Μερικά κοτόπουλα σε ένα πτηνοτροφείο άρχισαν να κακαρίζουν παράξενα, κάτι ισοδύναμο με βήχα. O πτηνοτρόφος αναγνώρισε το σύμπτωμα. Εχουν μάλλον μόλυνση στο αναπνευστικό τους, που μπορεί να εξαπλωθεί στα 20.000 άλλα κοτόπουλα σε λίγες μέρες. O κτηνίατρος συστήνει το αντιβιοτικό ενροφλοξασίνη (enrofloxacin) το αντίστοιχο του Σίπρο (Cipro), αντιβιοτικού για ανθρώπους. Για πρακτικούς λόγους ο πτηνοτρόφος ανάμιξε 5 γαλόνια του φαρμάκου στο πόσιμο νερό των πουλιών. Μετά πέντε ημέρες όλα τα πουλιά ήταν καλά. H καταστροφή αποφεύχθηκε.
Αποφεύχθηκε άραγε; Ενώ η ενροφλοξασίνη σκοτώνει το είδος των βακτηρίων από τα οποία αρρώστησαν τα κοτόπουλα, δεν εξολόθρευσε ολοσχερώς μια άλλη ποικιλία που ονομάζεται καμπυλοβακτηρίδιο και ζει στα έντερα. Τα επιβιώσαντα βακτήρια, τα οποία δεν προκαλούν ασθένειες στα πουλιά, πολλαπλασιάζονται ταχέως και εξαπλώνουν τα γονίδια που τα βοήθησαν να αμυνθούν στο αντιβιοτικό.
Μόλυναν τα πάντα
Μετά έξι εβδομάδες, όταν τα κοτόπουλα σφάχτηκαν στο σφαγείο, ανθεκτικά βακτήρια μόλυναν τα πάντα γύρω. Ακόμα και με τους πιο καλούς υγειονομικούς ελέγχους μερικά καμπυλοβακτήρια πακετάρονται με διαφανείς μεμβράνες μαζί με τα μπούτια, στήθη κ.λπ. και καταλήγουν στην κουζίνα σας.
Εκεί αρχίζουν τα πραγματικά προβλήματα. Τα καμπυλοβακτήρια είναι κύριο αίτιο δηλητηριάσεων ανθρώπων. Μη απολύτως προσεκτικό πλύσιμο των χεριών ή ατελές μαγείρεμα του κρέατος μπορεί να σας «παρκάρει» για τις επόμενες λίγες ημέρες στην τουαλέτα. Και αν είστε αρκετά άρρωστος ώστε να χρειάζεστε νοσοκομειακή περίθαλψη, μπορεί και να είστε πολύ άτυχος.
Το Σίπρο για πουλιά μοιάζει τόσο με το Σίπρο για τους ανθρώπους που οιοδήποτε βακτήριο έχει γίνει ανθεκτικό στο φάρμακο για ζώα είναι ανθεκτικό και στο φάρμακο για ανθρώπους. Πριν από το 1996 όταν η κενροφλοξασίνη εγκρίθηκε στις ΗΠΑ για χρήση στα ζώα, ο αριθμός των μολύνσεων ανθρώπων με καμπυλοβακτήρια ανθεκτικά στο Σίπρο και στα συγγενή του φάρμακα ήταν αμελητέος. Μέχρι το 1999 αυξήθηκε σε 18% – σαφές μήνυμα, σύμφωνα με πολλούς ερευνητές, ότι τουλάχιστον μέρος της αύξησης οφείλεται απευθείας στη χρησιμοποίηση των αντιβιοτικών σε πτηνοτροφεία.
Χάνουν γρήγορα
τη δύναμή τους
Καλώς ορίσατε στον βασανιστικό κόσμο της αντοχής στα αντιβιοτικά, στον οποίο φάρμακα που κάποτε αντιμετώπιζαν από την πνευμονία μέχρι τη φυματίωση τώρα χάνουν ταχέως τη δύναμή τους, την αποτελεσματικότητά τους. Το Σίπρο πουλιών είναι το πιο πρόσφατο παράδειγμα του πώς οι άνθρωποι καίνε τις φαρμακολογικές γέφυρες, του πώς αχρηστεύουν το ένα μετά το άλλο τα αντιβιοτικά που τους προστάτευαν από τα μικρόβια.
Αντιβιοτικά χορηγούνται ανεξέλεγκτα σε κρεατοπαραγωγά ζώα για να τα κρατήσουν υγιή υπό πιεστικές συνθήκες πάχυνσης. Γονείς ζητούν τα πιο ισχυρά ευρέος φάσματος αντιβιοτικά -συχνά με το όνομά τους- για τις μολύνσεις του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος των παιδιών τους. Καταναλωτές χρησιμοποιούν οικιακά απορρυπαντικά με βακτηριοκτόνες ουσίες, ελπίζοντας να κάνουν τα σπίτια τους άσηπτα και ασφαλή.
Οι γιατροί έχουν καταλάβει από καιρό ότι η ανεξέλεγκτη χρήση αντιβιοτικών γίνεται μπούμερανγκ, επειδή οδηγεί σε βιολογική επιλογή ανθεκτικών μικροβίων.
Ουδείς όμως είχε αντιληφθεί πόσο εύκολα γίνονται ανθεκτικά τα διάφορα είδη μικροβίων στα αντιβιοτικά και όταν ακόμη αυτά χρησιμοποιούνται με τον ενδεδειγμένο τρόπο.
Ανταλλάσσουν πληροφορίες
Το πρόβλημα είναι ότι τα βακτήρια ανταλλάσσουν γενετικές πληροφορίες -γονίδια- πολύ ευκολότερα απ’ όσο φανταζόμαστε. Τα διάφορα κύτταρα -ακόμα και διαφορετικών ειδών- ανταλλάσσουν συνήθως μικρούς βρόχους -κυκλικά τεμάχια- DNA, που ονομάζονται πλασμίδια. Παραλαμβάνουν ακόμα και τεμάχια DNA από νεκρά βακτήρια ή ιούς. Οταν μια ποικιλία βακτηρίων επιβιώνει κάποιου αντιβιοτικού είναι πιθανόν ότι τελικώς θα μεταδώσει τα γονίδια αντοχής του σε άλλα μικρόβια.
Είναι ένα παιχνίδι αριθμών, λέει ο δρ Στούαρτ Λέβι, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Ταφτς και συγγραφεύς του βιβλίου «Το Αντιβιοτικό Παράδοξο». Και επειδή ζουν παντού και αναπαράγονται ταχέως, τα βακτήρια έχουν το απάνω χέρι.
Δεν βοηθάει την κατάσταση το ότι οι Αμερικανοί και άτομα άλλων εθνικοτήτων έχουν φθάσει να νομίζουν ότι τα αντιβιοτικά είναι μέσα πρόληψης. Ασθενείς ζητούν τα φάρμακα για να εμποδίσουν το κρυολόγημά τους να γίνει μόλυνση του ιγμορίου, αν και τα αντιβιοτικά δεν επιδρούν στους ιούς του κρυολογήματος και γενικώς σε ιούς.
Στάση αναμονής
Αυτό που είναι δύσκολο να αξιολογηθεί είναι η θεραπευτική αγωγή για μια μόλυνση, όπως αυτή του μέσου ωτός που προκαλείται από διάφορα είδη βακτηρίων συμπεριλαμβανομένου του πνευμονόκοκκου. Εάν δεν θεραπευθούν μερικές τέτοιες μολύνσεις, μπορούν να οδηγήσουν σε μόνιμη απώλεια της ακοής. Ωστόσο, οι θεραπευτικές αγωγές αυτών τα τελευταία 10 χρόνια έχουν αυξήσει στις ΗΠΑ κατά 20% την παρουσία πνευμονοκόκκων ανθεκτικών στην πενικιλίνη.
Ουδείς υποστηρίζει να αφήνονται όλες οι βακτηριακές μολύνσεις να ακολουθούν τον δρόμο τους. Αλλά μην εκπλαγείτε, όταν ο γιατρός σας κρατήσει στάση αναμονής στο επόμενο περιστατικό γρίπης (που όπως τα κρυολογήματα προκαλείται από ιούς). Τα νοσοκομεία επίσης μαθαίνουν πώς να αλλάζουν τα φάρμακα που χορηγούν στους ασθενείς τους για να ελαχιστοποιούν τις πιθανότητες βιολογικής επιλογής όλο και πιο ανθεκτικών βακτηρίων.
Ανακούφιση ίσως έλθει σύντομα, χάρη στις προόδους στη νέα επιστήμη της γονιδιωματικής, οι ερευνητές έχουν αρχίσει να μελετούν βακτηριακά DNA για νέους και πιθανώς καλύτερους στόχους ανάπτυξης φαρμάκων. Σκοπεύουν να παράγουν μια ουσία που λειτουργεί με διαφορετικό τρόπο από τα σημερινά αντιβιοτικά, ώστε τα μικρόβια να μην μπορούν να γνωρίζουν πώς να αρχίσουν να αναπτύσσουν αντοχή. Αλλη έρευνα παρήγαγε φάρμακα, τα οποία βοηθούν να αποκαταστήσουν την ικανότητα της πενικιλίνης να συντρίβει ανθεκτικά μικρόβια υπό την προϋπόθεση οι ουσίες να χορηγούνται σε συνδυασμό.
Εν τω μεταξύ η FDA ανησυχεί για το ενδεχόμενο να αχρηστευθεί το Σίπρο και άλλα παρόμοια φάμακα και ζήτησε από τις φαρμακευτικές εταιρείες να παύσουν να τα πωλούν σε πτηνοτρόφους. H Bayer, η οποία παράγει το Σίπρο και την ενροφλοξασίνη αμφισβητεί την ιδέα, προβάλλοντας το επιχείρημα ότι τα επίπεδα αντοχής των μικροβίων έχουν σταθεροποιηθεί και μπορούν να αντιμετωπισθούν.
Αντισταθείτε όσο αντέχετε
Παραμένει το ερώτημα: Με πόση αντοχή είστε διατεθειμένη να ζήσετε; «Οι περισσότερες μολύνσεις που υποστήκατε και ήταν ανθεκτικές στα φάρμακα έφθασαν σε σας όντας ανθεκτικές», λέει ο Λέβι. Μπορείτε να καταβάλετε το δικό σας μέρος προσπάθειας για να σταματήσετε την εξάπλωσή τους μην παίρνοντας αντιβιοτικά χωρίς να τα χρειάζεστε και ακολουθώντας τις συμβουλές του γιατρού, όταν σας τα χορηγεί. Το να κρατάτε κάψουλες για αργότερα, για να μην υποχρεωθείτε να πάρετε καινούργια συνταγή μετά βεβαιότητας δεν είναι καλή ιδέα.
«Θα είμαστε σε αυτή τη «μπίζνες» επί μακρόν», λέει ο δρ Στέφεν Λόρι καθηγητής της μικροβιολογίας και μοριακής γενετικής στην ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ. «Θα βρούμε κάτι? τα μικρόβια θα αναπτύξουν αντοχή σε αυτό. Θα βρούμε κάτι νέο». Είναι ένα είδος ανταγωνισμού, στον οποίο όσο σκληρά κι αν πολεμάς το καλύτερο που μπορείς να ελπίζεις είναι ισοπαλία.