Οι ηγέτες της E.E. και ο Τζορτζ Μπους σπάνια έχουν κοινές απόψεις σε διεθνή θέματα. H Κύπρος αποτελεί εξαίρεση αυτές τις μέρες. Στη διάρκεια έξι ημερών δύο σημαντικοί Ευρωπαίοι, ο πρόεδρος της Κομισιόν, Ρομάνο Πρόντι, και ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών, Γιόσκα Φίσερ, καθώς και ο Τομ Ουέστον, ειδικός συντονιστής του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για την Κύπρο, ταξίδεψαν στην Αγκυρα για να διαμηνύσουν στους Τούρκους ότι οι φίλοι τους στη Δύση επιθυμούν ένα συμβιβασμό. H μοναδική διαφορά ήταν ο τρόπος διατύπωσης της θέσης.
Ο Πρόντι χρησιμοποίησε μια πιο έμμεση γλώσσα, με μεγαλύτερη έμφαση στην πλέον αισιόδοξη πτυχή, τις πολιτικές μεταρρυθμίσεις της Τουρκίας για την πλήρωση των κριτηρίων της Κοπεγχάγης. Οι Γερμανοί και οι Αμερικανοί ήταν πιο ευθείς. O Φίσερ ανέφερε ότι η διευθέτηση της διένεξης για την Κύπρο θα εξουδετερώσει το τελευταίο μεγάλο εμπόδιο για την ένταξη της Τουρκίας στην E.E. O Ουέστον από την πλευρά του δήλωσε ότι αν επιλυθεί το Κυπριακό, η E.E. δεν θα έχει λόγους να απορρίψει την Τουρκία.
Η ατζέντα
Ολα αυτά αποτέλεσαν την αυλαία για το μεγάλο ραντεβού. O πρωθυπουργός, Ρετσέπ Ταγίπ Ερντογάν, μεταβαίνει στην Ουάσιγκτον την επόμενη εβδομάδα για την κρισιμότερη συνάντηση μεταξύ των αρχηγών κρατών Τουρκίας και ΗΠΑ εδώ και πολλές δεκαετίες. Στην κορυφή της διαπραγματευτικής ατζέντας στην Ουάσιγκτον θα βρεθεί το Κυπριακό. Οι Αμερικανοί πιστεύουν ότι η μπάλα εξακολουθεί να βρίσκεται στο γήπεδο της Τουρκίας. Και γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο πολύ σημαντικοί άνδρες στην Αγκυρα έχουν εκπονήσει ένα νέο σχέδιο δράσης για την Κύπρο. Θέλουν να πετάξουν την μπάλα μακριά. Εσχάτως όλοι οι κυβερνητικοί παράγοντες στα γκρίζα γραφεία της τουρκικής πρωτεύουσας παραδέχονται ότι απέτυχαν να χειρισθούν αποτελεσματικά το Κυπριακό τα τελευταία χρόνια. Ολοι έχουν βαρεθεί από τη στάση που τηρούν οι δύο όχθες του Ατλαντικού, ζητώντας από την Τουρκία να λάβει την τελική απόφαση. Εξ ου η αλλαγή της τουρκικής ρητορικής. Τα δεδομένα όμως δεν είναι διαφορετικά σε σχέση με πέρυσι. Σε περίπτωση διευθέτησης του προβλήματος, το έπαθλο για την Αγκυρα θα ήταν «ενισχυμένες» ελπίδες για ένταξη στην E.E. και όχι διαβεβαιώσεις. O Ερντογάν και οι στρατηγοί επιθυμούν, για διαφορετικούς λόγους, μία ρητή δέσμευση της E.E. για τον καθορισμό ημερομηνίας με αντάλλαγμα μία συμφωνία. Το πρόβλημα είναι ότι οι ηγέτες της E.E. απορρίπτουν την προοπτική μιας τέτοιου είδους συναλλαγής. Παρά τα καλά λόγια του Πρόντι δεν υπάρχουν εγγυήσεις πως η Τουρκία θα κερδίσει αυτόματα μία επίσημη ημερομηνία για την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων, ακόμη κι αν τα δύο μέρη συμφωνήσουν σε ένα σχέδιο παρόμοιο με αυτό του ΟΗΕ.
Αναμφισβήτητα ο Ερντογάν θα ιδρώσει πολύ στο Οβάλ Γραφείο. Θα πρέπει όμως να τα καταφέρει, ειδικά με τα πανίσχυρα φαντάσματα να κοιτούν πάνω από την πλάτη του. H Ουάσιγκτον και το Λονδίνο θέλουν μία λύση, επειδή πιστεύουν ότι η συμμετοχή της Τουρκίας στην E.E. εξυπηρετεί τα συμφέροντά τους. Σε αντίθετη περίπτωση, η μοναδική μουσουλμανική χώρα του NATO θα μπορούσε να απολέσει τις δυτικές της βλέψεις, να στραφεί σε άγνωστες κατευθύνσεις και να εξελιχθεί σε ένα ακόμη σημείο μεγάλης αστάθειας στην περιοχή, που συνορεύει με τη Μέση Ανατολή, τα Βαλκάνια και την Υπερκαυκασία. Για τους Αμερικανούς η πρόσδεση της Τουρκίας στην E.E. σημαίνει προώθηση της πρωτοβουλίας για την κατασκευή μιας γέφυρας με τον μουσουλμανικό κόσμο, χρησιμοποιώντας την Τουρκία ως επιτομή της μουσουλμανικής δημοκρατίας και μέρους της Δύσης.
Η στάση των Τουρκοκυπρίων
Γι’ αυτόν τον λόγο, στο ραντεβού της Ουάσιγκτον ο Μπους αναμένεται να επιμείνει σε αυτό που το τουρκικό καθεστώς θεωρεί παγίδα: να συμφωνήσουν στη διεξαγωγή δημοψηφίσματος ως προϋπόθεση σε περίπτωση αποτυχίας στο τέλος του νέου γύρου διαπραγματεύσεων. Αυτό λοιπόν είναι το ακανθώδες σημείο. H Αγκυρα ετοιμάζεται να συμφωνήσει στο δημοψήφισμα σε περίπτωση συμφωνίας όχι όμως και σε περίπτωση αποτυχίας. Και η άρνηση αυτή ενδέχεται να προκαλέσει πρωτόγνωρους καβγάδες στο Οβάλ Γραφείο. O Ερντογάν δεν μπορεί να αγνοήσει τις επιφυλάξεις για την εθνική ασφάλεια, ειδικά σε μία στιγμή που όλοι οι ισχυροί Τούρκοι και Τουρκοκύπριοι εμφανίζονται ενωμένοι σε μία και μοναδική φωνή στο ζήτημα της επίλυσης. Σε τι εποχές ζούμε… Ακόμη και ο σφόδρα αντι-Ντενκτάς και φιλοκαθεστωτικός Μεχμέτ Αλί Ταλάτ δεν μπορεί να διανοηθεί επανέναρξη των διαπραγματεύσεων χωρίς τη συμμετοχή δύο μελών της οικογένειας Ντενκτάς.
Υπάρχουν όμως και άλλες δυσκολίες. Οταν ο Ταλάτ δεν είναι απασχολημένος να εγκωμιάζει τις γνήσιες προσπάθειες της Τουρκίας για τη σύναψη συμφωνίας, κάνει λόγο για εκ των ων ουκ άνευ προϋποθέσεις, όπως η διζωνικότητα και η συνέχιση του τουρκικού δικαιώματος ως εγγυήτριας δύναμης. Τι θα κάνει στη συνέχεια, θα απορρίψει κατηγορηματικά τις ειρηνευτικές συνομιλίες;
Το ταξίδι του Ερντογάν στην Ουάσιγκτον θα οδηγήσει πιθανότατα και σε θετικές απαντήσεις. Κατ’ αρχάς θα επισφραγισθεί η διαδικασία ομαλοποίησης των σχέσεων Τουρκίας-ΗΠΑ, μετά τις πικρές αναμνήσεις τον Μάρτιο του 2003, όταν η Εθνοσυνέλευση αρνήθηκε να επιτρέψει σε αμερικανικά στρατεύματα να περάσουν μέσα από την Τουρκία.
Στρατιωτική συνεργασία
Μία από τις βασικότερες αποστολές του Ερντογάν στην Ουάσιγκτον είναι να διασφαλίσει συνεχιζόμενη αμερικανική υποστήριξη στην αναχαίτιση των κουρδικών επιδιώξεων για αυτονομία του Βορείου Ιράκ, συμπεριλαμβανομένου του ελέγχου του πλούσιου σε κοιτάσματα πετρελαίου Κιρκούκ. H λίστα του περιλαμβάνει επίσης στρατιωτική συνεργασία στις επιχειρήσεις εναντίον των Κούρδων ανταρτών, που βρίσκονται παγιδευμένοι στα βουνά του βορείου Ιράκ. O Ερντογάν ίσως φανεί πιο τυχερός στο πρώτο αίτημά του αυτή τη στιγμή, αφού η πρόκληση περισσότερων απωλειών στο Ιράκ για χάρη της Τουρκίας δεν είναι στις αμερικανικές προτεραιότητες. O Ερντογάν και οι υπουργοί, που θα τον συνοδεύουν, θα πάρουν μαζί τις γυναίκες τους στην Ουάσιγκτον. Γυναίκες που δεν είναι ευπρόσδεκτες στην Αγκυρα, επειδή φορούν ισλαμικές μαντίλες. Το μήνυμα προς το τουρκικό κατεστημένο είναι σαφές: μπορεί να μη θεωρείτε τις συζύγους μας άξιες συμμετοχής στις κοινωνικές σας εκδηλώσεις, αλλά είναι ευπρόσδεκτες στο σημαντικότερο κτίριο του κόσμου!