Με τις αμερικανικές δυνάμεις να «χτενίζουν» το Αφγανιστάν για τους ηγέτες της Αλ Κάιντα, ο καθένας θα σκεφτόταν ότι ο Οσάμα Μπιν Λάντεν και οι συνεργάτες του έχουν αποδημήσει στον αν-Ναρ, τον παράδεισο των μουσουλμάνων, και πως ο πόλεμος εναντίον της τρομοκρατίας παίρνει τέλος. Είναι όμως όλα τόσο απλά; Οι μαχητές του δικτύου θα υποχωρήσουν και θα κρυφτούν ή η οργάνωση θα επιβιώσει ακόμη κι αν ο Μπιν Λάντεν και οι συνεργάτες του σκοτωθούν ή συλληφθούν; Και μπορεί η Αλ Κάιντα να συνεχίσει παγκοσμίως τη δράση της χωρίς την καθοδήγηση των ηγετών της;
Οι μυστικές υπηρεσίες 50 και πλέον χωρών στις οποίες εντοπίστηκε παρουσία της Αλ Κάιντα, επεξεργάζονται διάφορα σενάρια, αλλά οι περισσότεροι αναλυτές συμφωνούν πως η οργάνωση είναι σε θέση να λειτουργήσει χωρίς το «διευθυντήριό» της. Αλλωστε, η βάση της ήταν πάντα περισσότερο νοητή παρά πραγματική.
11.000 μαχητές
Η Αλ Κάιντα δεν είχε ποτέ αρχηγείο, αλλά ένα στρατόπεδο εκπαίδευσης περίπου 11.000 ανδρών, σύμφωνα με εκτιμήσεις των Αμερικανών, απ’ όπου οι μαχητές επέστρεφαν στη γενέθλια χώρα τους, γνωρίζοντας πώς να χειρίζονται εκρηκτικά και όπλα και με σαφείς απόψεις για μια παγκόσμια τζιχάντ (ιερός πόλεμος). Αρκετοί πήγαιναν εθελοντές στο πλευρό των μουσουλμάνων αδελφών, στην Τσετσενία ή στη Βοσνία.
Η όλη οργάνωση όμως είναι τόσο εξαπλωμένη και ενσωματωμένη στις διάφορες χώρες όπου δρα, που ο πραγματικός σχεδιασμός και η εκτέλεση μιας επίθεσης δεν γίνεται από τον Μπιν Λάντεν και τους υπαρχηγούς του, που κάποιος θα φανταζόταν σαν υπερδιοικητές της παγκόσμιας τρομοκρατία, αλλά από τα χαμηλότερα κλιμάκια.
Το ερώτημα είναι λοιπόν αν τα μέλη αυτών των χαμηλότερων κλιμακίων θα συνεχίσουν να οργανώνουν και να εκτελούν αποστολές εναντίον της Δύσης, δίνοντας ζωή στο όνειρο του Μπιν Λάντεν για παγκόσμιο αγώνα. Ή αν θα επιστρέψουν στις χώρες τους και θα κατευθύνουν την οργή τους εναντίον των δικών τους καθεστώτων που ήταν η αιτία του ριζοσπαστισμού τους. Δεκαπέντε από τους δεκαεννέα αεροπειρατές ήταν Σαουδάραβες και αναρωτιέται κανείς αν θα είχαν στραφεί εναντίον της διεφθαρμένης όπως την κατηγορούν βασιλικής οικογένειας που τους κυβερνά αν ο Μπιν Λάντεν δεν τους είχε δείξει ένα άλλο μέτωπο για τον ιερό τους πόλεμο.
Στις πατρίδες τους
Αν και η απάντηση δεν μπορεί παρά να είναι υποθετική, ο Ρολάν Ζακάρ, Γάλλος ειδικός περί τρομοκρατίας, είναι από αυτούς που πιστεύουν ότι οι περισσότεροι μαχητές της Αλ Κάιντα θα επιστρέψουν στις πατρίδες τους, τη Σαουδική Αραβία, την Αλγερία, την Υεμένη, για να συνεχίσουν εκεί τον αγώνα τους. Το ίδιο πιστεύει και ο Μουσταφά Αλανί, ειδικός σε θέματα Μέσης Ανατολής, ο οποίος υποστηρίζει ότι τα περισσότερα μέλη της οργάνωσης έχουν ήδη εγκαταλείψει την Ευρώπη. Αλλωστε, σε κάθε τέτοια οργάνωση υπάρχουν πάντα οδηγίες για τις ενέργειες των μελών της σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, και έφερε ως παράδειγμα την αιγυπτιακή αλ-Γκαμάα αλ-Ισλαμίγια και την επίσης αιγυπτιακή Ισλαμική Τζιχάντ. O μΜπιν Λάντεν πάντα έβλεπε μπροστά.
Αυτός είναι άλλωστε και ένας από τους λόγους που η αμερικανική κυβέρνηση δεν θα σταματήσει το ανθρωποκυνηγητό στις ΗΠΑ, αφού πιστεύει πως ένας από τους πυρήνες της οργάνωσης εξακολουθεί να βρίσκεται στη χώρα, αναμένοντας το θάνατο του Μπιν Λάντεν για να εξαπολύσει τα αντίποινα, στις ΗΠΑ ή εναντίον αμερικανικών συμφερόντων σε κάποια άλλη χώρα.
Στη Γερμανία
Το FBI θεωρεί ότι όλοι οι επιζώντες του δικτύου που οργάνωσε και εκτέλεσε τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, εγκατέλειψαν τη χώρα αμέσως μετά και σήμερα επικεντρώνει τις έρευνές της σε στελέχη της Αλ Κάιντα που δεν είχαν βάση τις ΗΠΑ, αλλά τη Γερμανία. Δηλαδή τους φίλους του Μοχάμεντ Ατα, τους Σαΐντ Μπαχατζί, Ραμζί Μπιναλσίμπ και Ζακαρία Εσαμπάρ, για τους οποίους υπάρχουν υπόνοιες ότι σχεδίασαν τις επιθέσεις μαζί με τον Ατα στο Αμβούργο. Οι Αμερικανοί επίσης υποθέτουν ότι ο Μπιναλσίμπ θα ήταν ο εικοστός αεροπειρατής αν είχε καταφέρει να εξασφαλίσει βίζα εισόδου στις ΗΠΑ.
Εκτός του κύκλου του Μπιν Λάντεν, οι Αμερικανοί ενδιαφέρονται για τον Μουσταφά Αχμέντ, γνωστό και ως Σαΐκ Σεΐντ, που ήταν ο οικονομικός διευθυντής του Μπιν Λάντεν και και χρηματοδότης της επιχείρησης της 11ης Σεπτεμβρίου, ο οποίος βρισκόταν στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα λίγες μέρες πριν από τη επίθεση. O Αχμέντ έχει και την ικανότητα και τις διασυνδέσεις να χρηματοδοτήσει και άλλη τρομοκρατική επίθεση χωρίς την οικονομική ή άλλη ανάμειξη του Μπιν Λάντεν. Προσφάτως ανακαλύφθηκε ότι οι οικονομικές πηγές της Αλ Κάιντα είναι ποικίλες και ανεξάρτητες από τον Μπιν Λάντεν. Ανάμεσά τους, οι εργάτες στα αδαμαντωρυχεία της Τανζανίας, οι μουσουλμάνοι λαθρέμποροι στα σύνορα Αργεντινής, Βραζιλίας και Παραγουάης και οι διάφορες μουσουλμανικές φιλανθρωπικές οργανώσεις σε όλη τη Μέση Ανατολή.
Ουδείς μπορεί να προβλέψει τον νέο ηγέτη της Αλ Κάιντα αν η σημερινή ηγεσία της αποδεκατιστεί. O Ζακάρ πιστεύει πως ένας πιθανός διάδοχος στη μετά Οσάμα εποχή ενδέχεται να είναι ο Ριάι Τάχα, ο σημερινός ηγέτης της αλ Γκαμάα αλ Ισλαμίγια, της οργάνωσης που ευθύνεται για την τρομοκρατική επίθεση εναντίον των τουριστών στο Λούξορ το 1997. O Τάχα, συνιδρυτής μαζί με τον Μπιν Λάντεν της διεθνούς Τζιχάντ, απομακρύνθηκε από την Αλ Κάιντα στις αρχές του χρόνου υποστηρίζοντας πως η δράση της οργάνωσης πρέπει να επικεντρωθεί στα διεφθαρμένα καθεστώτα των αραβικών χωρών και όχι στις ΗΠΑ όπως υποστήριζε ο Μπιν Λάντεν. O τόπος διαμονής του Τάχα είναι άγνωστος, αλλά την περασμένη εβδομάδα, ένα έντυπο του Καΐρου, γνωστό για τις καλές διασυνδέσεις του, έγραψε ότι ο Τάχα συνελήφθη στη Συρία και παραδόθηκε στις Αρχές της Αιγύπτου. H πληροφορία όμως δεν επιβεβαιώθηκε.
Σκληρές μέθοδοι
Η Αλ Κάιντα επομένως ενδέχεται να επικεντρώσει τη μελλοντική δράση της στο εσωτερικό των αραβικών χωρών, αλλά κάτι τέτοιο θα ήταν ιδιαίτερα παρακινδυνευμένο. O Αγμάν αλ Ζαουάχρι, υπαρχηγός του Μπιν Λάντεν, φυλακίστηκε για τρία χρόνια στην Αίγυπτο για την ανάμειξή του στη δολοφονία του Ανουάρ Σαντάτ το 1981 και στη συνέχεια αποφάσισε ότι ήταν προτιμότερο να γίνει τρομοκράτης στο εξωτερικό. Οι μέθοδοι καταστολής των αιγυπτιακών Αρχών είναι ιδιαίτερα σκληρές και πολλές φορές έχουν επικριθεί από τις οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά σ’ αυτές αποδίδεται η σχετική ηρεμία που επικρατεί στη χώρα.
Αλλες χώρες της Μέσης Ανατολής δεν είναι τόσο οργανωμένες, ενώ οι ιορδανικές και ισραηλινές μυστικές υπηρεσίες υποστηρίζουν ότι υπάρχουν μέλη της Αλ Κάιντα από τις Φιλιππίνες, την Αίγυπτο, το Αφγανιστάν και το Λίβανο στο παλαιστινιακό στρατόπεδο προσφύγων Εϊν αλ-Χιλουέ στο Λίβανο, το οποίο χρησιμοποιείται ως βάση της Αλ Κάιντα στη Μέση Ανατολή.
Στην Υεμένη
Η Υεμένη, με παρόμοια γεωγραφική εικόνα με το Αφγανιστάν, είναι επίσης κέντρο πυρήνων της Αλ Κάιντα και οι Αρχές δεν είναι σε θέση να ελέγξουν αποτελεσματικά τη χώρα. Παρ’ όλα αυτά, η κυβέρνηση προσπαθεί το τελευταίο διάστημα να κρατήσει τα σύνορά της κλειστά, ώστε οι φανατικοί ισλαμιστές της να μη διαφύγουν για να πολεμήσουν στο πλευρό των Ταλιμπάν, όπως είχε συμβεί με τον πόλεμο των μουτζαχεντίν στο Αφγανιστάν εναντίον των Σοβιετικών.
Ωστόσο, η καταστολή των ισλαμιστών στις αραβικές χώρες ενδέχεται να τους οδηγήσει σε χώρες που φημίζονται για το σεβασμό στα ανθρώπινα και πολιτικά δικαιώματα. Είναι, επομένως σαφές ότι η τρομοκρατία δεν μπορεί να εξαλειφθεί. Ακόμη και στις ΗΠΑ, όπου τα μέτρα ασφαλείας είναι δρακόντεια, οι Αρχές φοβούνται μια νέα επίθεση οποιαδήποτε στιγμή.
Το Παλαιστινιακό
Η εξάρθρωση της ηγεσίας της Αλ Κάιντα θα αντιμετωπίσει μερικώς το πρόβλημα που η μακροπρόθεση επίλυσή του αφορά κυρίως στην αντιμετώπιση των πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών ζητημάτων που γαλουχούν τους τρομοκράτες. Με άλλα λόγια, την επίλυση του Παλαιστινιακού, την αλλαγή της μονομερούς πολιτικής των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, την πάταξη της διαφθοράς πολλών καθεστώτων της περιοχής και την αντιμετώπιση της φτώχειας. O Μπιν Λάντεν και οι συνεργάτες του δεν είναι αυτοί που εμπνεύστηκαν την ισλαμική τρομοκρατία, απλώς ηγήθηκαν των τρομοκρατών για κάποιο διάστημα. Γι’ αυτό και δεν μπορούν να ηττηθούν ολοσχερώς.
Στο κρησφύγετο των τρομοκρατών
Οι δημοσιογράφοι του TIME επισκέφθηκαν επτά κρησφύγετα της Αλ Κάιντα, λίγες ημέρες μετά την κατάληψη της Καμπούλ και όσα είδαν αποκαλύπτουν ένα δίκτυο που είναι οργανωτικά και τεχνικά εξαιρετικά προηγμένο. Στα αντικείμενα και τα στοιχεία που ανακαλύφθηκαν περιλαμβάνονται λεπτομερή αρχεία των μαχητών της οργάνωσης, συσκευασίες των γαλλικής κατασκευής αντιαρματικών πυραύλων ΜΙLΑκαι σκίτσα που υποδεικνύουν το καταλληλότερο σημείο για να κρύψει κανείς μια βόμβα σε ένα αεροπλάνο. Τα στοιχεία αυτά ενδέχεται να βοηθήσουν τις Αρχές να ακολουθήσουν τα ίχνη του τρομοκρατικού δικτύου και να αποτρέψουν μελλοντικές επιθέσεις.
Σε ένα σπίτι πέντε δωματίων σε προάστιο της πρωτεύουσας, ανακαλύφθηκε λεπτομερής κατάλογος όπλων που είχε στην κατοχή του κάθε μαχητής. Υπήρχε η περιγραφή του τύπου του όπλου (από Καλάσνικοφ μέχρι σοβιετικής κατασκευής τεθωρακισμένα T-62), η χώρα προέλευσής του, ο αριθμός του και η οργάνωση στην οποία ανήκε, συνήθως κάποια πακιστανική ομάδα, στους Ταλιμπάν ή «ειδικώς για την Αλ Κάιντα». Αλλοι τυπωμένοι κατάλογοι περιελάμβαναν στοιχεία για τους μαχητές, δηλαδή όνομα, εθνικότητα, κατάσταση υγείας, επίπεδο στρατιωτικής εκπαίδευσης και αξίωμα.
Στα υπόγεια άλλων κτιρίων βρέθηκαν αντιαρματικές νάρκες και αυτόματα όπλα, σημειωματάρια «μαθητών» με περιγραφές εκρηκτικών και τεχνικών για την ανατίναξη κτιρίων, ανάμεσά τους και τεχνικές για υποβρύχιες επιθέσεις. Ενα τυπωμένο κείμενο έδινε οδηγίες για την κατασκευή μικρών ναρκών και ένα άλλο περιείχε τον τύπο για την κατασκευή του δηλητηριώδους βιολογικού παράγοντα riciκαι το διάγραμμα μιας πυρηνικής βόμβας.
Είναι περίεργο που οι μαχητές εγκατέλειψαν το καταδικαστικό γι’ αυτούς υλικό, το οποίο είναι ιδιαίτερα πολύτιμο για τους Αμερικανούς.
Ωστόσο, οι Αμερικανοί αξιωματούχοι άρχισαν να ψάχνουν τα σπίτια, τα οποία σφράγισαν, τέσσερις μέρες μετά την κατάληψη της Καμπούλ. Μέχρι τότε μόνο δημοσιογράφοι και κοινοί πολίτες τα επισκέπτονταν και φεύγοντας έπαιρναν μαζί τους διάφορα αντικείμενα, πολλά από αυτά πολύτιμα για τους Αμερικανούς.
Το «κυνήγι» στην Ευρώπη
Στις περισσότερες χώρες της Ευρώπη τα μέτρα εναντίον των τρομοκρατών είναι αρκετά αυστηρά και σε ορισμένες, κυρίως στη Γαλλία, την Ισπανία και την Ιταλία, οι Αρχές διώκουν κάθε ύποπτο που θεωρείται ότι μπορεί να έχει οποιαδήποτε διασύνδεση με την Αλ Κάιντα ή με συμπαθούντες του δικτύου.
Οι Βρετανοί όμως -και στην αμερικανική ήπειρο οι Καναδοί- ήταν πάντα ιδιαίτερα προσεκτικοί όσον αφορά την τακτική που πρέπει να ακολουθούν οι διωκτικές Αρχές τους όταν πρόκειται για άτομα που ανήκουν σε εθνική ή θρησκευτική μειονότητα.
«Το Λονδίνο από μόνο του είναι ίσως ο τόπος διαμονής και δράσης περισσότερο επικίνδυνων τρομοκρατών απ’ ό,τι ολόκληρο το Αφγανιστάν», λέει χαρακτηριστικά ένας Γάλλος των αντιτρομοκρατικών υπηρεσιών της χώρας. «Αυτοί οι άνθρωποι και οι συνεργάτες ή οπαδοί τους, αποτελούν το δίκτυο της Αλ Κάιντα που δρα στη Γηραιά Ηπειρο. Και φυσικά, δεν έχουμε κανένα λόγο να υποθέσουμε ότι αυτό το ευρωπαϊκό δίκτυο θα διακόψει τη δράση του, απλώς και μόνο επειδή οι ηγέτες της «μητρικής» οργάνωσης θα συλληφθούν ή θα σκοτωθούν στο Αφγανιστάν».
Ενα πρόσωπο που έχει προσελκύσει την προσοχή των αντιτρομοκρατικών υπηρεσιών και δημιουργεί τουλάχιστον «πονοκέφαλο» στις βρετανικές διωκτικές Αρχές, είναι ο φανατικός ισλαμιστής κληρικός Αμπού Κατάντα. O Κατάντα καταζητείται στην Ιορδανία όπου κατηγορείται για συμμετοχή σε τρομοκρατικές ενέργειες. O ίδιος όμως έχει επανειλημμένως δηλώσει πως δεν είναι παρά ένας «απλός δάσκαλος του Ισλάμ», που «δεν κρατά κλειστό το στόμα του». H βρετανική κυβέρνηση του προσφέρει καταφύγιο εδώ και χρόνια, αλλά ύστερα από τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου και μετά σχετικό αίτημα των αμερικανικών Αρχών, ζήτησε το «πάγωμα» των τραπεζικών λογαριασμών του στη Βρετανία.
Ενα άλλο μέτρο που έλαβαν οι Βρετανοί ύστερα από πολλές πιέσεις, ήταν η προώθηση νομοσχεδίου που προβλέπει τη σύλληψη και κράτηση ξένων υπηκόων για τους οποίους υπάρχουν υπόνοιες ότι σχετίζονται με τρομοκρατικές οργανώσεις, αλλά οι οποίοι δεν είναι δυνατόν να απελαθούν, επειδή στη χώρα τους κινδυνεύουν.