Λίβερμορ, Καλιφόρνια. Υπήρξε από τις κορυφαίες προσωπικότητες της πυρηνικής επιστήμης, αλλά και πόλος σκληρής κριτικής εξαιτίας της στάσης που τήρησε απέναντι στο πρώην «αφεντικό» του, τον Ρόμπερτ Οπενχάιμερ. Ουδέποτε τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ παρότι είναι ο «πατέρας της βόμβας υδρογόνου».
Ο Εντουαρντ Τέλερ, 93 ετών σήμερα, σχεδόν τυφλός και βαρύκοος αλλά με πλήρη πνευματική διαύγεια, επιστρέφει στο πρόσκηνιο εξαιτίας της δημοσίευσης των απομνημονευμάτων του που τιτλοφορούνται: «Απομνημονεύματα: Ταξίδι στην Επιστήμη και την Πολιτική στον εικοστό αιώνα».
Ρωμαϊκό ρητό
Ο ίδιος δεν δικαιολογείται για το ρόλο που διαδραμάτισε κατά την περίοδο του ψυχρού πολέμου. Αντιθέτως, εξακολουθεί να πιστεύει ότι τα όπλα που δημιούργησε απέτρεψαν μια νέα παγκόσμια σύρραξη και αναφέρει ένα ρωμαϊκό ρητό «Αν θες ειρήνη, ετοιμάσου για πόλεμο». «Θα υπάρξει ειρήνη εφόσον η ισχύς βρίσκεται στα χέρια εκείνων που επιθυμούν την ειρήνη», υποστηρίζει ο υπερήλικας επιστήμονας.
Οσον αφορά το ζήτημα που προέκυψε με τον Οπενχάιμερ, ο Τέλερ κρατά ασαφή στάση. O Ρόμπερτ Οπενχάιμερ είναι ο μεγαλοφυής φυσικός που διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στο «Πείραμα του Μανχάταν» όπου αναπτύχθηκαν οι πυρηνικές βόμβες που κατέστρεψαν τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι.
Εριδες
Μεταπολεμικά, οι σχέσεις των δύο επιστημόνων οξύνθηκαν όταν ο Οπενχάιμερ εξέφρασε αντιρρήσεις στα σχέδια του Τέλερ για τη δημιουργία της βόμβας υδρογόνου. H έριδα κορυφώθηκε το 1954 κατά τη διάρκεια συνεδρίασης της Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας που αποσκοπούσε να επαναξιολόγησει της άδειες πρόσβασης σε εργαστήρια του Οπενχάιμερ. O Τέλερ είχε τότε προτείνει να μη χορηγηθεί στο συνάδελφό του άδεια ελεύθερης πρόσβασης επικαλούμενος λόγους ασφαλείας, με αποτέλεσμα ο διαπρεπής επιστήμονας να θεωρηθεί επισφαλής, ενώ ο Τέλερ «προδότης» από πολλούς φίλους και συνεργάτες του.
Σήμερα ο Τέλερ παραδέχεται ότι ήταν σφάλμα η κατάθεσή του και υποστηρίζει ότι όταν πήγε για να καταθέσει ήταν έτοιμος να στηρίξει τον Οπενχάιμερ. Την τελευταία, όμως, στιγμή έμαθε ότι ο συνάδελφός του είχε επινοήσει μια ιστορία για τον αριστεριστή καθηγητή Χάακον Σεβαλιέ. Είχε πει τότε ότι οι Σοβιετικοί είχαν προσεγγίσει τον καθηγητή ζητώντας του να τους αποκαλύπτει απόρρητα στοιχεία. O Τέλερ λέει ότι ένιωσε σύγχυση από το περιστατικό και αποφάσισε ότι δεν θα έπρεπε να χορηγηθεί άδεια ελεύθερης πρόσβασης στον Οπενχάιμερ. O ίδιος λέει ότι ουδέποτε αμφισβήτησε την πλήρη αφοσίωση του διαπρεπούς επιστήμονα στις ΗΠΑ. Στη συνέχεια, λέει ο Τέλερ, οι φίλοι του Οπενχάιμερ του συμπεριφέρθηκαν σαν να ήταν αποδοπομπαίος τράγος και τον εξοστράκισαν.
Και χιούμορ
Στο βιβλίο του -που δεν στερείται χιούμορ- περιγράφει πώς προετοιμάστηκε για την πρώτη πυρηνική δοκιμή στο Νέο Μεξικό, ο συνάδελφός του Μπομπ Σέρμπερ. Οταν ο Τέλερ τον ρώτησε πώς θα αντιμετώπιζε τους κροταλίες της ερήμου για τους οποίους τους είχε προειδοποίησει ο Οπενχάιμερ, ο Σέρμπερ απάντησε «θα φέρω μια μπουκάλα ουίσκι». Οταν εν συνεχεία τον ρώτησε τι θα έκανε στην περίπτωση που η έκρηξη της βόμβας προκαλούσε ανάφλεξη της ατμόσφαιρας, όπως φοβούνταν ορισμένοι συνάδελφοί τους, ο Σέρμπερ του απάντησε «φέρε δεύτερη μπουκάλα ουίσκι».
«Πολύ συχνά με ρωτούν αν μετάνιωσα που συνέβαλα στη δημιουργία της βόμβας υδρογόνου», γράφει ο Τέλερ. «Πάντα απαντώ: όχι. Μετανιώνω για την απώλεια τόσων ζωών, για τους θανάτους και τους τραυματισμούς που προκάλεσαν οι πυρηνικές βόμβες. H μοναδική εξήγηση που μπορώ να δώσω όταν με ρωτούν γιατί δεν μετανιώνω, απαντώ απλώς: «Και τι θα είχε συμβεί αν δεν είχαμε δημιουργήσει τις βόμβες».
