο του Πρίνστον και αρθρογράφος στη New York Times. Σε ένα πρόσφατο άρθρο του στο New York Times Magazine, ο κ. Κρούγκμαν παραθέτει τα κοινά σημεία μεταξύ αυτών που σημειώθηκαν στην οικονομία της Ιαπωνίας πριν από μία δεκαετία και αυτών που συμβαίνουν στις Ηνωμένες Πολιτείες τις τελευταίες εβδομάδες. Μεταξύ άλλων αναφέρεται και στις χρηματοπιστωτικές πομφόλυγες και στις δύο χώρες καθώς και στα προβλήματα που τους προξένησε η σύγχρονη τεχνολογία.