Οι διαδηλώσεις που συγκλόνισαν τον περασμένο μήνα την Αρεκίπα του Περού δεν ήταν διαφορετικές από άλλες ανά τη Λατινική Αμερική. Κατέβηκαν, βέβαια, στους δρόμους παραδοσιακοί μαρξιστές με συνθήματα δανεισμένα από τη δεκαετία του ’60, όπως και εξίσου παραδοσιακοί σκληροπυρηνικοί συνδικαλιστές. Μαζί τους, όμως, διαδήλωσε και η 64χρονη Φάνι Πουντάκα, γιαγιά με έξι εγγόνια.
Η Πουντάκα δεν είχε λάβει μέρος σε διαδήλωση ποτέ στη ζωή της. Ομως, όπως δήλωσε, δεν άντεχε να βλέπει μια βελγική εταιρεία να αγοράζει «τον πλούτο μας» -τα δύο κρατικά εργοστάσια ηλεκτρικής ενέργειας της περιοχής. Ετσι, οπλισμένη με μία… θορυβοποιό μεταλλική κατσαρόλα, συνάντησε τους γείτονές της σε μια διαδήλωση τόσο μαζική που εξανάγκασε τον πρόεδρο της χώρας Αλεχάνδρο Τολέδο να κηρύξει την επαρχία σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, να αναβάλει την ιδιωτικοποίηση των εργοστασίων ηλεκτροπαραγωγής και να αντικαταστήσει ορισμένα μέλη της κυβέρνησής του.
«Επρεπε να πολεμήσω, λέει με υπερηφάνεια η Πουντάκα, ιδιοκτήτρια ενός μικρού μαγαζιού. H κυβέρνηση ήταν έτοιμη να πουλήσει τις εταιρείες μας και να πλουτίσει μια άλλη χώρα. Αυτή ήταν η φωνή μου».
Σε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική, εκατομμύρια άλλοι ενώνουν τις φωνές τους με ανάλογα αιτήματα. Οι δεκαετείς πειραματισμοί με την οικονομία της ελεύθερης αγοράς προσκρούουν σε όλο και εντονότερες διαμαρτυρίες, καθώς πολλοί πιστεύουν ότι οι μεταρρυθμίσεις που συρρίκνωσαν τον κρατικό τομέα και άνοιξαν τις αγορές στον ξένο ανταγωνισμό ωφέλησαν τους διεφθαρμένους κρατικούς αξιωματούχους και τις πολυεθνικές, αλλά δεν βελτίωσαν τη δική τους ζωή.
Ανησυχούν οι επενδυτές
Οι ταραχές έχουν ανησυχήσει τους επενδυτές και τρομοκρατήσει τις κυβερνήσεις, που έχουν ήδη αποδυναμωθεί λόγω οικονομικής κρίσης. Ολα αυτά δίνουν σημαντική ώθηση σε πολιτικούς αριστερών αποκλίσεων, που κηρύσσουν τον οικονομικό εθνικισμό. Αντίστροφα, οι αμερικανοσπουδασμένοι οικονομολόγοι που, μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού έγιναν κήρυκες των καθαρότερων μορφών ελεύθερης αγοράς, έχουν απομονωθεί.
«Η πιο ανησυχητική εκδοχή είναι ότι ίσως φθάσαμε στο τέλος μιας εποχής, λέει ο Ραφαέλ ντε λα Φουέντε, επικεφαλής του τομέα Λατινικής Αμερικής στην BNP Paribas στη Νέα Υόρκη. Οτι ίσως κλείνουμε την πόρτα σε μια σειρά αποτυχημένων μεταρρυθμίσεων προς την κατεύθυνση της οικονομικής ορθοδοξίας». Τα λόγια αυτά δεν βρίσκουν σύμφωνους όλους τους αναλυτές. Οι πολιτικές αυτές ήταν αποτελεσματικές επί μεγάλο χρονικό διάστημα -και μια μεγάλη μερίδα οικονομολόγων και πολιτικών θεωρεί ότι είναι ακόμη. Οι μεταρρυθμίσεις ευνόησαν τον ανταγωνισμό και βοήθησαν την ανάπτυξη. O πληθωρισμός, που σε πολλές χώρες βρισκόταν σε δυσθεώρητα ύψη, έπεσε. Οι διογκωμένοι γραφειοκρατικοί μηχανισμοί αντικαταστάθηκαν από ευέλικτες ιδιωτικές εταιρείες, δημιουργώντας θέσεις εργασίας σε πολλούς κλάδους. Το μοντέλο αυτό βοήθησε τη Χιλή να αποκτήσει μία από τις πιο εύρωστες οικονομίες στη Λατινική Αμερική. Στο Μεξικό, οι εξαγωγές πενταπλασιάστηκαν. Και στη Βολιβία, η φτώχεια έπεσε από το 86% του πληθυσμού τη δεκαετία του ’70 στο 58,6% σήμερα.
Αλλο η θεωρία…
Και όμως, η ευημερία που υποσχόταν το οικονομικό αυτό μοντέλο, για πολλούς δεν ήρθε ποτέ. Σήμερα, οι ίδιες μεταρρυθμίσεις θεωρείται ότι ευθύνονται για τις απολύσεις από τον κρατικό και τον ιδιωτικό τομέα και για το στραγγάλισμα της εθνικής οικονομίας. «Προχωρήσαμε στις ιδιωτικοποιήσεις, αλλά δεν έχουμε ούτε λιγότερη φτώχεια ούτε λιγότερη ανεργία, λέει ο Χουάν Μανουέλ Γκιγιέν, ο δήμαρχος της Αρεκίπα που πρωτοστάτησε στο κίνημα εναντίον των ιδιωτικοποιήσεων. Απεναντίας! Εχουμε περισσότερη φτώχεια και ανεργία. Δεν μιλάμε με θεωρίες, απλώς βλέπουμε την πραγματικότητα».
Πράγματι, το 44% των κατοίκων της Λατινικής Αμερικής εξακολουθεί να ζει στη φτώχεια, ενώ ο αριθμός των ανέργων έχει υπερδιπλασιαστεί μέσα σε μια δεκαετία. Δεκάδες εκατομμύρια, σε μερικές χώρες μέχρι και το 70% του εργατικού δυναμικού, δουλεύουν στην παραοικονομία, επιβιώνοντας μετά βίας. Την τελευταία πενταετία, η οικονομική ανάπτυξη των χωρών της περιοχής υπήρξε σχεδόν μηδενική.
Ετσι, η κοινή γνώμη, όπως αποκαλύπτεται μέσα από τις διαδηλώσεις, τις κάλπες και τις δημοσκοπήσεις, στρέφεται ενάντια στις συνταγές για άνοιγμα των αγορών, για μικρότερο δημόσιο τομέα και σφιχτότερους προϋπολογισμούς -διαφωνεί δηλαδή με τη συνταγή που προτιμούν οι Αμερικανοί αξιωματούχοι και οι διεθνείς χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί. Πέρσι, έρευνα της Αμερικανικής Αναπτυξιακής Τράπεζας (IDB) διαπίστωσε ότι το 63% των ερωτηθέντων σε 17 χώρες της περιοχής θεωρεί ότι οι ιδιωτικοποιήσεις δεν υπήρξαν ευεργετικές.
«Εκρηκτική» προσέγγιση
«Ο κόσμος έχει μια συναισθηματική προσέγγιση, επηρεασμένη από το λαϊκισμό σχολιάζει ο Λάρι Μπερνς, διευθυντής του Κέντρου Ερευνών Δυτικού Ημισφαιρίου με έδρα την Ουάσιγκτον. «Μπορεί να μην είναι δικαιολογημένη, είναι όμως πραγματική, είναι εκρηκτική και δεν πρόκειται να αντιμετωπιστεί εύκολα μόνο και μόνο με το επιχείρημα ότι το ελεύθερο εμπόριο είναι η τάση του μέλλοντος». Στη Βραζιλία, η αποστροφή προς την αμερικανικής εμπνεύσεως οικονομική ορθοδοξία, έχει ενισχύσει τον συνδικαλιστή Λουίς Ινάσιο ντα Σίλβα, γνωστού και ως Λούλα. Το πιθανότερο είναι ότι ο Λούλα θα κερδίσει τις προεδρικές εκλογές του Οκτωβρίου, προς μεγάλη θλίψη των χρηματαγορών.
Στην Παραγουάη, οι διαδηλώσεις υποχρέωσαν τον περασμένο μήνα τον πρόεδρο Λουίς Γκονσάλες Μάτσι να ακυρώσει την ιδιωτικοποίηση της κρατικής τηλεφωνικής εταιρείας, αξίας 400 εκ. δολαρίων. Η κυβέρνησή του βρίσκεται ήδη αντιμέτωπη με σοβαρά οικονομικά προβλήματα και κατηγορίες διαφθοράς, ενώ την περασμένη εβδομάδα, οι ταραχές είχαν και νεκρούς, με αποτέλεσμα να κηρυχθεί η χώρα σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης.
Στη Βολιβία, το πολιτικό τοπίο άλλαξε άρδην, όταν, πριν από μερικές εβδομάδες, ο ηγέτης των Ινδιάνων της χώρας Εβο Μοράλες, που υποσχόταν την εθνικοποίηση ορισμένων επιχειρήσεων, κατέληξε απρόσμενα δεύτερος μεταξύ 11 υποψήφιων προέδρων.
Στον Ισημερινό, η πώληση 17 εργοστασίων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας ακυρώθηκε την άνοιξη έπειτα από λαϊκές αντιδράσεις -ήταν ένα πλήγμα για μια χώρα που έχει υιοθετήσει ως νόμισμα το δολάριο και εξαρτάται άμεσα από τις ξένες επενδύσεις.
Η κατάρρευση της Αργεντινής
Η αναταραχή σε πολλές από τις χώρες αυτές εντάθηκε μετά την οικονομική κατάρρευση της Αργεντινής το Δεκέμβριο. Οι αιτίες της κατάρρευσης είναι πολλαπλές, όμως οι Αργεντίνοι επιρρίπτουν τις ευθύνες στη διαφθορά των πολιτικών και στην εμμονή τους στις οικονομικές συνταγές από το εξωτερικό.
«Η υπόθεση της Αργεντινής έχει σημαντικό αντίκτυπο», λέει ο πρώην υπουργός Οικονομικών του Περού και αγαπημένος της Γουόλ Στριτ Πέντρο Πάμπλο Κικζίνσκι, ο οποίος παραιτήθηκε την περασμένη εβδομάδα, μετά τις ταραχές της Αρεκίπα. «Οπου και να κοιτάξεις, ο κόσμος λέει «Οι Αργεντίνοι ακολούθησαν το μοντέλο και καταστράφηκαν, άρα προφανώς το μοντέλο δεν δουλεύει»». Στο μεταξύ, οι ξένες άμεσες επενδύσεις στη Λατινική Αμερική συνεχίζουν να μειώνονται, πέφτοντας σε 80 δισ. δολάρια το 2001, από 105 δισ. δολάρια που ήταν το 1999. Ενας λόγος για τη μείωση αυτή είναι ότι πολλές από τις μεγάλες εταιρείες του δημόσιου τομέα έχουν ήδη ιδιωτικοποιηθεί. Οικονομολόγοι όπως ο Κικζίνσκι, που πιστεύουν ότι για να προοδεύσει η Λατινική Αμερική πρέπει να ολοκληρωθούν οι μεταρρυθμίσεις, δεν κρύβουν πλέον την ανησυχία τους.