Οταν ξυπνάτε, ίσως χασμουριέστε, κλείνετε το ξυπνητήρι και ψήνετε καφέ -μια τυπική πρωινή ρουτίνα στη Γη. Αν όμως βρισκόσασταν σε τροχιά, το πρώτο πράγμα που θα κάνατε θα ήταν να πάρετε ένα μικρό κομμάτι βαμβάκι, να το βάλετε στο στόμα σας και να το φυλάξετε σε ένα κουτάκι με συντηρητικό. Το βαμβάκι συλλέγει ιούς και ο στόχος αυτής της ασυνήθιστης «καλημέρας» είναι να λυθεί ένας μεγάλος γρίφος: γιατί στο σώμα των ανθρώπων υπάρχουν περισσότεροι ιοί όταν βρίσκονται στο αποστειρωμένο περιβάλλον των διαστημοπλοίων απ’ ό,τι στο «ζωντανό» περιβάλλον της Γης;
Πειράματα
Επειτα από διαδοχικά πειράματα, οι επιστήμονες της NASA συνειδητοποίησαν ότι το ανοσοποιητικό σύστημα δεν λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο στο Διάστημα και στη Γη. Τα κύτταρα τύπου T του ανοσοποιητικού συστήματος δεν πολλαπλασιάζονται σωστά, και έτσι ο αριθμός τους στο Διάστημα είναι μικρότερος απ’ ό,τι στη Γη. Δεν κινούνται με την ίδια ταχύτητα ούτε επικοινωνούν μεταξύ τους με την ίδια ευκολία. Συνολικά, είναι λιγότερο ικανά να καταστρέφουν τους εισβολείς του οργανισμού. Παραδείγματος χάριν, έχει διαπιστωθεί ότι το φτέρνισμα ενός αστροναύτη περιέχει οκτώ με δέκα φορές μεγαλύτερη ποσότητα του ιού EpsteiBarr (που προξενεί λοιμώδη μονοπυρήνωση) απ’ ό,τι ένα φυσιολογικό «γήινο» φτάρνισμα. Παρ’ όλα αυτά, οι αστροναύτες δεν αναπτύσσουν τα συμπτώματα της ασθένειας.
Το άγχος
Η πιο επιφανειακή ερμηνεία έχει να κάνει με το άγχος της διαστημικής πτήσης: το ψυχικό στρες είναι ένας παράγοντας που μειώνει τις αντιστάσεις του ανοσοποιητικού συστήματος, γι’ αυτό και υπάρχουν περισσότεροι ιοί. Ετσι, υπάρχει περίπτωση το στρές της εξόδου από την ατμόσφαιρα να οδηγεί στην έκλυση ορμονών που να βλάπτουν το ανοσοποιητικό σύστημα. Από την άλλη πλευρά, οι επιστήμονες εξετάζουν το ενδεχόμενο να φταίει το ίδιο το Διάστημα (π.χ. η έλλειψη βαρύτητας) και όχι οι ορμόνες των αστροναυτών.
Για να λύσουν το μυστήριο, οι επιστήμονες της NASA χρησιμοποιούν ένα μηχάνημα γνωστό ως «περιστρεφόμενος βιοαντιδραστήρας», που αναπαριστά τις συνθήκες χαμηλής βαρύτητας. Στις συνθήκες αυτές, παρατηρείται το εξής φαινόμενο: τα κύτταρα γίνονται πιο στρογγυλά, χάνοντας τις αιχμές που τα βοηθούν να αγγίζονται μεταξύ τους και να μετακινούνται. «Φανταστείτε δύο μπαλόνια» λέει ο Νιλ Πέλις, διευθυντής του Γραφείου Βιολογικών Συστημάτων του Διαστημικού Κέντρου Τζόνσον. «Αν τα πιέσετε, η επιφάνειά τους που βρίσκεται σε επαφή θα είναι αρκετά μεγάλη». Ομως στο Διάστημα, τα κύτταρα του ανοσοποιητικού μετατρέπονται σε μπάλες του μπόουλιγκ. Οσο και να τις πιέσουμε δεν πρόκειται να έχουν επαφή παρά μόνο σε ένα συγκεκριμένο σημείο. Ετσι, τα κύτταρα έχουν μικρότερη δυνατότητα να ανταλλάσσουν τις χημικές πληροφορίες που τα ωθούν σε δράση. Με βάση τη γενική αυτή αρχή, μπορούν να ερευνηθούν βαθύτερα οι μηχανισμοί λειτουργίας των κυττάρων του ανοσοποιητικού. H NASA επισημαίνει ότι οι έρευνες πάνω στο ζήτημα δεν ωφελούν μόνο τους αστροναύτες, αλλά και την ιατρική επιστήμη γενικά: η καλύτερη κατανόηση του ανοσοποιητικού συστήματος ίσως μας βοηθήσει να αναστείλουμε τη λειτουργία του εκεί που πρέπει (π.χ. στις μεταμοσχεύσεις) και να την ενισχύσουμε εκεί που χρειάζεται (π.χ. στις ασθένειες).
Οι δικαιούχοι από την άλλη, είτε αντιμετωπίζουν πρόβλημα επιβίωσης είτε όχι, βρίσκονται σε πλήρη σύγχυση και σίγουρα είναι «ηθικά θιγμένοι». Κάποιοι εξακολουθούν και εισπράτουν τις συντάξεις με κίνδυνο να επιστρέψουν τα χρήματα, όταν εκδικαστεί η υπόθεσή τους και εφόσον βέβαια η απόφαση θα αποβεί εις βάρος τους. Αλλοι πάλι, δεν έχουν εισπράξει δραχμή και περιμένουν να γίνει ένα θαύμα.
