Οταν το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο συμφώνησε επί της αρχής την περασμένη εβδομάδα να εκχωρήσει περαιτέρω δάνειο ύψους 10 δισεκατομμυρίων δολαρίων για να μειώσει το χρέος της, η ενέργεια ερμηνεύθηκε πάραυτα ως πολιτική ανταμοιβή και αναγνώριση της οικονομικής εξυγίανσης. Ως η μοναδική μουσουλμανική χώρα-μέλος του NATO, η Τουρκία έσπευσε να προθυμοποιηθεί να αποστείλει τα στρατεύματά της για να υποστηρίξει την αμερικανική εκστρατεία κατά της τρομοκρατίας και των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν.
Νέο δάνειο
Ετσι όταν το ΔΝΤ ανακοίνωσε την περασμένη Πέμπτη την απόφασή του να διαπραγματευθεί νέο δάνειο, δεν υπήρχε αμφιβολία ότι η αμερικανική κυβέρνηση ήταν ένθερμος υποστηρικτής. Αμερικανός Γερουσιαστής περιέγραψε την Τουρκία ως «ένα λαμπερό κόσμημα στέμματος σε μία πολύ ασταθή περιοχή». H νέα αυτή στάση της Ουάσιγκτον έρχεται σε ευθεία αντίθεση με τον αυξανόμενο εκνευρισμό, που διατυπωνόταν και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού πριν την 11η Σεπτεμβρίου για την πολιτική της Τουρκίας στον τομέα των διεθνών σχέσεων.
Η τουρκική κυβέρνηση είχε κατηγορηθεί από την Ευρωπαϊκή Ενωση ότι μπλοκάρει τη διαδικασία συγκρότησης μίας κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής άμυνας και ασφάλειας, παρά τις αμερικανικές προσπάθειες για την επίτευξη συμβιβασμού. Την ίδια στιγμή η Αγκυρα έμοιαζε απρόθυμη να βοηθήσει στην επίτευξη ειρηνευτικής συμφωνίας στη διαιρεμένη νήσο της Κύπρου, χωρίς την οποία είναι πιθανό να τεθεί σε κίνδυνο ολόκληρη η διαδικασία διεύρυνσης της E.E.. Το ζήτημα είναι κατά πόσον τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου θα ενθαρρύνουν την Τουρκία και την E.E. να επιλύσουν τις διπλωματικές τους διαφορές ή αντίθετα θα ωθήσουν την Αγκυρα να χρησιμοποιήσει την πλεονεκτική της θέση στην ατζέντα της Ουάσιγκτον για να αψηφήσει τις πιέσεις των Βρυξελλών. H απειλή του Τούρκου πρωθυπουργού, Μπουλέντ Ετσεβίτ, ότι θα προσαρτήσει την κατεχόμενη βόρεια Κύπρο, αν η E.E. προχωρήσει στην πλήρη συμμετοχή της νότιας Κύπρου, σε περίπτωση που υλοποιηθεί θα υπονομεύσει με βεβαιότητα την τουρκική υποψηφιότητα για ένταξη στην E.E., παρά το γεγονός ότι τα δύο τρίτα των Τούρκων τάσσονται υπέρ της συμμετοχής στην Ενωση.
Αντίφαση
Η προφανής αντίφαση ανάμεσα στην επίσημη εκστρατεία της χώρας για ένταξη στην E.E. και τη συγκρουσιακή προσέγγισή της στο ζήτημα της Κύπρου έχει προβληματίσει πολλούς στις Βρυξέλλες και την Αγκυρα.
Οπως επισήμανε πρόσφατα ο φιλελεύθερος αθρογράφος της ισλαμικής εφημερίδας, Γιενί Σαφάκ, Τσενγκίζ Τσαντάρ: «Μετά την 11η Σεπτεμβρίου, το δίλημμα, που αντιμετωπίζει η Τουρκία δεν είναι ανάμεσα στην αυτοαποκαλούμενη «Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου» και της E.E. «Αφορά την επιλογή αν θα γίνουμε μία χώρα της Μέσης Ανατολής ή θα καταλάβουμε μία θέση στην Ευρώπη», ανέφερε χαρακτηριστικά.
Η έλλειψη μίας σαφούς πολιτικής ηγεσίας είναι ο σημαντικότερος λόγος για τη σύγχυση. H διστακτικότητα όμως πυροδοτείται επίσης από το φόβο εθνικιστικών εξάρσεων. H τρικομματική κυβέρνηση Ετζεβίτ εμπεριέχει το υπερεθνικιστικό Κόμμα Εθνικής Δράσης, πρώην αριστερούς και φιλελεύθερους, των οποίων οι απόψεις συχνά συγκρούονται.
Αυτές οι διαφορές βοηθούν να ερμηνευθεί η σχετικά βραδεία πρόοδος της Τουρκίας στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η οποία καταγράφηκε στην έκθεση της Κομισιόν την περασμένη εβδομάδα. «Είναι σαφές ότι δεν έχουμε πρωθυπουργό και ότι η συμμαχία είναι αντιφατική? το αποτέλεσμα είναι να χάνουμε χρόνο», ισχυρίσθηκε ο Μεχμέτ Αλί Ιρτεμτσελίκ, υπουργός ευρωπαϊκών υποθέσεων.
Οι έριδες στο εσωτερικό της κυβέρνησης προσδίδουν μία δυσανάλογη πολιτική επιρροή στον πανίσχυρο στρατό και στη δαιδαλώδη γραφειοκρατία. Κι ενώ αμφότερα στρατόπεδα διατείνονται ότι υποστηρίζουν το στόχο της ένταξης στην E.E., πολλοί δεν έχουν καταλάβει ακόμη τι σημαίνει αυτή η συμμετοχή. «Οι δημόσιες αρχές δεν κατανοούν τι σημαίνει να κάθεσαι στο τραπέζι των συνομιλιών με την E.E.? μόνο όταν κάθεσαι στο τραπέζι εξασφαλίζεις ισχύ», υποστήριξε ο Οζντέμ Σανμπέρκ, πρώην διπλωμάτης, ο οποίος είναι επικεφαλής του Τουρκικού Ιδρύματος Οικονομικών και Κοινωνικών Μελετών.
Ο Σανμπέρκ συμπεριλαμβάνει στην κριτική του τις ένοπλες δυνάμεις, οι οποίες εμπόδισαν τη συμβιβαστική λύση με την E.E. για την Ευρωάμυνα. Κυρίως λόγω των πιέσεων του ΔΝΤ κατόρθωσε η κυβέρνηση να επιδείξει -μετά την υποτίμηση- κάποια πρόοδο σε τομείς, όπως η αναδιάρθρωση του τραπεζικού συστήματος, η μεταρρύθμιση των αγροτικών επιδοτήσεων και οι ρυθμίσεις της αγοράς.
Απροθυμία
Η επιτυχία του προγράμματος όμως υποβαθμίσθηκε από τη διαρκή απροθυμία των ηγετών του κυβερνητικού συνασπισμού να εξηγήσουν ή να υπεραμυνθούν των αλλαγών. O υπουργός Οικονομικών, Κεμάλ Ντερβίς, δεν έχει πολιτικά ερείσματα στο εσωτερικό της κυβέρνησης. «Είναι σαν οι στρατηγοί, που συμμετέχουν σε έναν πόλεμο, να μη μιλούν μεταξύ τους», σχολίασε ο βιομήχανος Μπουλέντ Εκσατσιβασί.
«Η κοινωνία των πολιτών δεν είναι οργανωμένη», διαμαρτυρήθηκε ο Ιρτεμτσελίκ, ο οποίος φοβάται ότι οι Τούρκοι μπορεί να αναδείξουν στην εξουσία τους ατιμασμένους ηγέτες του παρελθόντος. Διαισθανόμενοι την ευκαιρία, οι κεντροδεξιοί πολιτικοί, που είναι στιγματισμένοι για λαϊκισμό και διαφθορά, η Τανσού Τσιλέρ και ο Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ, ζήτησαν πρόωρες εκλογές. H ειρωνεία είναι ότι το μοναδικό κόμμα, που είναι πιθανό να υπερβεί το όριο του 10%, το οποίο απαιτείται για την είσοδο στη βουλή είναι το Κόμμα της Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του χαρισματικού ισλαμιστή, Ρετσέπ Ερντογκάν, ο οποίος θεωρείται μη εκλέξιμος από το λαϊκό κατεστημένο της χώρας, αφού έχει φυλακισθεί για διασπορά μίσους. Ανήσυχη εμφανίζεται και η Ουάσιγκτον, καθώς το κόμμα του καταψήφισε την απόφαση της κυβέρνησης για αποστολή στρατευμάτων στο Αφγανιστάν.
Η Κύπρος
Στο μεταξύ η E.E. αναμένει ακόμη να σημειωθεί πρόοδος στη διένεξή της με την Τουρκία για την Ευρωάμυνα και το αδιέξοδο στην Κύπρο. Αμφότερα συσχετίζονται. Πάνω από όλα το σημείο τριβής είναι η Κύπρος.
Στην καρδιά του προβλήματος βρίσκεται η αναζήτηση λύσης για το διχοτομημένο νησί. Τα σημάδια προόδου είναι ισχνά. O Γλαύκος Κληρίδης συμφώνησε μεν να συναντηθεί με το Ραούφ Ντενκτάς, αλλά μέχρι να εξευρεθεί λύση στο Κυπριακό, η Τουρκία θα παραμένει διχασμένη ανάμεσα στα ευρωπαϊκά κελεύσματα και την υποψία της για τη μεροληπτική στάση της E.E. προς όφελος της Ελλάδας.