Εδώ και πολλά χρόνια οι άνθρωποι συγκρίνουν τον ευρωσκεπτικισμό και τον λαϊκισμό με έναν ιό που έχει πάρει επιδημικές διαστάσεις. Εντός της ΕΕ, υπάρχει η ελπίδα ότι ο πραγματικός ιός βοήθησε στη θεραπεία ενός πολιτικού ιού και ότι ο λαϊκισμός πλέον υποχωρεί. Ευρωπαίοι ηγέτες όπως ο Όλαφ Σολτς έχουν υποστηρίξει ακόμη ότι το σχέδιο ανάκαμψης θα σηματοδοτήσει μια «στιγμή Χάμιλτον» δίνοντας νέο σκοπό στο ευρωπαϊκό εγχείρημα. Ακριβώς όπως ο πρώτος αμερικανός υπουργός Οικονομικών οδήγησε τις ΗΠΑ στη δημιουργία του ομοσπονδιακού κράτους μέσω της συγκέντρωσης των χρεών από τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας, έτσι ελπίζουν ότι το ευρωπαϊκό σχέδιο ανάκαμψης θα αποτελέσει σταθμό για τη δημιουργία των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ένα κολοσσιαίο σχέδιο ανάκαμψης είναι κρίσιμο για να ορθοποδήσουν και πάλι τα ευρωπαϊκά έθνη μετά από την κρίση. Και η γαλλογερμανική πρωτοβουλία αποτελεί ένα γενναίο και απαραίτητο πρώτο βήμα στην πορεία προς την ευρωπαϊκή ανάκαμψη. Ωστόσο, μια μεγάλη δημοσκόπηση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων (ECFR) δείχνει ότι υπάρχει κίνδυνος να παρερμηνευθεί η κοινή γνώμη στο πλαίσιο της τρέχουσας κρίσης και να προκληθεί κατά λάθος ένα νέο κύμα ευρωσκεπτικισμού. Ρωτήσαμε τους Ευρωπαίους σε εννέα ευρωπαϊκά κράτη-μέλη, καλύπτοντας περίπου τα δύο τρίτα του πληθυσμού, αν υποστηρίζουν την κατανομή των οικονομικών βαρών, και τα αποτελέσματα ήταν πολύ απογοητευτικά.
Διαπιστώσαμε μεγάλη στήριξη για την κατανομή των οικονομικών βαρών σε χώρες που πιθανόν να είναι δικαιούχοι ενός ταμείου ανάκαμψης, αλλά κανένας από τους καθαρούς συνεισφέροντες σε ένα τέτοιο ταμείο δεν έχει ακόμη πλειοψηφία υπέρ του καταμερισμού των οικονομικών βαρών. Ακόμη και στη Γαλλία – που κατέχει ηγετικό ρόλο στην προσπάθεια προώθησης των ευρωομολόγων – μόνο το 47% των ερωτηθέντων υποστηρίζει την κατανομή των οικονομικών βαρών, στη Γερμανία το 43%, στη Σουηδία το 30% και στη Δανία το 25%. Η δημοσκόπησή μας έδειξε ότι η πιο λεπτομερής εικόνα που εξετάζει τις κομματικές ταυτότητες, δεν είναι πολύ πιο ενθαρρυντική. Μόνο το 23% όσων σκοπεύουν να ψηφίσουν υπέρ των Σοσιαλδημοκρατών της Φρεντέρικσεν υποστηρίζουν την κατανομή των οικονομικών βαρών.
Το κλειδί για την παροχή στήριξης του ταμείου ανάκαμψης, έγκειται στην κατανόηση των ανησυχιών των σκεπτικιστικών χωρών. Φαίνεται να φοβούνται τη δημιουργία μόνιμων μεταφορών από τις πλούσιες στις φτωχές χώρες. Επιπλέον, ανησυχούν ότι προωθούν μη βιώσιμες οικονομικές δραστηριότητες αντί να ανοίγουν τον δρόμο για μια νέα οικονομία. Για να αρθούν αυτοί οι προβληματισμοί και να υποστηριχθεί ένα σχέδιο ανάκαμψης, θα είναι σημαντικό να προβάλλουμε το επιχείρημα όχι όσον αφορά την αλληλεγγύη και τον φεντεραλισμό, αλλά την ιδιοτέλεια και τον εκσυγχρονισμό.
Ας ξεκινήσουμε με την ιδιοτέλεια. Η κρίση της νόσου Covid-19, κατέδειξε σε πολλούς Ευρωπαίους πολίτες ότι η παγκοσμιοποιημένη νέα τάξη πραγμάτων από την οποία εξαρτώνται διαλύεται. Ούτε ο Τραμπ ούτε ο Σι Τζινπίνγκ είναι αξιόπιστοι εταίροι και υπάρχει βαθιά ανησυχία ότι σε αυτή τη στιγμή της παγκόσμιας αναστάτωσης, οι παγκόσμιες αγορές θα κλείσουν, καθώς η Κίνα και οι ΗΠΑ οπλοποιούν την παγκοσμιοποίηση για να ανταγωνιστούν η μία την άλλη.
Αυτό δημιουργεί ένα καινούργιο σκεπτικό για την ευρωπαϊκή ενιαία αγορά. Καθώς οι χώρες σε όλο τον κόσμο στρέφονται όλο και περισσότερο στις εγχώριες αγορές, τα μέλη της ΕΕ θα συνειδητοποιήσουν ότι η μόνη βιώσιμη εγχώρια αγορά είναι η ευρωπαϊκή και όχι η εθνική. Απλώς κοιτάξτε τα στοιχεία που αφορούν το εμπόριο ακόμη και πριν από την κρίση της νόσου Covid-19· το εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ αντιπροσωπεύει πάνω από τα δύο τρίτα του συνολικού εμπορίου των κρατών-μελών της ΕΕ. Το ενδοκοινοτικό εμπόριο αντιπροσωπεύει το 59% των σουηδικών, των γαλλικών και των γερμανικών εξαγωγών, το 61% των δανικών εξαγωγών, το 71% των αυστριακών εξαγωγών και το 74% των ολλανδικών εξαγωγών. Στην Ολλανδία το 43,9% του ΑΕΠ εξαρτάται από το ενδοκοινοτικό εμπόριο αγαθών (στην Αυστρία: 29,8%, στη Γερμανία: 21%, στη Δανία: 19,9%, στη Σουηδία: 18%). Οι οικονομολόγοι μάς έχουν δείξει ότι σε πολλές ευρωπαϊκές εταιρείες, εκατομμύρια θέσεις εργασίας θα μπορούσαν να χαθούν λόγω βραχυπρόθεσμων κλυδωνισμών και όχι λόγω μακροπρόθεσμης έλλειψης ανταγωνιστικότητας. Μια μεγάλη εφάπαξ εισροή κεφαλαίων στην αγορά θα μπορούσε να αποφέρει τεράστια απόδοση, ιδίως στις φτωχότερες χώρες των οποίων τα κέρδη εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την ενιαία αγορά. Ως εκ τούτου, το επιχείρημα υπέρ του ταμείου ανάκαμψης αφορά σε μεγάλο βαθμό την ιδιοτέλεια και όχι την αλληλεγγύη.
Το δεύτερο επείγον δίδαγμα που πρέπει να εξαχθεί από τις δημοσκοπήσεις είναι ότι οι ηγέτες της Ευρώπης δεν πρέπει να αναφέρονται σε ένα «Χαμιλτονιανό» παρελθόν, αλλά σε ένα πράσινο μέλλον. Όπως δείχνουν τα στοιχεία από την έρευνα του Ευρωβαρόμετρου του 2019, η κοινή γνώμη εντάσσεται φανατικά υπέρ της αντιμετώπισης της κλιματικής έκτακτης ανάγκης σε όλες τις φτωχότερες χώρες. Σχεδόν τα τρία τέταρτα (71%) των Αυστριακών το θεωρεί «σοβαρό» πρόβλημα, ενώ στην Ολλανδία (74%), τη Δανία (83%) και τη Σουηδία (84%), ακόμη μεγαλύτερα ποσοστά του πληθυσμού πιστεύουν ότι είναι ένα «πολύ σοβαρό» πρόβλημα. Επιπλέον, οι δημοσκοπήσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων, καταδεικνύουν ότι στη Δανία και τη Σουηδία, οι άνθρωποι που ενδιαφέρονται για το περιβάλλον είναι πιο πρόθυμοι να αποδεχθούν την κατανομή των οικονομικών βαρών. Αν η υπόθεση για το ταμείο ανάκαμψης διατυπωθεί λαμβάνοντας υπόψη το μέλλον και όχι το παρελθόν, θα πρέπει να είναι δυνατή η ανάπτυξη των συστατικών που θα οδηγήσουν στην ανάκαμψη.
Αν οι Ευρωπαίοι ηγέτες λάβουν υπόψη τους αυτά τα δύο διδάγματα, θα μπορούσαν να δημιουργήσουν πράγματι μια ευρωπαϊκή στιγμή. Αν συνεχίσουν να προβάλλουν το επιχείρημα όσον αφορά στην αλληλεγγύη και μιας «στιγμής Χάμιλτον», κινδυνεύουμε να δημιουργήσουμε ένα νέο κύμα ευρωσκεπτικισμού – διαιωνίζοντας επακριβώς τις ιδέες για τις οποίες οι Ευρωπαίοι πολίτες είναι σκεπτικοί. Και ακριβώς όπως με την ισπανική γρίπη, υπάρχει ο κίνδυνος αυτό το δεύτερο κύμα ευρωσκεπτικισμού να αποδειχθεί το πιο θανατηφόρο. Θα μπορούσε να οδηγήσει σε ένα πιο μολυσματικό ξέσπασμα αντιευρωπαϊκού αισθήματος, όχι στην ευρωπαϊκή περιφέρεια αυτήν τη φορά, αλλά στην ίδια την καρδιά της Ευρώπης.
*Ο Μαρκ Λέοναρντ είναι διευθυντής της πανευρωπαϊκής δεξαμενής σκέψης, του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων.